اما چهار راه مولوی، نامِ آشنایی است که دست‌کم از سه سال پیش با شنیدن‌اش تصورات تاریخی و نه وجود یک حوزه‌ی تمدنی در کنار این محدوده به ذهن متبادر می‌شود، هر چند که گویا چهارراه مولوی مسئولان میراث فرهنگی این نام را از ذهن خود دور کرده‌اند.
به گزارش ایسنا، اتفاق سریالی فرونشست‌ِ خیابان‌ها در تهران مدتی است به خیابان مولوی و روی منطقه‌ی تاریخی این خیابان تمرکز کرده است، ساعات پایانی روز دهم آبان امسال، نخستین نشست در طول یکی دو ماه گذشته در تقاطع خیابان مولوی و مصطفی خمینی اتفاق افتاد، ساعت پنج صبح روز بعد یعنی جمعه 11 آبان شهرداری منطقه اعلام کرد، چاله‌ی ایجاد شده را پر کرده‌اند و مسیر رفت‌وآمد به روال سابق بازگشته است. اما هنوز روز جمعه از نیمه نگذاشته بود که بار دیگر معاون هماهنگ کننده پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ از انسداد دوباره بخش‌هایی از خیابان‌های مولوی و مصطفی خمینی به دلیل نشست خیابان در همان محل قبلی خبر داد.
در میان همه‌ی احتمالاتی که قطعا کارشناسان شهرداری برای جلوگیری از بروز دوباره‌ی این اتفاق مدنظر داشتند و تلاش می‌کردند تا علاوه بر جلوگیری از بروز هر نوع آسیبی به جان و مال مردم در این اتفاقِ مداوم، بار ترافیک منطقه را کم کنند، اما به نظر می‌رسد کمتر کسی یاد سه سال قبل و کشفِ مسافر چشمه علی شهرری و نشانه‌های تاریخی بیشتری را در این منطقه به خاطر آورد، تا خود را ملزم به اعلام به میراث فرهنگی و حتی پژوهشکده باستان‌شناسی کند.
آن‌جا حوزه تمدنی نبود!
شهرداری حتما باید با میراث همکاری کند
محمد حسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی - با تاکید بر این‌که نیازی به تفاهم نامه برای اطلاع‌رسانی از سوی شهرداری به میراث فرهنگی وجود ندارد، به ایسنا می‌گوید: در قوانین‌مان هست که که اگر در منطقه‌ای تاریخی چنین اتفاقاتی رخ دهد، باید حتما با میراث فرهنگی همکاری کنند.
دلاور بزرگ‌نیا - مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران - نیز به ایسنا می‌گوید: باید نخست ناحیه را بررسی کرد و دید که آیا اصلا آثاری را به خطر می‌اندازد؟
او با بیان این که تقاطع مولوی و در مکانی که اسکلت بانوی هفت هزار ساله به دست امده است، یک حوزه‌ی تمدنی نبوده که یکجا نشینی اتفاق افتاده باشد، ادامه می‌دهد: در آن منطقه سابقه‌ی فرونشست در چند مرحله تا کنون رخ داده است، کارشناسان بررسی‌های مورد نیاز را انجام داده‌اند تا مشخص شود که هیچ آسیبی به بناهای تاریخی اطراف نزده باشد و نتایج آن‌ها به ما اعلام می‌شود. شهرداری همراهِ میراث فرهنگی است، گزارش شهرداری حداقل حفره ایجاد شده است یک حفره کوچک بود، چیزی در گزارشات مکتوب دیده‌ام،
اثر تاریخی ندیدیم، نمی‌توانستیم در آن اتفاق دخالت کنیم
محسن شیخ‌الاسلام، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران که کارشناسان نتیجه‌ی بررسی‌ها را به وی اعلام کرده‌اند، نیز به ایسنا می‌گوید: فرونشست‌ها موضوعی نبوده که میراث فرهنگی بتواند در آن ها دخالت کند.
او می‌افزاید: در حوزه باستان شناسی چیزی آن‌جا نبود که بتوانیم تامل کنیم، آن‌جا بحث مترو، فاضلاب و این موارد است که هر از چندگاهی فرونشست‌هایی رخ می‌دهد، اما آثار معماری و باستان‌شناسی هم چیزی نبود، و به همین دلیل هم عوامل شهرداری و آب و فاضلاب کار خود را می‌کنند، ما نیز در حد نظارت همکارانمان حضور دارند، تا در حین عملیات‌ها اگر موضوع خاصی بود ما هم حضور داشته باشیم،
وی تاکید می‌کند: با این وجود این که بخواهیم به صورت خیلی ویژه وارد شویم، موضوعی نبوده است.
معاون میراث فرهنگی استان تهران، اما در ادامه اطلاع‌رسانی شهرداری تهران به میراث‌فرهنگی در زمان وقوع چنین اتفاقاتی را براساس یک مصوبه، حتمی می‌داند و می‌گوید: این کار جزو قوانین خود شهرداری‌هاست، مصوبه سال 1335 یا حتی قبل از آن این را بر عهده‌ی شهرداری گذاشته است که در حین علملیات عمرانی اگر به موضوعی برخوردند که مربوط به بحث میراث فرهنگی بود، موظفند بلافاصله به ما اعلام کنند، که البته ضمانت اجرایی این که چقدر به میراث فرهنگی اعلام شود، به شهرداری‌ها بستگی دارد.
وی با تاکید بر این‌که از نظر قانونی موظف به انجام این کار هستند، اضافه می‌کند: در مورد طرح‌های شهری که شهرداری در آن‌ها دخیل است جزو قوانین مصوب خود شهرداری‌هاست که در همان سال، تاکید کرده‌اند باید به وزارت فرهنگ و هنراعلام کنند و امروز جای وزارت فرهنگ قبل از انقلاب، باید به مرجع این حوزه یعنی سازمان میراث فرهنگی اعلام کنند.
آثار فرورفتگی زمین در نقطه وقوع فروریزش در چندین روز قبل از حادثه
این محوطه تاریخی است
خیابان مولوی روی خندق صفوی ایجاد شده
این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شوند که محمد اسماعیل اسماعیلی جلودار، سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی نجات‌بخشی در مسیر انتقال لوله فاضلاب تهران در مولوی که بعد از کشفِ نخستین یافته‌ها مربوط به هفت هزار سال قبل در منطقه مولوی، به ایسنا می‌گوید: در این که آن‌جا یک محوطه‌ی باستانی چند دوره‌ای است، شکی نداریم چون مجموعه اتفاقاتی که در آن محوطه یعنی مربعِ خیابان مولوی، خیابان جم، خیابان اردستانی و خیابان رئیس عبداللهی و در محدوده میدان امین‌السلطان رخ داده است در واقع در بستر جغرافیایی شهر تهران در دوره قاجار و درست کنار دیواره بیرونی بارو و خندق صفوی شهر تهران رخ داده است.
او با بیان این که براساس مطالعات انجام گرفته و شواهد به دست آمده از کاوش‌ها که نتایج آن هم چاپ شده است، این منطقه حتی قدیمی‌تر از هفت هزار سال قبل که پیش از این عنوان شده بود، است، اظهار می‌کند: به احتمالی استقرار در محدوده شهر تهران از دوره‌ی نوسنگیِ بدون سفال آغاز و تداوم آن در هزاره‌های پنجم پیش از میلاد و هزاره سوم پیش از میلاد، هزاره اول پیش از میلاد و دوران اسلامی (صفوی تا به امروز) بوده است، بنابراین داده‌های باستان‌شناسی این را تأئید نمی‌کند که استقرار در پیش تاریخ این منطقه تنها منحصر به اسکلت یا تدفین بانوی هفت هزارساله بوده باشد.
وی اضافه می‌کند: در کاوش انجام شده نیز مشخص است که ما از ترانشه‌های یک، سه و شش و در چاله های مابین هر کدام از این ترانشه‌ها، به شعاع حدود 250 تا 300 متری، یافته‌های سفالین از دوره پیش از تاریخ داریم بنابراین احتمال چند دوره‌ای بودن محوطه مولوی بسیار قوی است.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران، با تاکید بر این‌که چهار راه مولوی اهمیت زیادی دارد، بیان می‌کند: باید به این نکته توجه کرد که بافت تاریخی تهران در حوزه بازار تاریخی تهران، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. از سوی دیگر کتابِ کاوش‌های مولوی نهایی شده است در صورت حمایت مسئولان میراث و شهرداری به چاپ خواهد رسید.
اسماعیلی جلودار با اعلام امادگی برای در اختیار قرار دادن تجربیاتِ این مساله به مسئولان شهری و استانی در جلسه‌ای، تاکید می‌کند: با توجه به بازدید و کاوش در لایه‌های زیرین این منطقه، احتمال فرونشست دوباره خیابان همانند قبل وجود دارد چون این خیابان در محل پر شدن خندق تهران با آوار بنایی پر شده در آن ساخته شده است.
هر چند اسکلت هفت هزار ساله چند ماه بعد از آن نقطه جابجا شد و به موزه ملی ایران منتقل شد، اما اگر این اسکلت همچنان در همان نقطه باقی مانده بود وطبق قول‌های همیشه روی میز مانده‌ی میراث فرهنگی این‌بار آن نقطه را به سایت موزه تبدیل کرده بودند، برای حفاظت از ان محوطه‌ی تاریخی باز هم همین حرف‌ها به خصوص از سوی متولیان میراث فرهنگی کشور مطرح می‌شد؟
استفاده از ملات سیمان در پر کردن حفره فروریزشی خیابان مولوی
چه کسی جلو این فاجعه را می‌گیرد؟
و حالا این صحبت‌ها در حالی از سوی میراث فرهنگی اعلام می‌شوند که علی بیت‌اللهی - دبیر کارگروه ملی زلزله - 12 آبان به ایسنا اعلام کرده است: «مسیر خیابان مولوی مسیری خاص از نقطه نظر وقوع فروریزش‌های شهری تهران است. در 27 آذرماه سال 1395 در ضلع جنوبی خیابان مولوی بعد از میدان "محمدیه" (میدان اعدام) به سمت شرق، در کوچه "ذکائی" فروریزش بزرگی رخ داد و پیشتر از این حادثه و در روز 16 مهرماه همان سال در "میدان قیام" واقع در امتداد همین مسیر نیز فروریزش دیگری رخ داده بود که متاسفانه در آن حادثه، دو نفر کشته شدند.
در ادامه فروریزش‌های سریالی در مسیر خیابان مولوی که در راستای تونل متروی خط 7 بوده و با حفر آن، تعداد فروریزش‌های شهری نیز بیشتر شده است، فروریزش دیگری در مجاورت بیمارستان "اکبرآبادی" خیابان مولوی رخ داد. فروریزش روز 10 آبان ماه 1397 نیز در راستای همین مسیر پرخطر بوده است، از این رو به نظر می‌رسد با توجه به خصوصیات زمین این ناحیه، احتمال رخداد چنین اتفاقاتی در آینده نیز وجود دارد.»
ادامه صحبت‌های مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی خبر از احتمال وقوع یک فاجعه دارد؛ «در بازدید به عمل آمده مشاهده شد وضعیت ابنیه‌ها و ساخت و سازها مناسب نبوده و در صورت رخداد پدیده‌هایی از قبیل فروریزش با ابعاد بزرگتر که ساختمان‌های اطراف را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، حادثه بحران‌ساز خواهد بود. ضمن آنکه مطالعات ما نشان داده حفره ایجاد شده، اثرات جانبی نیز داشته است، به گونه‌ای که حتی پس از پر کردن اولیه حفره ایجاد شده، مجددا نشست دیگری در حاشیه حفره ایجاد شده است.»
سمیه ایمانیان – ایسنا
