از سهند تا جماران؛ نگاهی به ناوشکن های موشک انداز ایران

صنایع نظامی ایران، از جمله پر جهش ترین صنایع کشور در 4 دهه اخیر بوده و توانسته در بسیاری از عرصه ها، ایران را به مرز خودکفایی یا دستیابی به فناوری های پیشرفته طراحی، ساخت و تولید انبوه انواع ادوات آفندی و پدافندی در عرصه زمین و هوا و دریا برساند.

کشوری که در شهریور 59، پس از حمله گسترده رژیم بعث توان موشکی محدودی در اختیار داشت، اکنون در فهرست 10 قدرت موشکی جهان قرار گرفته؛ به طوری که طوماری از موشک های کوتاه برد و دور برد رادار گریز نقطه زن را در اختیار دارد و به مرز بازدارندگی نظامی رسیده است. یگان پهپادها و پدافند هوایی 5000 نقطه ای ایران توانسته اسکن ایگل و RQ170 را شکار کند.

یکی از عرصه های مهم نظامی که با توجه به موقعیت ژئو استراتژیک کشور، از اهمیت بسزایی برخوردار است، بخش صنایع دریایی بوده که خوشبختانه در دوران پس از دفاع مقدس، چنان ظرفیتی در آن ایجاد شده که اکنون نیروی دریایی ارتش، می تواند ماموریت های هزاران کیلومتر دور تر از آب های سرزمینی ایران را با موفقیت به انجام برساند.

در گفتار امروز، نگاهی داریم به بخشی از قدرت دریایی ایران در عرصه ناوشکن های موشک انداز تا با جزییاتی از قابلیت های دریایی کشور آشنا شویم.

شما می توانید مستند کابوس آمریکایی را در ویدیوی زیر مشاهده کنید.

اسکورت 3844 کشتی ایرانی در 10 سال

نیروی دریایی ارتش ظرف 10 سال اخیر، 3844 کشتی و نفت کش ایرانی را که قصد عبور از خلیج نا امن عدن را داشته اند، اسکورت کرده و در این مدت، 300 بار با دزدان دریایی مقابله نموده است. ارزش هر کشتی ایران که از این خلیج عبور می کند، بیش از 20 میلیون دلار برآورد می شود.

جالب است بدانید ظرف یک دهه اخیر، نیروی دریایی برخی از کشورهای جهان حتی ایالات متحده آمریکا، چند بار از کشتی های نظامی ایران برای اسکورت کشتی های تجاری خود درخواست کمک کرده اند. در چند سال اخیر، ماموریت های گسترده بین المللی توسط ناوگروه های نیروی دریایی ارتش در آب های آزاد به خصوص در تنگه استراتژیک باب المندب و همچنین اقیانوس اطلس (توسط ناو گروه چهل و چهارم نیروی دریایی) انجام گرفته که نشان دهنده ظرفیت های فنی صنعت دریایی کشور است.

برگزاری مانورهای مشترک دریایی بین ایران و برخی کشورهای منطقه مانند عمان، نشان می دهد که باید منتظر موفقیت های بین المللی بیشتری از دریا دلان سفید پوش ایرانی در سال های آینده باشیم.

شیوه کمک نیروی دریایی ارتش به کشتی های تجاری در خلیج عدن را در ویدیوی 7 دقیقه ای زیر تماشا کنید.

آذر ماه سال 95 بود که فرمانده نیروی دریایی ارتش برای اولین بار، خبر از حضور ناوشکن الوند و بوشهر در اقیانوس اطلس داد. این ناو گروه توانست قاره آفریقا را دور بزند و وارد اقیانوس اطلس شود.

برای توسعه سواحل مکران در جنوب کشور، ده ها هزار پرسنل نیروی دریایی ارتش به همراه خانواده خود در این منطقه ساکن شده اند و به زودی سواحل مکران، ظرفیت های اقتصادی، صنعتی و استراتژیک بیشتری را نمایان خواهد کرد.

وسعت عملیاتی نیروی دریایی ارتش که در جنگ تحمیلی، به خلیج فارس و دریای عمان محدود می شد، امروزه به بیش از 2 میلیون کیلومتر مربع رسیده که چنین ظرفیت عملیاتی در اختیار شمار معدودی از کشورهای جهان است.

قابلیت های نظامی دریایی ایران به واسطه توسعه فرآیندهای طراحی و ساخت ناوشکن ها ایجاد شده است. آن ها در قالب ناو گروه های متعدد، ماموریت های بین المللی انجام می دهند. در ادامه نگاهی داریم به ناو شکن های سهند، دماوند، شهید بایندر و جماران.

ناوشکن چیست؟

درباره ناوشکن در رسانه ها و تلویزیون بسیار شنیده ایم. اما افراد کمی هستند که درباره این تجهیزات نظامی مهم اطلاعات لازم را در اختیار داشته باشند. ناوشکن نوعی کشتی جنگی با قدرت مانور و عملیات سریع است.

از ناوشکن ها برای اسکورت ناوگان ها یا گروه های رزمی و دفاعی در برابر شناورهای کوچک و سبک استفاده می شود. پیش از جنگ جهانی دوم بیشتر ناوشکن‌ ها شناورهایی سبک و بدون توانایی اقیانوس‌ پیمایی بودند. اما پس از جنگ جهانی دوم، ورود موشک‌ های هدایت‌ شونده به صحنهٔ نبردهای دریایی، زمینه‌ ساز تحولات وسیعی در طراحی و کاربردهای کشتی‌ های جنگی شد.

ناوشکن‌ ها توانستند به لطف موشک‌ های دوربرد، نقش‌ هایی را بر عهده بگیرند که پیشتر تنها به ناوهای جنگی و نبرد ناوها تعلق داشت. این وضعیت باعث شد که ناوشکن‌ های بزرگتر و قدرتمندتری با توانایی شرکت در عملیات‌ های منفرد ساخته شود.

در این دوران حفاظت از ناوهای هواپیما بر و مدیریت پدافند هوایی ناوگروه‌ ها به اصلی‌ ترین ماموریت ناوشکن‌ ها تبدیل شد و برخی از وظایف سنتی آن ها همچون اسکورت کاروان‌ های دریایی و گشت ساحلی به ناوچه‌ ها واگذار گشت. در ایران نیز برای حفاظت از کشتی های تجاری و نفت کش، خدمات محافظتی بسیاری توسط ناوگروه های ایرانی انجام پذیرفت.

اکنون در اوایل سدهٔ بیست و یکم، ناوشکن‌ ها به سنگین‌ترین واحدهای جنگ سطحی برای استفاده عمومی تبدیل شده‌ اند. ناوشکن ‌های مدرن که به نام ناوشکن موشک ‌انداز شناخته می‌ شوند، از دید تُناژ (وزنی) مشابه با ناوهای جنگ جهانی دوم هستند، اما از دید قدرت آتش برتری فوق ‌العاده‌ای بر آن ‌ها دارند و حتی قادر به شلیک موشک‌ های دارای کلاهک اتمی نیز هستند.

ناوشکن سهند

ناوشکن ها همچون خودرو و بسیاری از تجهیزات صنعتی، دارای کلاس ها و تیپ های مختلف هستند. یکی از کلاس هایی که در صنایع نظامی دریایی ایران رایج است، کلاس موج است که ناوشکن سهند، در این دسته قرار دارد و در رده سوم به شمار می رود. ساخت این ناو شکن کاملا بومی بوده و از طراحی تا تولید، توسط متخصصان صنایع دریایی انجام گرفته است.

پس از ناو شکن جماران و دماوند که در ادامه به معرفی آن خواهیم پرداخت، سهند سومین ناوشکن کلاس موج را تشکیل می دهد. جالب است بدانید که جنس به کار رفته در بدنه ناوشکن سهند، قابلیت رادار گریزی دارد. این کشتی جنگی به سامانه های الکترونیکی و دفاعی پیشرفته در طراز بین المللی مجهز است. این ناو شکن، پیشرفته ترین ناوگان دریایی ایران را تشکیل می دهد.

ساخت این وسیله مدت کمتری در مقایسه با ساخت ناوشکن جماران وقت گرفته است. اسم آن نیز به یاد ناوچه سهند که در عملیات سال 67 مورد حمله موشکی قرار گرفت و غرق شد، سهند نام گذاری شده است. این ناوشکن به نسبت جماران و دماوند، قابلیت های فیزیکی و عملیاتی ویژه ای دارد و به همین خاطر، یکی از پیشرفته ترین ناو شکن های نیروی دریایی ارتش قلمداد می گردد.

در ویدیوی زیر، شما با شیوه ساخت ناوشکن سهند آشنا می شوید.

این ناوشکن همانطور که در تصاویر مشاهده می کنید، بیش از 90 متر طول دارد و بیشترین عرض بدنه آن 12 متر است. بدنه اصلی ناوشکن که به قول دریایی ها سوپر استراکچر (super structure) است، از بیست بلوک مجزای چهار طبقه تشکیل شده. آن ها پس از ساخت در حوض خشک، سر هم بندی می شوند.

بدنه اصلی ناو شکن جماران، در زمان ساخت از 29 بخش تشکیل می شد. کاهش 9 بلوکی در ساخت ناوشکن سهند نشان می دهد که دانش فنی در طراحی و ساخت و کاهش ریسک پذیری ناوشکن ها در میان متخصصان نیروی دریایی افزایش چشمگیری داشته است.

شما می توانید داستان جالبی از ناو سهند را در ویدیوی 14 دقیقه ای زیر تماشا کنید.

ناوشکن سهند، یکی از با دوام ترین بدنه ها را در اختیار دارد که قدرت مانور بالا در ماموریت های سخت با بد ترین شرایط آب و هوایی را ممکن می سازد. تمام بلوک ها عایق بوده تا از نفوذ آب و آتش به کل کشتی جلوگیری کند. بخشی که روی ناو مشاهده می کنیم، دارای 3 طبقه بوده که پل فرماندهی در بالاترین بخش عرشه قرار دارد و در نهایت، ارتفاع بالاترین قسمت عرشه نسبت به ناوهای دیگر افزایش یافته است.

از خصوصیات عملیاتی مهم ناوشکن سهند می توان به قدرت دریانوردی بالای آن اشاره کرد؛ به طوری که این ناو بدون پشتیبانی قابلیت بیش از 150 روز دریانوردی آن هم در آب هایی با تلاطم بسیار بالا را دارد که به مدد سازه قوی تر آن چنین قابلیتی را به دست آورده است.

مشابه خارجی ناوشکن سهند قیمتی بالغ بر 300 میلیون دلار دارد که در ایران با رقمی به مراتب کمتر از یک سوم آن ساخته می‌ شود. به علاوه این رده از شناورهای رزمی توسط سازندگانی متشکل از شرکت های چند کشور مخلتف ظرف 3 تا 4 سال ساخته می شود که قرار است در ایران بین 2 تا 3 سال به نتیجه نهایی برسد.

بدنه این ناو نیز سه ماه زودتر از زمان پیش بینی شده یک ساله به آب انداخته شد.طراحی بهتر، هوشمندانه تر و پخته تر سهند در کنار برخورداری از تجهیزات بیشتر و قابلیت های عملیاتی بعضاً دو برابر جماران، برتری های اصلی سهند نسبت به آن محسوب می گردد.

شاید یکی از جنبه های اصلی ساخت ناوشکن سهند که مانند جماران در شرایط آب و هوایی بندرعباس که در اکثر روزهای سال گرم و شرجی است، در سه شیفت کاری ساخته می‌ شود، اثبات توانمندی متخصصان کشور در ساخت یک شناور غول پیکر و مجهزتر در مدت زمانی کمتر از یک سوم نسل قبلی آن است.

الحاق موج 3، 4 و خصوصاً موج 5 سهند به عنوان محصولات بومی به ناوگان جنوب نداجا که باعث افزایش ناوهای رزمی موشک انداز متوسط و بزرگ آن به 8 فروند می شود، توانمندی بسیار بیشتری به این نیروی راهبردی به ویژه در مأموریت های دوربرد و در اقیانوس های دوردست خواهد داد.

این شناور می تواند در زمانی قریب 3 هفته مسیر 16 هزار کیلومتری مرزهای ایران تا سواحل آمریکا (در محدوده آبهای آزاد و بین المللی) را طی کرده و ماموریتهای محوله را به انجام برساند. با این اوصاف، باید منتظر ماند و دید که آیا این ناو مدرن و ارتقاء یافته ایرانی، پس از 2500 سال رکورد دریانوردی نظامی توسط یک حکومت مستقل در ایران را خواهد شکست یا خیر.

در عرشه ناو سهند و در قسمت تلاقی با انتهای عرشه، محل خروجی گازهای موتور قرار گرفته و فضای بزرگی که پشت این خروجی دود ایجاد شده،‌ محل نصب تجهیزات مختلف رزمی است. دو پرتابگر دوتایی موشک های ضد کشتی از نوع نور و قادر و توپ تک لول 40 میلیمتری فتح با نواخت 300 تیر در دقیقه از آن جمله به شمار می روند.

در اسفند 95، فرمانده نیروی دریایی ارتش در برنامه نگاه یک شبکه اول سیما اعلام کرد که این ناوشکن به زودی علمیاتی می شود.

ناوشکن شهید بایندر

یکی دیگر از ناوشکن های موشک انداز معروف ایران که از قدیمی ها به شمار می رود، ناوشکن شهید بایندر است که در سال 1343 هجری شمسی وارد ناوگان نیروی دریایی ایران شد. این ناوشکن در ماموریت های متعددی شرکت کرده که از آن جمله می توان به درگیری مرزی سال 1347 ایران با نیروی دریایی عراق و درگیری های سال 1353 در جزایر سه گانه و حضور فعال در جنگ هشت ساله در منطقه دوم نیروی دریایی بوشهر اشاره نمود.

این ناوشکن حدود 84 متر طول دارد و عریض ترین بخش آن، تقریبا 10 متر است. ارتفاع آن تا عرشه اصلی نیز 23 متر گزارش شده و با سرعتی بالغ بر 20 گره دریایی حرکت می کند. به دلیل فرسودگی، این ناو شکن در سال 1390 از ناوگان عملیاتی نیروی دریایی جدا شد.

اما با تلاش متخصصان نیروی دریایی ایران، این وسیله مجددا از سال 1392 با تعمیرات اساسی، به ناوگان عملیانی نیروی دریایی ارتش وارد گشت. جالب است بدانید که در روند تعمیرات این ناوشکن، 8 هزار قطعه بومی سازی، 3200 قطعه سرویس و 2500 قطعه معیوب و 170 سامانه، مورد تعمیر اساسی قرار گرفت.

شما می توانید روند بازسازی این ناوشکن را در مستند جالب زیر تماشا کنید.

از جمله فعالیت هایی که برای عملیاتی شدن ناوشکن شهید بایندر در دستور کار قرار گرفت، نصب و راه اندازی سیستم کنترل آتش سلاح های ناوشکن، توپ 76 میلیمتری در پاشنه،‌ توپ 40 میلیمتری در سنه ناوشکن و راه اندازی سامانه پرتاب موشک سطح به سطح نور است.

60 تن فولاد دریایی این ناوشکن نیز در سال های اخیر تعویض شده و موتورهای آن مورد تعمیر اساسی قرار گرفته اند.

در اشل بین المللی، شناورهای کلاس بایندر (Corvette) برای ایفای نقش کشتی های گشتی توپ دار استفاده می شوند.

باید اضافه کنیم که شناورهای رده بایندر از دو موتور 5250 اسب بخاری که به 2 شفت متصل هستند نیرو گرفته و به بیشترین سرعت 37 کیلومتر بر ساعت، برد 3840 کیلومتر با سرعت 33.3 کیلومتر بر ساعت و 7680 کیلومتر با سرعت 22.2 کیلومتر بر ساعت می‌ رسند.

مستند زیر، شیوه مقابله ناوشکن شهید بایندر با دزدان دریایی را تشریح می کند.

تعداد 130 نفر خدمه این ناوها را تشکیل می دهند. یک دستگاه رادار جستجوی هوایی sps-6c ساخت «وستینگهاوس» در باند D با برد حدود 146 کیلومتر (در برابر یک جنگنده معمولی) وجود دارد. همچنین برای جستجوی سطحی نیز سامانه ای با برد 46 کیلومتر در این شناورها نصب شده بود.

مهمترین تسلیحات ناو های رده بایندر تا 1990 شامل این موارد است که برخی از ابتدا و برخی بعد از ورود به ایران نصب و به کار گیری شدند: دو قبضه توپ 3 اینچی (حدود 76.2 میلیمتر) از نوع MK34 با برد 8.3 کیلومتر علیه اهداف هوایی و 12 تا 12.8 کیلومتر در برابر اهداف سطحی با نواخت تیر 50 گلوله در دقیقه؛ یکی در سینه ناو (جلو) و دیگری در پاشنه (عقب)، یک قبضه توپ 40 میلیمتری «بوفورس» دو لوله مستقر در نیمه عقبی ناو و در عرشه اول با برد 5 کیلومتر و برد نهایی 10 کیلومتر و نرخ آتش 120 گلوله در دقیقه.

ناوشکن جماران

در سال 1391 بود که از ناوشکن جماران 2 به عنوان یکی دیگر از ناوشکن های بومی ایران، رونمایی شد. این ناوشکن نیز از جدید ترین تجهیزات ناوبری و سیستم های پیچیده دفاعی برخوردار است.

علت طراحی و ساخت این ناوشکن، مقابله با قاچاق انسان، کالا و مواد مخدر در شمال کشور است. این ناو شکن در دریای خزر از حریم آب های ایران حفاظت می کند. 11 سال پیش یعنی در سال 1385، کار طراحی و ساخت آن در صنایع دریایی شهید تمجیدی انزلی آغاز شده بود.

قابلیت تدافعی، تهاجمی و ره گیری، تجهیز به انواع توپ، اژدر و موشک و رادارهای تاکتیکی سطحی، هوایی و قابلیت حمل بالگرد و نیز تجهیز به سامانه‌ های جامع مدیریت نبرد و جنگ الکترونیک، از جمله ویژگی‌ ها و خصوصیات ناوشکن پیشرفته جماران 2 محسوب می گردند.

شما می توانید لحظه پرتاب اژدر از ناوشکن جماران را در ویدیوی زیر تماشا کنید.

ناوشکن پیشرفته جماران 2 حدود 100 متر طول و بیش از 1300 تن وزن دارد و از کاربردی‌ ترین ناوشکن‌های موجود در دنیا به شمار می‌ آید. هزینه ساخت ناوشکن جماران 2، یک چهارم مشابه خارجی آن است.

ناوشکن جماران در دریای جنوب کشور، فعالیت های عملیاتی گسترده ای دارد.

ناوشکن دماوند

این وسیله در سواحل شمالی مورد استفاده قرار گرفته و در سال 1391 رونمایی شده است. مستند زیر، گوشه ای از فعالیت این ناوشکن را نشان می دهد. این ناوشکن را یکی از کاربردی ترین ناوشکن های دنیا می دانند. مراحل مختلف طراحی و ساخت آن در داخل انجام شده و به نسبت نمونه مشابه خارجی، یک چهارم هزینه داشته است.

بومی‌سازی تجهیزاتی مانند رادار هوایی، سونار فعال و غیر فعال، رادار کنترل آتش، سامانه‌های مخابرات داخلی و غیره، از دیگر ویژگی‌ های ناوشکن دماوند اعلام شده است. تمام این تجهیزات به صورت بومی در سازمان‌های تابعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تولید شده اند.