سرویس جهان مشرق - ولیعهد جوان عربستان باید دعا کند که تا زمان ساماندهی به اوضاع داخلی عربستان عمر پدرش به دنیا باشد و وی بتواند در این مدت بار دیگر حاکمیت داخلی و مناسبات خارجی‌اش را تقویت کند.
بعد از حملات گسترده‌ای مستقیم که در پی پرونده ترور جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول و جنایات رژیم آل سعود در حمله به غیرنظامیان و زنان و کودکان بی‌گناه در یمن متوجه این کشور شده، ملک سلمان پادشاه عربستان و محمد بن سلمان ولیعهد این کشور رویکرد دفاعی گسترده‌ای را با هدف تقویت اوضاع داخلی برای مقابله با کودتاهای احتمالی در دستور کار قرار داده‌اند. بر این اساس ولیعهد جوان کنترل بیشتری از خود بر موسسات امنیتی و دولتی عربستان طلب کرده تا بتواند از بحرانی که گریبانگیر وی شده، خلاصی پیدا کند.
استراتژی کنونی عربستان در تغییر رویکرد تمامی موسسات سعودی به نفع حامیان سلمان بن عبدالعزیز، مرحله تازه‌ای از رقابت قدرت را در این کشور ایجاد می‌کند که بعد از سالهای تیره و تار دهه 60 میلادی در قرن گذشته تاکنون سابقه نداشته است.
در نوامبر سال 1964 فیصل بن عبدالعزیز فرزند سوم عبدالعزیز پادشاه و موسس خاندان آل سعود در عربستان سعودی روی کار آمد. این اتفاق بعد از درگیری‌ها و رقابت‌های شدیدی بود که میان وی و سعود برادر ناتنی بزرگتر وی انجام شد. درگیری‌هایی که در آن زمان بیشتر شبیه کودتا بود و از سال 1958 تا 1964 به طول انجامید.
امروز بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند فضای عمومی جامعه عربستان شبیه ایامی است که رقابت قدرت میان فیصل و سعود در عربستان وجود داشت، امروز عربستان بحران بی‌سابقه ای را شاهد است که در عین حال احتمال سقوط محمد بن سلمان ولیعهد کنونی عربستان نیز در آن بعید نیست.
با این وجود به نظر می‌رسد تجربه طولانی سلمان بن عبدالعزیز در حاکمیت عربستان سعودی به کمک شاهزاده جوان آمده است. سلمان روزگاران تلخ و شیرین زیادی را در هرم قدرت در عربستان شاهد بوده و بر اساس همین تجربه دور تازه‌ای از انحصار طلبی را در حاکمیت عربستان به نفع خود و فرزندانش را رقم زده است. در همین راستا محمد بن سلمان اهرم‌های قدرت فراوانی را در داخل عربستان در اختیار خود گرفته است.
سلمان بن عبدالعزیز در حال حاضر بیشتر تلاش خود را در تقویت ثبات و آینده سیاسی فرزند خود قرار داده است، این تلاش‌ها به ویژه زمانی بروز پیدا کرده که بن سلمان ضربات سختی را در پرونده های متعدد دریافت کرده است. سلمان بن عبدالعزیز تلاش دارد در همین راستا شاهزادگان سعودی که محمد بن سلمان آنها را منزوی کرده و از دایره حاکمیت بیرون رانده بود را جذب خود کند.
به همین علت بود که پادشاه عربستان دست فرزند خود را گرفت و در یک دوره گردش داخلی به مناطق مختلف این کشور از جمله منطقه القصیم در نجد رفت. همچنین قرار است سلمان بن عبدالعزیز دوشنبه آینده سخنرانی سالانه خود را در برابر مجلس شورای این کشور برگزار کند.
در همین راستا سلمان بن عبدالعزیز و پسرش تلاش کردند با بسته کمک‌های مالی جهت توسعه این مناطق، نظر ساکنان و شخصیت‌های سیاسی این مناطق را به خود جلب کنند. در همین راستا بودجه‌ای بالغ بر 16 میلیارد ریال سعودی به القصیم و 7 میلیارد ریال به حائل اختصاص داده شد. همچنین دستور آزادی زندانیان مُعسر که قادر به پرداخت بدهی‌های خود نبودند، نیز صادر شده است.
محمد بن سلمان در همین راستا اقدامات و مواضعی را اتخاذ کرده که از شخصیت سیاسی وی انتظار چنین رفتارهایی نمی‌رفت. وی دستور فوری برای بازسازی و اصلاح 130 مسجد تاریخی در عربستان سعودی را صادر کرده که بودجه آن بی‌سابقه‌ترین بودجه در عربستان برای بازسازی و اصلاح مساجد به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد محمد بن سلمان از این طریق به دنبال جلب نظر روحانیون وهابی و شخصیت‌های تندروی دینی است که مدت‌ها با آنها سر ناسازگاری داشت.
رفتارهایی که محمد بن سلمان برای ترویج و تبلیغ خودش انجام می‌دهد، کاملاً شبیه رفتارهایی است که سعود بن عبدالعزیز در دهه 70 قرن گذشته میلادی انجام می داد. با این تفاوت که محمد بن سلمان مشاور و مرشد کهنه‌کاری نظیر سلمان بن عبدالعزیز در کنار خود دارد و علاوه بر اینها رقیب قابل توجهی نیز برای رقابت با او باقی نمانده است.
به هر روی اتفاقات اخیر در عربستان قطعه‌های پازل بن سلمان برای انتقال قدرت را به هم ریخته است، ولیعهد کنونی باید دعا کند که تا زمان ساماندهی به اوضاع داخلی عربستان عمر پدرش به دنیا باشد. و وی بتواند در این مدت بار دیگر حاکمیت خود را در عرصه داخلی به دست آورده و کنترل اوضاع مناسبات بین المللی را نیز در دست بگیرد، در غیر این صورت مشکل بتوان آروزی شاهزاده جوان برای نشستن بر تخت پادشاهی را محقق شده دید.
** نقش سرویس‌های اطلاعاتی غربی در بحران کنونی بن سلمان
آمریکایی‌ها گرچه محمد بن سلمان را مهم‌ترین گزینه برای پیشبرد منافع و برنامه‌های کاری خود در عربستان و منطقه به شمار می‌آورند، اما معتقدند جسارت و خودکامگی او مانع بزرگی در مسیر مشارکت سیاسی با عربستان سعودی طی دوره حاکمیت او به شمار می رود. با این وجود متولیان کاخ سفید اعتقاد دارد که شرایط کنونی برای ایجاد تغییرات اساسی در هرم قدرت عربستان مناسب نیست.
علاوه بر این ها محمد بن سلمان آمادگی قابل توجهی برای عادی سازی روابط خود با رژیم صهیونیستی دارد و به همین دلایل است که ترامپ چراغ سبز ادامه حاکمیت محمد بن سلمان را در دست گرفته و با نهادهای مختلف آمریکا از جمله سرویس‌های اطلاعاتی و کنگره این کشور که به دنبال قطع روابط رسمی این کشور با محمد بن سلمان هستند، گلاویز شده است.
البته به نظر می‌رسد بازی سیاسی که در واشنگتن دنبال می‌شود، شبیه سیاست کهنه پلیس خوب و پلیس بد است که برای گرفتن امتیازات حداکثری از محمد بن سلمان جهت صدور مجوز ابقای وی در حاکمیت عربستان دنبال می شود.
بحران کنونی در عربستان باعث شده محمد بن سلمان بسیاری از افراد و عناصر مورد اعتماد خود را از دست بدهد از جمله این افراد می‌توان به خالد بن سلمان اشاره کرد که رسانه‌های غربی او را عامل اصلی کشاندن جمال خاشقجی از واشنگتن به ترکیه معرفی می‌کنند. سعود القحطانی مشاور محمد بن سلمان در دفتر ولیعهد نیز فردی است که لیست سیاه فعالان فضای مجازی را آماده می‌کرد.
احمد العسیری معاون رئیس اطلاعات عربستان سعودی نیز علاوه بر نقش کلیدی در جنگ تبلیغاتی محمد بن سلمان در یمن، به نوک پیکان حملات محمد بن سلمان ضد مخالفان داخلی وی تبدیل شده بود و نقش اساسی در سرکوب شاهزادگان سعودی در رقابت‌های داخلی عربستان ایفا کرد. به این ترتیب شاهزاده ناپخته سعودی بسیاری از مشاوران کهنه کار و با تجربه خود را از دست داد.
به همین علت است که محمد بن سلمان علی رغم میل باطنی خود تلاش‌های را برای بهبود شکاف‌های موجود در مناسباتش با عموها و پسرعموها در دستور کار قرار داده است. این در حالی است که سیاست گذشته محمد بن سلمان در قبال آنها تهدید یا جاسوسی و سلب اموال و حتی ترور آنها بود.
سیاست بهبود مناسبات محمد بن سلمان با شاهزادگان دیگر سعودی را به صورت ویژه می‌توان در مورد طلال و احمد بن عبدالعزیز مشاهده کرد. این در حالی بود که احمد بن عبدالعزیز تنها با تضمین‌هایی از سوی آمریکا و اروپا حاضر به ورود مجدد به عربستان شد، چرا که پیش از این در جریان یک سخنرانی در لندن سیاست‌های محمد بن سلمان تبری جسته و آنها را رد کرده بود.
به این ترتیب به نظر می‌رسد سرویس‌های اطلاعاتی آمریکایی و غربی نیز در پشت پرده تلاش‌های محمد بن سلمان برای بهبود وجهه این کشور در داخل عربستان فعال شده‌اند.
البته با وجود تمام تلاش‌هایی که برای اصلاح رویکردهای شاهزاده سعودی صورت می‌گیرد، اما حجم فشارهای داخلی و خارجی در نتیجه شکست پرونده‌های متعدد در منطقه و اوضاع اقتصادی داخلی بسیار بالا است و اردوگاه متحد محمد بن سلمان در این عرصه از یک احتمال فراتر نمی‌رود.
احتمالی که اگر ضعیف شود، سرویس‌های اطلاعاتی که الان در قامت حامی بن سلمان در آمده‌اند، خیلی زود پوست‌اندازی کرده و رنگ عوض می‌کنند و زمینه‌ساز روی کار آمدن فردی دیگر در عربستان می شوند.
