خبرگزاری مهر: سایت تحلیلی «لوبلاگ» امریکا در تحلیلی با عنوان «امریکا و گزینه هسته‌ای عربستان» به قلم «جواد حیران نیا» (دبیر گروه بین الملل خبرگزاری مهر) و «رامین حسین آبادیان» (خبرنگار خبرگزاری مهر و کارشناس مسائل خاورمیانه) به بررسی پروژه هسته‌ای عربستان و انگیزه‌های این کشور از آغاز این پروژه پرداخته است که متن آن در ادامه آمده است.
«محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در راستای سیاست خود مبنی بر حرکت به سمت هسته‌ای شدن، اخیرا در شهر «ملک عبدالعزیز» هفت پروژه استراتژیک از جمله یک رآکتور هسته‌ای را مورد بهره برداری قرار داد.
افتتاح اولین رآکتور تحقیقاتی در عربستان سعودی توسط «محمد بن سلمان» در شرایطی اتفاق افتاد که هنوز هیچ توافقی میان واشنگتن و ریاض درخصوص ماهیت فعالیت‌های هسته‌ای عربستان سعودی به امضاء نرسیده است؛ لذا سعودی‌ها با افتتاح این رآکتور به واشنگتن این پیام را مخابره کردند که فارغ از هرگونه نتیجه‌ای که مذاکرات دو طرف بدان منجر شود، در اجرای تصمیم اتخاذ شده خود مصرّ هستند. این در شرایطی است که آمریکایی‌ها به شدت اصرار دارند تا عربستان سعودی تمامی تکنولوژی هسته‌ای مورد نیاز خود را از شرکت‌های آمریکایی تهیه کند.
برنامه هسته‌ای عربستان اهداف و مقاصد مختلفی را دنبال می‌کند که از جمله آن می‌توان به تقویت نیروی انسانی، افزایش قدرت سعودی در حوزه پژوهش‌های مرتبط با علوم و مهندسی هسته ای، قدرت زایی در زمینه انجام سلسله تحقیقات علمی ـ. پژوهشیِ تخصصی، تنوع بخشی به منابع انرژی در نهایت تقویت صنعت هسته ای، اشاره کرد. ضمن آنکه عربستان سعودی قصد دارد پس از محقق ساختن اهداف مذکور از پروژه هسته‌ای خود، دانش فنی حاصل از این اقدامات را با هدف درآمدزایی بیشتر به کشور‌های متحد خود صادر کند.
اما این پروژه اگر چه ممکن است منافع اقتصادی را به همراه خواهد داشت دارای اهمیت استراتژیک برای عربستان است و دستیابی به آن باید از این منظر تفسیر شود.
ماه مارس گذشته «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان در گفتگو با CBS اظهار داشته بود که «بدون شک، اگر ایران به بمب دست یابد در این صورت عربستان در اسرع وقت به بمب دست خواهد یافت».
وی همچنین همکاری در قالب NPT را مشروط خوانده بود و گفته بود اگر ایران بمب هسته‌ای را انتخاب کند در این صورت عربستان نیز این گزینه را دنبال می‌کند.
«ریچارد نفیو» عضو تیم مذاکره کننده آمریکا در توافق هسته‌ای با ایران و «رابرت آینهورن» مشاور سابق وزارت خارجه امریکا در تحلیلی برای موسسه بروکینز معتقدند عربستان بیشترین تمایل را برای رسیدن به سلاح اتمی دارد، ولی در شرایط کنونی این کشور توان رسیدن به این امکان را ندارد.
گزینه هسته‌ای عربستان را می‌توان ناشی از شک و تردید عربستان به امریکا در خصوص تأمین امنیت خود نیز دانست. اظهارات ترامپ مبنی بر اینکه عربستان بدون آمریکا چند هفته دوام نخواهد آورد اگرچه واقعیت کشور عربستان را نشان می‌دهد، ولی از سوی دیگر سعودی را مصمم می‌کند تا خود چاره‌ای برای خود بیابد.
حفظ موازنه هسته‌ای مقابل ایران از دلایل اصلی برنامه هسته‌ای عربستان است. ریچارد نفیو در گفتگو با روزنامه تهران تایمز در این خصوص معتقد است: برنامه هسته‌ای عربستان احتمالا پاسخی به برجام است. سعودی‌ها در خصوص برنامه هسته‌ای ایران نگرانی‌هایی دارند و خواهان همان امتیازاتی هستند که ایران دارد
همچنین «پل پیلار» مدیر ارشد سابق سازمان سیا امریکا در مصاحبه با تهران تایمز می‌گوید: سودای هسته‌ای عربستان موضوعی دیر پا است که همگامی با ایران در این خصوص بخشی از انگیزه‌های آن در پروژه هسته‌ای است.
ناتوانی امریکا در جلوگیری از سقوط حکومت حسنی مبارک در مصر؛ عدم توانایی امریکا در اعمال خطوط قرمز خود در سوریه؛ بازیگری فعال ایران در منطقه از جمله مواردی است که شک و تردید‌های سعودی را در خصوص تأمین امنیتش توسط امریکا بیشتر زیر سوال برده است. برقراری ارتباطات نظامی با روسیه و خرید‌های تسلیحاتی از این کشور و خرید موشک از چین به صورت سری را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد.
ایالات متحده آمریکا برای در اختیار قرار دادن تکنولوژی هسته‌ای به عربستان، نگرانی دارد آینده مبهم این کشور است.
حتی بازرسی‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی هم برای کشوری، چون عربستان چندان نمی‌تواند تضمین محکمی باشد. تجریه تاریخی نشان داده وعده‌های چنین کشور‌هایی به امریکا نیز نمی‌تواند مانع از دستیابی آن‌ها به بمب اتمی باشد. برای نمونه هند و اسراییل علیرغم وعده‌ای که به امریکا داده بودند بمب اتمی ساختند.
بر همین اساس قرارداد هسته‌ای که امریکا با عربستان خواهد داشت باید به گونه‌ای تضمین عدم انحراف ریاض را در خود داشته باشد که مانع ماجراجویی‌های ریاض شود. مهمترین مسأله در این بین بحث غنی سازی اورانیوم و بازفرآوری سوخت هسته‌ای (uranium enrichment and spent fuel reprocessing) است که امکان استفاده دوگانه (dual-use technologies) را می‌دهد.
اما عربستان هم بر داشتن این دو حق (right) پافشاری می‌کند. ریچارد نفیو مذاکره کننده هسته‌ای تیم اوباما در مذاکرات برجام در گفتگو با روزنامه تهران تایمز معتقد است: عربستان سعودی خواهان این نیست که این دو حق را در اختیار نداشته باشد.
با این وجود امریکا می‌داند تاکید بیش از اندازه بر شروط سفت و سخت در خصوص غنی سازی اورانیوم و بازفرآوری سوخت هسته‌ای (enrichment of uranium and reprocessing of spent reactor fuel) ممکن است ریاض را به این فکر بیاندازد که همکاری هسته‌ای با شرکت‌های غیر امریکایی که محدودیت‌های کمتری در خصوص این دو موضوع داشته باشند برقرار کند.
چیزی که مد نظر آمریکاست انعقاد مدلی مانند امارات متحده عربی با عربستان است. مدل همکاری هسته‌ای امریکا با امارات متحده عربی چند سال قبل منعقد شده است. بر اساس این مدل امارات پذیرفته در قبال دریافت تکنولوژی، تجهیزات و مواد هسته‌ای از امریکا موضوع «غنی سازی» و «بازفرآوری» را کلاً فراموش کند. در واقع این دو موضوع که به «استاندارد‌های طلایی» موسوم است در قرارداد هسته‌ای امریکا با امارات در سال 2009 میلادی حل و فصل شده است و قرارداد مشابه با عربستان نیز می‌تواند با چشم پوشی از «استاندارد طلایی» باشد.
اما همکاری شرکت‌های امریکایی با عربستان مستلزم انعقاد توافق 123 (123 Agreement) با این کشور است.
