زادیان کهن‌ترین مناره اسلامی در افغانستان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری میزان، مناره زادیان یکی از باشکوه‌ترین آثار تاریخی دوره سامانیان و غزنویان در ولایت بلخ است.

ولایت بلخ در شمال افغانستان از مناطق مهم این کشور به شمار می‌رود که آثار تاریخی بسیار ارزشمندی از دوران مختلف قبل و بعد از اسلام در این ولایت قرار دارد.

مناره زادیان از آثار تاریخی دوره سامانیان و غزنویان در سده چهارم و پنجم هجری قمری است و آنگونه که صالح محمد خلیق در کتاب «ساحه‌های باستانی و بناهای تاریخی بلخ» آورده است، این بنای تاریخی کهن‌ترین مناره اسلامی برجا مانده در افغانستان محسوب می‌شود.

مناره زادیان که مناره زاهدان نیز به آن گفته می‌شود، در روستایی به همین نام در شهرستان دولت آباد استان بلخ در 40 کیلومتری شمال شهر بلخ قرار دارد.

این اثر تاریخی با اصول و معماری بسیار دقیق ساخته شده است و توسط نردبانی که در وسط این مناره ساخته شده و 64 پله دارد می‌شود به راحتی در داخل آن رفت و آمد کرد.

آنگونه که صالح محمد خلیق نوشته است این مناره از خشت پخته و گچ ساخته شده و آرایه‌های خشتی آن از روی زمین آغاز می‌شوند و به کمربند کتیبه بالایی می‌رسند.

نوع آرایه بندی بالا و پایین کمربند کتیبه با بخش‌های دیگر مناره تفاوت دارد و بسیار پرکار و ظریف است و مشبک کاری آجری آن مانند دیگر مناره‌های دوره غزنویان است.

بر بدنه این مناره عبارت‌هایی حک شده اند که در قسمت پایینی چندان خوانا نیستند ولی در بخش‌های بالایی مناره از سوی بیرون این جمله با آجر به روش ویژه‌ای نگارش یافته است: «هذا المناره لبناءامیرالاجل یمین الدوله محمود».

در بخش بالایی مناره، نیز واژه «الله» به ترتیبی خاص دور تا دور آن را احاطه کرده است. در وسط این مناره در کتیبه‌ای به خط ثلث برجسته نگاشته شده است که: امر کرد به بنای این مناره بزرگ معتمدالدوله فخر الامه ابوجعفر محمدبن علی، معمار این مناره، عبدالرحمان بن عبدالرحیم است که نام وی در بخش بالایی آن به خط کوفی آمده است.

در کتاب ساحه‌های باستانی و بناهای تاریخی بلخ آمده است که این مناره در میان مسجد جامع محل به گستردگی دو هزار متر مربع قرار دارد و پیوست با این مسجد آرامگاه کسی به نام حضرت صالح است.

آرایه‌های هنری برجسته با گچ‌بری ظریف مناره زادیان، شبیه آرایه‌های مسجدی در منطقه بست است و معماری و آجر چینی آن به معماری و آجر چینی ساختمان آرامگاه حاتم واقع در شهرستان چمتال بلخ شباهت دارد.

طبق نوشته صالح محمد خلیق درباره احداث این مناره روایت‌های گوناگونی وجود دارند و از جمله این که محمود غزنوی در کناره‌های رود آمو گرمابه و کاروان سرایی ساخته بود تا کاروان‌های بلخ و بخارا از آن‌ها استفاده کنند و برای این که مسافران، رهگذران و جهانگردان در دشت‌های فراخ این محل، در هنگام شب راه را گم نکنند این مناره یا گل دسته را ساخت و بر فراز آن مشعل‌ها می‌افروختند تا کاروان‌ها را راهنما باشند.

/