جوانان و انس با قرآن

مقدمه:

جوانی بهترین فصل شکفتن ها، رویش ها و زیباترین دوران درخشش و نیل به سعادت، نشاط، معنویت و کمال است. فصل جوانی بهاری است که در آن شخصیت ارزشمند وی شکل می گیرد و استعدادها بارور شده و پایه های دینی و عقیدتی انسان مستحکم می گردد. اهمیت این دوران به طوری است که دین مبین اسلام همواره به شکل های مختلف تأکید بر استفاده بهینه و پرثمر از این مقطع عمر می نماید، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ خطاب به ابوذر غفاری دستور می دهد که این فرصت طلایی جوانی را غنیمت شمرد و از آن کاملاً بهره برداری نماید؛ «یا اباذر اغتنم شبابک قبل هرمک؛ ای ابوذر از جوانی خویش قبل از فرارسیدن دوران پیری استفاده کن».[1]آری پیروی دوران بهره مندی از اندوخته های جوانی است، چرا که توان و استعداد و ذوق و عشق و شور و حال، همه و همه اوج آن در جوانی است. امام خمینی (ره) می فرماید: اسلام آن قدر که به تهذیب این بچه های ما و بودنهای ما کوشش دارد، به هیچ چیز کوشش ندارد.[2] تا جوانی در دست توست کوشش کن در عمل و تهذیب قلب و درشکستن اقفال و رفع حجاب، که هزاران جوان که به افق ملکوت نزدیک ترند موفق می شوند و یک پیر موفق نمی شود.[3] حضرت امام خمینی (ره) با توجه به اینکه بهترین توفیقات و کمالات را در بهار جوانی به دست آورده است، در توصیه به جوانان در جای دیگر چنین می فرماید: شما جوان ها بهتر می توانید تحصیل نفس کنید، شما به ملکوت نزدیکتر هستید.[4]

اهمیت جوانی در انس با قرآن

با توجه به این مقدمه که اهمیت والای جوانی به اختصار تبیین شد، لازم است به بحث انس جوان با قرآن بپردازیم:

پیامبر مکرم اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ پاکی فطرت و حق طلبی و آرمان خواهی و اهمیت جوانان را در انس معنوی آنها با اسلام اینگونه بیان می فرمایند: «من به شما درباره جوانان توصیه به خیر و نیکی می کنم؛ چرا که آنان نازک دل و زودرنج بوده، عاطفه ای بسیار دارند، زیرا فطرتشان پاک و پیراسته است. خداوند مرا به پیامبری و بشارت و انذار برانگیخت، جوانان به من گرویدند، و یاری ام کردند، (امّا) بزرگسالان و پیران به مخالفت با من برخاستند.»[5]

آری، پیامبر عزیزمان و نیز همه پیامبران الهی در جوانی به پیامبری برانگیخته شدند[6] و همین پیامبر بهترین یاران خود را جوانان می داند، چرا که نورانیتی که در جوان است به راحتی می تواند صفا و لذت و حقیقت دین را درک نماید و آینه تمام نمای الهی شود. اکنون که جوانی در اوج عظمت و ارزش می باشد و خداوند متعال و معصومین ـ علیهم السّلام ـ اینقدر اهمیت و ارج برای جوان قائل هستند، ببینیم که در این فصل مهم از عمر برترین و ارزشمندترین ذخیره و عمل برای جوان چیست؟

مولی المتقین امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «انما قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شیء الّا قبلته»؛ همانا قلب نوجوان (و جوان) مانند زمین خالی است که چیزی در آن قرار داده نمی شود، مگر آنکه آن را می پذیرد.[7] پس قلبی که نورانی است و هنوز هیچ گونه آلودگی در آن راه پیدا نکرده و آمادگی پذیرش هرگونه کلام و حقیقتی را دارد، چه نیکوست که این قلب پاک، پاکترین کلام و زیباترین سخن را در خود جای دهد؛ کلماتی نورانی که از سوی خداوند متعال برای انسانها و بندگانش به ارمغان آورده شده و همواره همگان را دعوت به خیر و سعادت و کمال می نماید. نکته بسیار مهم این است که تلاوت و انس با قرآن از هر کسی و در هر زمانی و هر مکانی که باشد، ممدوح و مورد قبول حق تعالی می باشد، امّا از بعضی افراد زیباتر بوده و با ارزشتر و نیکوتر مورد ارج گذاری و اثرگذاری قرار می گیرد.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ در حدیثی بسیار زیبا و گویا درباره اهمیت انس جوان با قرآن و تلاوت قرآن او چنین می فرماید: «هر کس در جوانی قرآن بخواند و مؤمن هم باشد، قرآن با گوشت و خونش بیامیزد و خداوند او را با فرشتگانی که نماینده و سفیر حق هستند و فرشتگان نویسنده اعمال، همدم و قرین سازد و در روز قیامت قرآن برای او حایل و مانع از آتش جهنم خواهد بود و در حق وی دعا کند و...»[8]

متأسفانه بزرگترین مشکل ما این است که خود را خوب نشناخته ایم، خصوصاً جوانان که ارزش و جایگاه والای خود را گاهی نمی دانند. به خاطر همین عدم معرفت به خود است که انسان، خود را در معرض هر کاری قرار می دهد، در اینجاست که اگر انسان درجوانی، وقت ارزشمند خود را در مسیر کارهای بیهوده و معاذالله کارهای ناشایست صرف ننماید، دچار غفلت شده است، کما اینکه حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: تضییع عمر در راهی که موجب رستگاری انسان نمی شود، برای غفلت کفایت می کند».[9]

اشاره به برخی از ویژگی های قرآن

حال توجه به جایگاه والای قرآن کریم رغبت انسان را ایجاد انس با قرآن بیشتر و زیباتر می نماید. قرآن را می توان از زوایای گوناگون مورد بررسی و شناخت قرار داد، گرچه عمق و عظمت آن به طوری والا و گسترده است که ما را توان درک کامل عظمت آن نیست. قرآن کریم بهترین و زیباترین گفتارها است؛ «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ...».[10] و ما آنچه از قرآن می فرستیم، شفای دل و رحمت الهی برای اهل ایمان است.[11] خداوند قرآن را برای زمانی خاص قرار نداده و نیز برای مردم خاص نفرستاده، بلکه قرآن در هر زمان جدید است.[12] حاملان قرآن کسانی هستند که در رحمت الهی پیچیده و با نور خدا پوشانده شده اند.[13] هر کدام از شما که دوست دارد با خدایش حرف بزند قرآن بخواند.[14]

هر کسی قرآن را به خاطر رضایت خداوند و به خاطر آگاهی و تفقّه در دین بخواند، ثواب او مانند آنچه که به ملائکه و پیامبران و مرسلین داده می شود، است.[15] قاری قرآن که از قرآن تبعیت کند (به آن عمل نماید) در دنیا گمراه نمی شود و در آخرت بدبخت نمی گردد.[16]

با توجه به این اوصاف که گوشه ای مختصر از هزاران وصف پیرامون قرآن است، آیا کسی می تواند ادعا کند که گنجی و عملی و پس اندازی ارزشمندتر از قرآن وجوددارد؟ کدام رفیق و مونس است که در همه جا و در هر حال با انسان بوده و آرامش بخش دل و جان انسان باشد. فصل جوانی که انسان به دنبال صرف سلایق و عشق و توانمندیهای خود در بهترین راه است و همواره به دنبال پیدا نمودن بهترین رفیق و مونس می باشد، کدام دوست و آرامش بخش دل، بهتر از قرآن می توان پیدا نمود. امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: هرکس با قرآن انس بگیرد، دوری برادران و دوستان، او را وحشت زده نمی کند.[17] و خداوند متعال آرامش قلوب را ذکر و انس با خود می داند: «أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ». انس با خدای متعال را در بسیاری از حالات و مسایل می توان یافت. مانند نماز صفوف نماز اول وقت، دعا و نیایش، سجده های طولانی، بیان اذکار و انجام واجبات و مستحبات و... ولی از این میان زیباترین شیوه انس با خدا، تلاوت قرآن است که از ویژگی خاصی برخوردار است. «اذا احب احدکم ان یحدث ربه فلیقرأ القرآن»پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرمایند: هر کدام از شما که دوست دارد با خدایش حرف بزند، قرآن بخواند.[18] حال این هم سخن با خدا قلبی نورانی و ضمیری پاک و جوانی آراسته به فضایل باشد، چقدر این همنوایی زیبا و اثرگذار و جاودانه است.

آری جوانی زمانی است که غرایز آدمی در اوج خود می باشد، خواسته های گوناگون، میل به لذات و شهوات، میل به هرگونه آزادی و بی بندوباری و... ولی اگر جوان بتواند این سرمایه عظیم جوانی و گنجینه گرانبها جوانی خود را در مسیر کنترل غرائز و خواسته های خود قرار دهد، و در برابر خواسته های نفسانی و شیطانی خود بایستد و با ایمان و صلابت مبارزه نماید، قطعاً اجر شهید را برای او نوشته و به فرمایش پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ جهاد اکبر انجام داده و که از جهاد و جنگ درمیدان نبرد ارزشمندتر می باشد. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید: خداوند به جوان عابد، نزد فرشتگان مباهات می کند و می فرماید: به این بنده ام بنگرید که چگونه به خاطرمن دست از شهوات نفسانی خویش برداشته است.[19]

امام حسن عسکری در ذیل آیه «و بشری للمؤمنین»می فرماید: قرآن در روز قیامت می آید و جوانی را که تلاوت قرآن کرده با خود می آورد و عرضه می دارد، بارالها این جوان در راه تلاوت من خود را به زحمت انداخت، حال پاداش او را مرحمت فرما. خداوند می فرماید: رحمت و بهشت جاویدان را بی دریغ در اختیار او می گذارم و...[20]

توبه جوان و انس با قرآن

مطلبی که اشاره به آن لازم است، ناامیدی برخی از جوانان عزیز بر اثر انجام گناه و ارتکاب معصیت هایی به خاطر وسوسه های شیطانی است و چه بسا احساس می کنند که با این گناهانی که مرتکب شده اند، دیگر امکان بهره مندی از این دریای بیکران و رحمت و لطف سرشار الهی را ندارند و خود را محروم از ثمرات و برکات انس با قرآن می دانند. امّا بشارتی زیبا از سوی پیامبر مکرم اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ که فرمودند: هیچ کس در دنیا برای خداوند، محبوب تر از جوان توبه کننده و پشیمان نیست.[21] پس در بهره مندی از رحمت الهی و نورانیت و برکات قرآن مجید به همگان همیشه باز است، امّا مهم این است که ما غفلت نکنیم و بتوانیم هر چه بیشتر و بهتر از ثمرات انس با قرآن بهره مند شویم و خود را در زمره محسنین و توابین و متقین و طاهرین، صابرین و خلاصه در زمره بهترین بندگان الهی قرار دهیم و چه نیکوست که تا شیشه عمرمان به غبارها و آلودگی های دنیوی، زنگار نگرفته و آلوده نشده، به نورانیت و صفای قرآن، دلمان را جلا دهیم و جسم و جانمان را زینت بخشیم و جوانی و عمرمان را در پرتو انوار الهی و معنوی قرآن بیمه کنیم که بهترین دوست و قرین ما است در دنیا و آخرت.

کلامی از امام خمینی (ره) درباره انس جوانان با قرآن

حسّ مسئولیت نسل جوان و کوشش های بی شائبه آنان در راه دفاع از اسلام و نوامیس قرآن مجید در خور تقدیر و امیدواری است. من در اینجا به جوانان عزیز کشورمان به این سرمایه ها و ذخیره های عظیم الهی و به این گل های [22]معطر و نوشکفته جهان اسلام، سفارش می کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید.[23] من با تأیید خداوند متعال و تمسک به مکتب پرافتخار قرآن، به شما فرزندان عزیز اسلام، مژده پیروزی نهایی می دهم... رمز پیروزی، اتکال به قرآن و این روش مقدس که شهادت را استقبال می کردند، بود.[24]

الگو دهی قرآن به جوانان

اگر جوانان ما وجود خود را در پرتو قرآن قرار دهند و در پی کسب معارف قرآن و پس معرفت الهی باشند، در می یابند که منظور از انس با قرآن فقط تلاوت ظاهری قرآن نیست و در دستورات اسلامی فقط توصیه به تلاوت قرآن نشده، بلکه توصیه مکرر به بهره مندی از معارف گرانبهای قرآن هم شده است. یکی از مباحثی که در قرآن اهتمام خاصی به آن داده شده است، الگودهی به جوانان از جهات مختلف است که همین نشان دهنده اهمیت جوانی و توجه ویژه خداوند به جوانان است. در این راستا به اختصار، فقط به عناوین برخی ازاین الگوها اشاره می شود:

ـ الگوی مبارزه با اعتقادات باطل و افکار خرافی و فاسد: حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ بود که عمر جوانی خود را در این راه و در مسیر مبارزه با بت پرستان و هدایت آنها صرف نمود.

ـ الگوی هدف داری: حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ بود که به هیچ وجه حاضر نشد با آن فشارهای شدید بت پرستان دست از هدف مقدس خود بردارد، و نیز حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ در برابر بنی اسرائیل و....

ـ الگوی ایثار و از جان گذشتگی: حضرت علی ـ علیه السّلام ـ جوانی که لیلة المبیت در بستر پیامبر به جای او، برای حفظ جان مبارک پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ، هر خطری را به جان می خرد.

ـ الگوی ایثار و اهدای مال: حضرت علی ـ علیه السّلام ـ که با سه فرزند و همسرش تا سه روز افطار خود را به مسکین و یتیم و اسیر می دهند.

ـ الگوی کسب علم و دانش پژوهی: حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ که در جوانی شاگردی حضرت خضر ـ علیه السّلام ـ را می نماید و همواره به دنبال کسب علم و افزایش دانش است.

ـ الگوی مبارزه با خواهش های نفسانی: حضرت یوسف که در اوج جوانی، در خانه عزیز مصر در برابر خواستة شیطانی زلیخا تسلیم نمی شود و خود را آلوده نمی کند.

ـ الگوی طهارت و پاکدامنی: حضرت مریم ـ سلام الله علیها ـ که در تمام جوانی خود لحظه ای عفت و طهارت جسم و روح خود را به گناه آلوده نمی کند و بالاخره با تولد حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ نشانه اعجاز الهی می شود.

ـ الگوی عفت و حیا: دختران جوان حضرت شعیب ـ علیه السّلام ـ که در جریان برخورد با حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ با نهایت حجب و حیا و متانت با موسی ـ علیه السّلام ـ سخن گفتند.

ـ الگوی تسلیم و رضا در برابر خواست خداوند: حضرت اسماعیل ـ علیه السّلام ـ که اوج نشاط جوانی وقتی که پدر می خواهد امر الهی را اجرا کند و اسماعیل ـ علیه السّلام ـ را ذبح کند، اسماعیل تسلیم محض شد، و با افتخار از امتحان بیرون می آید.

ـ الگوی همکاری و شاگردی و تواضع: شاگردی حضرت اسماعیل ـ علیه السّلام ـ در برابر حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ در ساخت بنای کعبه و جاروکشی و نظافت عاشقانه خانه کعبه توسط اسماعیل ـ علیه السّلام ـ.

ـ الگوی عفو و گذشت: گذشت و جوانمردی حضرت یوسف ـ علیه السّلام ـ در برابر برادران، وقتی که در اوج عظمت و قدرت، درسن جوانی، در دربار عزیز مصر بود، از اذیت ها و خطاهای آنها چشم پوشی نمود.

ـ الگوی پسر حضرت نوح ـ علیه السّلام ـ: عبرت گیری از سرگذشت شوم پسر حضرت نوح ـ علیه السّلام ـ که با افراد فاسد و بد همنشین شد و سرانجام در عذاب الهی فرو رفت و هلاک شد.

مراتب انس با قرآن

همانگونه که اشاره شد، انس با قرآن فقط در تلاوت قرآن یا خرید و نگهداری قرآن خلاصه نمی شود، و اگر فقط اینگونه باشد، قطعاً از آثار ارزشمند انس با قرآن بهره مند نمی شویم.

مهم ترین مراتب انس با قرآن که از جهات ظاهری و باطنی و عملی می باشد عبارتند از:

1.نگهداری قرآن در منزل و همراه داشتن قرآن؛

2.احترام به قرآن و تعظیم و حفظ حرمت و جایگاه والای آن؛

3.نگاه کردن به آیات قرآن؛

4.گوش فرادادن به تلاوت آیات قرآن؛

5.تلاوت قرآن در حد امکان و مقدور؛

6.تدبر و تفکر در معانی، مفاهیم و معارف قرآن؛

7.عمل به دستورات و راهنمایی های قرآن.

به نظر می رسد مهمترین مرحله انس با قرآن را خصوصاً برای جوانی که خمیرمایه سرمایه عمرش را می خواهد شکل دهد، بحث عمل به قرآن است که اگر اینگونه شد، انس با قرآن اثرات و برکات واقعی خود را نشان خواهد داد. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: حافظ قرآن و عمل کننده به آن (در قیامت) همدم و همنشین فرشتگان شایسته حق می باشند. و پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرمایند: اهل قرآن در بالاترین درجه انسانها قرار دارند، قبل از درجه انبیاء مرسلین.[25] بدیهی است که اهل شدن در صورتی است که انسان رنگ و بوی قرآن را در تمام وجود خودش درآورد و خود را مظهر و آینه تمام نمای قرآن نماید.