پیش از مسافرت به هر نقطه باید کمی با فرهنگ مردم آنجا آشنا شوید. فرهنگ ژاپن فرهنگی منحصر به فرد و جالب است و آشنایی با آن از ملزومات. با 6 سنت ژاپنی جالب آشنا شوید.
قرار نیست همه شبیه ما باشند. سفر نمی‌رویم که همان چیزهای سابق را ببینیم. تکان قایق مسافر، تکان ذهن است که غبار عادت را کنار می‌زند و درک و تجربه را افزون می‌کند. سفر رفتن است و در خود نماندن. چشم تو چشم دیگری می‌شود و خانه‌ات خانۀ دیگران؛ دیگرانی که شبیه تو نیستند، به زبان تو حرف نمی‌زنند و روز و شبشان جور دیگری است. اگر اهل سفر باشی این منتهای خوشبختی است. پاشنه‌ها را ورکشیده‌ای و رفته‌ای به نیهون. رسیده‌ای به سرزمین خورشید تابان و چشم بادامی‌های فکور و خاضع را دیده‌ای؛ آدم‌هایی که نظیر ندارند در حسن خلق و لبریزند از ادب و پاک‌دستی. نظم وصبر و عزمشان در دنیا یگانه است و مثال‌زدنی.
ژاپن منابع محدودی دارد و جغرافیایی کوچک و محصور. جزیره‌ای است کوهستانی و آتشفشانی که از هر طرف با اقیانوس احاطه شده. پس از جنگ جهانی دوم و در پی بمباران اتمی به کلی ویران شد و به اشغال آمریکا درآمد. پس از فتح ژاپن چه کسی تصور می‌کرد که این خاک ویران‌شده، روزی جان دوباره بگیرد و از نو برآید؟ ژاپن اما مأیوس نشد. ذکاوت و عقلانیت را با سنت‌های بی‌بدیلش یک‌پارچه کرد تا برنامۀ توسعۀ صنعتی را پیش ببرد و رشد اقتصادی‌اش را وسعت بخشد و چنین شد.
فرهنگ و حکمت ژاپنی ژرف، لایه‌لایه و دشوار است و البته به مذاق آدمیزاد امروزی خوش نمی‌آید که میراثش از تجدد، شلختگی و مصرف‌گرایی و شتاب‌زدگی بوده و حوصله و تحمل خودش را هم ندارد. اما مواجهه با فرهنگهای آسیایی حائز درس‌های درخشانی است و افق‌های تازه‌ای را می‌گشاید. پیش از سفرتان حتماً دربارۀ فرهنگ، تاریخ و آیین‌های این سرزمین مطالعه کنید و پیش‌داوری و تعصب را کنار بگذارید و مطمئن باشید که سفر به ژاپن ما را از این رو به آن رو می‌کند.
این مقاله حاوی حقایقی از فرهنگ ژاپنی است که گردشگران و بازرگانان و سفر اولی‌ها ممکن است ندانند؛ اما بدون شک به کارشان می‌آید. ژاپن مشهور است به این‌که یکی از غنی‌ترین و یگانه‌ترین فرهنگهای جهان را داراست. بسیاری از شیوه‌ها و سنت‌های کهنِ این کشور هنوز دست‌نخورده باقی مانده‌اند. این دست‌نخوردگیِ فرهنگی به شکل‌گیری شیوۀ زندگیِ منحصر به فرد ژاپنی انجامیده. غربی‌ها وقتی به فرهنگ ژاپنی فکر می‌کنند، تصورات سحرآمیز و عجیبی دربارۀ سوشی، سامورایی و کشتی‌گیران سومایی دارند؛ اما این تصورات منطبق با واقعیت نیست و خدشۀ چندانی به ژاپنی‌ها و فرهنگ چندگانه‌شان وارد نمی‌کند. اگر برای گذران تعطیلات عازم سرزمین خورشید تابان هستید یا برای اهداف تجاری بار سفر بسته‌اید یا این‌که فقط در پی شناخت مردم این منطقه‌اید، بهتر است این شش سنت و آیین ژاپنی را بشناسید تا رفتارهایشان برایتان نامأنوس نباشد و در اولین مواجهه مبهوت، سردرگم و دچار شوک فرهنگی نشوید. این 6 سنت عبارتند از:
1- مراسم چای سنتی
مراسم و تشریفات چای، بخش مرسومی از فرهنگ ژاپنی است. این سبک رسمی و عرف قاعده‌مند هنوز که هنوز است به طور جدی برگزار می‌شود. این آیین بسیار متأثر از مناسک بودایی است و حتی به نوعی خلسه و مراقبه شباهت دارد. تشریفات چای ژاپنی حائز معانی ژرفی است و مدعوین باید با نهایت افتخار و احترام در مراسم شرکت کنند. اگر به چنین مراسمی دعوت شده‌اید، باید توجه داشته باشید که هر مهمان نقشی در مراسم دارد و باید مطابق با رتبه‌بندی مشخص در جایگاه خود قرار بگیرد. مهمانان باید در کمال اشتیاق قلبی از آداب مراسم چای ژاپنی آگاه شده باشند، زیرا این آیین می‌تواند مراتب نسبتاً پیچیده‌ای داشته باشد.
2- رسم مقدس اعطای هدیه
یکی دیگر از سنت‌های ژاپنی که در قلمرو فرهنگیِ این مرز و بوم بسیار رایج است، سنت هدیه دادن است. در ملاقات با همکاران تجاری یا ورود به منزل شخصی که از شما دعوت کرده، بسیار مهم است که احترام و قدردانی خود را با تقدیم هدیه نشان دهید. هدیه‌ای که انتخاب می‌کنید به مناسبت و نوع رابطۀ شما با طرف مقابل بستگی دارد. علاوه بر این، بسته‌بندی هدیه نیز مهم است. باید اطمینان حاصل کنید که هدیه به نحو زیبایی بسته‌بندی شده باشد. اگر تمایلی به کادوپیچ کردن ندارید، هدیه را در ساک فروشگاه قرار دهید. به هر حال دقت کنید که در جعبه کادو یا ساک مرتب و آراسته‌ای قرار گرفته باشد. در انتخاب هدیه از ست‌های چهارتایی استفاده نکنید، چون تلفظ عدد چهار و واژۀ مرگ در ژاپنی یکسان است و به نظرشان چهار لفظ بدشگونی است. نکتۀ دیگر آن‌که هدیه را در پایان ملاقات به فرد مورد نظر تقدیم کنید و فراموش نکنید که برای ادای احترام باید آن را با هر دو دست بگیرید؛ خواه هدیه‌دهنده باشید یا هدیه‌گیرنده. ضمناً اگر تاکنون هدیه‌ای از طرف مقابلتان دریافت نکرده‌اید، در کمال اشتیاق هدیه را بپذیرید. پذیرش مشتاقانۀ هدیه نشان‌دهندۀ ادب و سپاس شما است. فراموش نکنید که عدم پذیرش هدیه عملی گستاخانه قلمداد می‌شود.
3- جشن‌های موسوم به بونِنکای
بوننکای، سنت سال نوی ژاپنی است و این رباعی خیام را به ذهن متبادر می‌کند:
“از دی که گذشت هیچ ازو یاد مکن
فردا که نیامده ست فریاد مکن
بر نامده و گذشته بنیاد مکن
حالی خوش باش و عمر بر باد مکن”
و وجه تسمیه‌اش این است که “از سالی که گذشت یاد نکن”. بوننکای راهی برای پشت سر گذاشتن مصایبِ سالِ رفته و امید به فردای نیامده در واپسین روزهای سال است. تقریباً همۀ شرکت‌های ژاپنی هر ساله این جشن را برگزار می‌کنند. علاوه بر جشنی که شرکت‌ها و مؤسسات برای کارکنانشان می‌گیرند، بوننکاهایی با حال و هوای خصوصی در جمع‌های خانوادگی و دوستانه نیز برپا می‌شود. گاهی هم چندین جشن به طور متوالی برگزار می‌گردد. شاید بخت با شما یار باشد و روزی به یکی از این جشن‌ها دعوت شوید. بهتر است بدانید که بوننکای چیست و چه مراتبی دارد.
4-کامپای؛ پر کردن لیوان دیگران
ژاپنی‌ها وقتی برای صرف نوشیدنی دور هم جمع می‌شوند از اصطلاح «کامپای» استفاده می‌کنند که معنای تحت‌اللفظی آن چنین چیزی است: “لیوان خالی‌ام را پر کن.” توجه داشته باشید که در این حالت، افراد باید برای یکدیگر نوشیدنی بریزند. مؤدبانه نیست که خودتان لیوان خودتان را پر کنید. به علاوه به دور از نزاکت است که نوشیدنی‌تان را صرف کنید درحالی که لیوان دیگران خالی است. آن ها وقتی می خواهند در جمع ها به یک دیگر احترام بگذارند، همان چیزی را سفارش می‌دهند که دیگران سفارش داده اند و با این کار همراهی و دوستی‌شان را ثابت می‌کنند.
5- انعام بی‌انعام؛ احترام به کار بدون منت و پاک‌دستی
ممکن است در جشن‌ها و دورهمی‌ها، پس از بوننکا پارتی یا مهمانی کاری بنا به عادت و برای اظهار لطف به میزبان، مبلغی به عنوان انعام کنار بگذارید. در بازدید از ژاپن به هیچ وجه نباید به انعام فکر کنید. در این سرزمین پرداخت انعام رویه‌ای قابل قبول نیست و از طرفی اهانت محسوب می‌شود. با این کار تلویحاً به شرکت ارائه‌دهندۀ خدمات اعلام می‌کنید که کسب و کارش خوب پیش نمی‌رود و به پول بیشتری نیاز دارد. فراموش نکنید که در تجارت ژاپنی هر چیزی با قیمت تمام‌شده به مشتری ارائه می‌شود و از تخفیف و انعام خبری نیست. پس این رویه را کنار بگذارید.
6- اینِموری؛ خوابیدن در مکان‌های عمومی
هرچند ممکن است خوابیدن در مکان‌های عمومی مثل قطار، نیمکت پارک و مانند این‌ها برای خارجی‌ها عجیب باشد اما زیاد به آن توجه نکنید چون کاملاً معمول است. ژاپنی‌ها آن را اینموری می‌نامند یعنی خوابیدن در عین حضور داشتن یا به عبارتی خواب در بیداری. این عادت تاریخی صرفاً نوعی رسم فراگیر در فرهنگ ژاپن نیست بلکه حاکی از ساعت‌ها تلاش بی‌وقفۀ فرد برای نیل به اهداف کاری است و نشان از آن دارد که از فرط خستگی نمی‌تواند چشم‌هایش را باز نگه دارد. مشاهدۀ کارمندانی که در ساعات کاری پشت میزشان به خواب رفته‌اند، امری معمول است و مدیران و کارکنان رده بالای شرکت به آن افتخار می‌کنند. این بدان معنا نیست که کارکنان می‌توانند هر زمان که بخواهند پشت میزشان چرت بزنند. درواقع به معنای حضور تمام‌وقتِ کارمند است حتی اگر گاهی مجبور شود حین کار چشم روی هم بگذارد. اینموری چرتِ کوتاه ناخواسته است. پس نه خوابیدن است نه چرت زدن. شخص با این کار نشان می‌دهد که تا می‌توانسته تلاش کرده و دیگر حتی برای یک دقیقه هم نمی‌تواند بیدار بماند.
خارجی‌ها فقط قادر به درک تعداد انگشت‌شماری از سنت‌های ژاپنی هستند. سفر به کشور نا آشنا برای کار یا تفریح می‌تواند تجربه‌ای دلسردکننده باشد، اما با احترام به آداب و رسوم و آیین‌های خاص هر سرزمین، شانس بیشتری برای موفقیت و توسعۀ روابط پایدار خواهید داشت.
