آسیب‌های اجتماعی در جامعه ما ابعاد مختلفی یافته است به‌نحوی که رهبر معظم انقلاب نیز چندین‌بار درباره این آسیب‌ها فرمایشاتی داشته‌اند. از همین روست که سلسله جلسات مقام معظم رهبری با سران قوا و مسوولان مرتبط با آسیب‌های اجتماعی پس از گذشت چهار سال همچنان در حال برگزاری است.
به گزارش به نقل از صبح نو ،گفته می‌شود رهبری از مسوولان خواسته‌اند تا هر 6ماه نتایج جلسه قبل را گزارش کنند به همین دلیل دولت از تشکیل این سلسله جلسات سر باز می‌زند چرا که دستاورد چشمگیری در کاهش آسیب‌ها نداشته است؛ اما تأکید و پیگیری رهبر انقلاب تا به امروز مانع از به تعویق انداختن این جلسات شده است.
جامعه بزرگ ایران همواره تحولات و تغییرات متنوعی را تجربه کرده است اما در چند دهه اخیر با مطالبات گسترده‌ای روبه‌رو شده که در نتیجه آن فرصت‌ها و آسیب‌هایی نیز به وجود آمده است. آسیب‌های اجتماعی اگرچه در هر کشور توسعه‌یافته و کمتر توسعه‌یافته‌ای با توجه به اقتصاد و فرهنگ آن منطقه وجود دارد اما وقتی خطرناک می‌شوند که تأثیر شیوع این آسیب‌ها را به‌وضوح بر خانواده و چرخه اقتصاد کشور ببینیم. از همین رو چند سالی است که نهادها، ارگان‌های دولتی، انجیاوها و سمن‌ها هریک با اقدامات خود به‌دنبال کاهش این آسیب‌ها هستند. اگر چه نقش انجیاوها و سمن‌ها را نمی‌توان در کاهش این آسیب‌ها نادیده گرفت اما به هر حال برای کاهش چشمگیر این آسیب‌ها نیاز به سیاست‌گذاری‌هایی ویژه در سطح کلان کشور است.
همین موضوع سبب شد تا از نیمه دوم سال1394 سران قوا، مسوولان ارشد و عالی‌رتبه نظام و برخی از نمایندگان مجلس درباره آسیب‌های اجتماعی جلساتی را با رهبر انقلاب داشته باشند. در این سلسله جلسات موضوعاتی نظیر طلاق، بیکاری، اعتیاد و حاشیه‌نشینی از جمله مسائلی است که بدان پرداخته می‌شود و مقام معظم رهبری نیز در این خصوص راهکارهایی را ارائه و مسوولان را موظف به انجام آن‌ها دانستند. هفتمین جلسه از این سلسله دیدارها نخستین روزهای آذر‌ماه سال جاری با موضوع طلاق برگزار شده است. آقای سلمان خدادادی، رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در خصوص این جلسات می‌گوید: «اهمیت بررسی آسیب‌های اجتماعی سبب شده تا در سه سال اخیر رهبر معظم انقلاب این نوع مباحث را شخصاً پیگیری می‌کنند و هر 6ماه یک‌بار جلسه‌ای با حضور رؤسای سه قوه و مسوولان همه دستگاه‌های مرتبط با آسیب‌های اجتماعی به ریاست مقام معظم رهبری تشکیل شود.» خدادادی می‌گوید: «خود ایشان موضوعات را رصد کرده و پس از گزارش مسوولان نسبت‌به موضوعات، در تک تک موارد راهنمایی‌های لازم را نسبت به مسائلی که در 6ماه گذشته انجام شده و در 6ماه آینده قرار است صورت بگیرد، متذکر می‌شوند.»در واقع طبق آنچه رییس کمیسیون اجتماعی مجلس گفته؛ رهبر انقلاب تأکید دارند که در هر جلسه باید نتایج اقدامات قبلی مشخص شود؛ کاری که دولت و دست‌اندرکارانش را تا حدودی
به سختی انداخته و احتمالاً به همین دلیل است که گاهی از شرکت و برگزاری این جلسات امتناع ورزیده و تمایل دارند تاریخ برگزاری جلسات به زمان دیگری موکول شود. اما شنیده‌ها حاکی از آن است که رهبر معظم انقلاب به نظم در برگزاری این جلسات تأکید ویژه‌ای داشته و در پیگیری این موضوعات عزمی راسخ دارند.
رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در این باره می‌گوید: رهبر معظم انقلاب این‌گونه جلسات را با اهمیت خواندند و فرمودند: «در هر جلسه‌ای نسبت‌به جلسه‌های آتی باید نتایج جلسه قبلی مشخص شود.» و بر لزوم فعالیت همه مسوولان در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی تأکید کردند. خدادادی با اشاره به این‌که رهبر معظم انقلاب از ریز مسائل و آسیب‌های اجتماعی باخبر و آگاه‌اند، می‌افزاید: در جلسه اخیر مجلس موظف شد بر اساس برنامه ششم توسعه که مصوباتی با کاهش آسیب‌های اجتماعی داشته است، عملکرد دولت یا دستگاه‌های مختلف را در کاهش آسیب‌های اجتماعی رصد کند و از آن‌ها بخواهد تا زمان‌بندی را که برای کاهش آسیب‌های اجتماعی اعلام‌شده، رعایت کنند. خدادادی می‌گوید: « در 6ماه گذشته جلسات متعددی برای رصد موضوعات مختلف برگزار کردیم، چند روز قبل نیز جلسه‌ای سه ساعته در کمیسیون اجتماعی مجلس با حضور مسوولان مربوطه مبنی‌بر اجرای ماده102 قانون برنامه ششم توسعه برگزار شد و مسائلی همچون احتکار، موضوعات مرتبط با جوانان، طلاق، ازدواج، فرهنگ‌سازی و مبارزه با شبکه‌های مجازی که انحرافاتی را به وجود می‌آورند، مورد بررسی قرار گرفت.»
به گفته این نماینده مجلس، از سال96 تا 97 با توجه به گزارش‌های ارائه‌شده آمار آسیب‌های اجتماعی کاهش یافته بود که رهبر معظم انقلاب نیز از فعالیت مسوولان مرتبط با آسیب‌های اجتماعی تشکر کردند. رییس کمیسیون اجتماعی مجلس می‌گوید: «رهبر معظم انقلاب برخی آسیب‌های اجتماعی مانند حاشیه‌نشینی و مواردی از این دست را که کارهای کم‌تری در آن صورت گرفته است، به مسوولان متذکر شدند و تأکید کردند تا در این عرصه‌ها نیز فعالیت‌هایی صورت گیرد. قوه‌قضاییه نیز موظف شد تا در زمینه برخی سیاست‌های اعمال‌شده کارشناسی کرده و کاری کند تا طلاق به‌زودی اتفاق نیفتد، زمینه بازگشت خانواده‌هایی که در معرض طلاق‌اند، فراهم شود و تا جایی که می‌تواند از جدایی و طلاق با مشاوره و راهنمایی جلوگیری کند.»
آسیب‌های اجتماعی از ظهور تا بروز
قبل از هر چیز بد نیست بدانید در هر جامعه رفتارهایی که در دسته آسیب‌های اجتماعی گنجانده می‌شود کمی با مجامع دیگر متفاوت است اما به‌طور کلی اعتیاد، کارتن‌خوابی، طلاق، بیکاری، فقر، تن‌فروشی، قتل، کودک‌آزاری، کار کودکان زیر 18سال، خودکشی، بیماری‌های عفونی ناشی از مصرف مواد مانند ایدز از جمله موارد اصلی آسیب‌های اجتماعی به‌شمار می‌آید که در اغلب مجامع مشترک‌اند. در کشور ما ایران نیز اکثر این آسیب‌ها آمار بسیار پایینی دارند و همان میزان پایین نیز بر‌اثر وجود آسیب‌های بزرگ‌تری ایجاد می‌شود. در واقع برخی از این آسیب‌ها زمینه‌ساز دیگر مشکلات و هنجارشکنی‌ها به‌شمار می‌آیند. طبق اولویت‌بندی سازمان بهزیستی کشور اعتیاد، طلاق، خشونت‌های خانگی، فراز از خانه و زنان خیابانی بیشترین آسیب‌های اجتماعی در ایران هستند و در این میان اعتیاد در رتبه نخست در سطح کشور است. آنچه رهبر انقلاب بیش از هرچیز دیگری بدان توجه داشتند آسیب‌هایی نظیر اعتیاد، طلاق، بیکاری و حاشیه‌نشینی است. آسیب‌هایی که هر کدام خود سبب و زمینه‌ساز آسیب‌های دیگری هستند. پس با تلاش در رفع آن‌ها می‌توان از بروز بسیاری از آسیب‌هایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد جلوگیری کرد.
وضعیت ایران در آسیب‌های اجتماعی چگونه است؟
طبق آخرین آمارهایی که سازمان بهزیستی اعلام کرده است از نظر شیوع‌شناسی در ایران اعتیاد در رتبه نخست را دارد، البته تراکنش اعتیاد در کشور قابل رصد نیست و آمارها در این زمینه متفاوت است، اما پس از آن طلاق بالاترین رتبه را به خود اختصاص داده است، البته به گفته کارشناسان درصد بسیار بالایی از این آمار طلاق‌ها در ایران به‌دلیل اعتیاد است.
امان از حاشیه‌نشینی!
آقای رسول خضری، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس مدتی پیش به رسانه‌ها اعلام کرده بود که در کشورمان ایران بیش از 17میلیون حاشیه‌نشین داریم و نسبت‌به عملکرد وزارت کشور در این باره انتقادات زیادی داشت. در تهران نیز بیش از چهار میلیون نفر در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند. حاشیه‌نشینان جزو ضعیف و فقیرترین اقشار شهر و روستا هستند و به‌دلیل کمبود امکانات شهری و روستایی به حاشیه‌نشینی روی آورده‌اند و متأسفانه آسیب‌های اجتماعی ناشی از حاشیه‌نشینی در حال گسترش است. گفتنی است حدود 11استان در کشور از جمله خراسان رضوی، تهران، لرستان، کرمان، سیستان‌و‌بلوچستان، خوزستان و آذربایجان غربی درگیر معضل حاشیه‌نشینی هستند.
سلمان خدادادی نیز می‌گوید: «بحث حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی نشأت‌گرفته از آن، از دغدغه‌های رهبری است، در دیدارهای قبلی نیز گزارشی درباره مسائل اجتماعی ارائه شد که برخی از موارد آن امیدوار‌کننده بود ولی در بحث حاشیه‌نشینی و آسیب‌های آن همچنان نگرانی وجود داشت که ایشان تأکید کردند موضوع حاشیه‌نشینی باید مورد توجه جدی قرار بگیرد.»
بیکاری!
طبق آخرین آماری که مرکز آمار در تابستان سال جاری منتشر کرد بیش از سه‌و‌نیم‌میلیون بیکار در کشور داریم که توزیع آن در سطح کشور متوازن نیست؛ یعنی مناطقی وجود دارد که بیشتر از 50 تا 100 درصد بیکاری وجود دارد. این نرخ بیکاری آثار اجتماعی زیادی از خود بروز می‌دهد که در خیلی از موارد می‌تواند منجر‌به تنش‌های اجتماعی شود. بررسی نرخ بیکاری افراد 10ساله و بیشتر نشان می‌دهد که 12.2درصد از جمعیت فعال، در تابستان97 بیکار بوده‌اند. همچنین جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل کشور طی یک‌سال گذشته حدود 96هزار‌و270نفر رشد داشته است.
آمار تأسفبار اعتیاد!
طبق آخرین آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت کشور، بیش از سه میلیون و 600هزار معتاد در کشور داشتیم که در سال جاری این آمار به دو میلیون و 800هزار نفر کاهش یافته است. اما اگر این تعداد را در بُعد خانواده یعنی چهار، ضرب کنیم چیزی حدود 10 تا 10ونیم میلیون نفر از جمعیت کشور گرفتار این آسیب هستند. براساس بررسی‌های میان‌رشته‌ای در حوزه اعتیاد مشخص شده است، 65درصد همسرآزاری‌ها، 55درصد طلاق‌ها، 20درصد منکرات، 23درصد خشونت‌ها همه به اعتیاد مرتبط‌اند.
زنان سرپرست خانوار!
آمارهای وزارت رفاه نشان می‌دهد طی یک دهه منتهی به سال1395، میزان زنان سرپرست خانوار 86درصد رشد کرده است. در این سال، تعداد
سه میلیون خانوار به سرپرستی زنان وجود دارد که از این رقم حدود نیمی، زنان خودسرپرست (زندگی انفرادی) بوده‌اند. مطابق این بررسی‌ها، میزان زندگی انفرادی زنان طی یک دهه مورد بررسی 2.3 برابر شده است. همچنین زندگی انفرادی زنان نسبت‌به زندگی انفرادی مردان در سال1395 بیشتر بوده است. اگر چه وزارت رفاه می‌گوید بیش از یک‌سوم زنان سرپرست خانوار از حمایت نهادهای اجتماعی برخوردارند. گفتنی است این آخرین آمار رسمی اعلام‌شده از سوی نهادهای دولتی است.
و اما طلاق!
همانطور که اشاره شد موضوع آخرین جلسه دیدار رهبری با سران قوا درباره آسیب‌های اجتماعی مسأله طلاق بوده است. اگرچه این نخستین باری نیست که مقام معظم رهبری نسبت به آمارهای طلاق، ابراز نگرانی کرده‌اند. ایشان در تیرماه سال1394، با تأکید بر تلاش برای تسهیل ازدواج جوانان به برخی مشکلات دادگاه‌های خانواده از جمله «طلاق توافقی» اشاره کردند و گفتند: «قضات محترم با کمک بزرگان خانواده‌ها، این‌گونه مسائل را تقلیل دهند.» همچنین در سال‌های بعد و در دیدارهای مختلف رهبر انقلاب به اشکال مختلف توجه بیشتر این آسیب را گوشزد کرده‌اند. با این حال طلاق در ایران به یکی از بحرانی‌ترین مقاطع خود در سال‌های اخیر رسیده است. آمارها در خصوص نرخ طلاق در کشور کمی متناقض است اما همه آن‌ها حکایت از رشد این معضل نسبت به دهه گذشته دارند. البته بد نیست بدانید امروزه پس از چالش‌های رفتاری، اخلاقی و اقتصادی، چالش‌های دیگری مانند سبک جدید زندگی شهری نیز، بر این روند افزایشی تأثیرگذار است.
با این وجود آقای عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور در چند روز گذشته، از توقف روند رو‌به‌رشد طلاق خبر داده و گفته است: «در‌حال‌حاضر برخی از حوزه‌ها مانند طلاق با توجه به اقدامات مثبت صورت‌گرفته با توقف آسیب‌های اجتماعی مواجهند و در برخی از حوزه‌های دیگر مانند اعتیاد با توجه به اقدامات انجام‌شده در حوزه پیشگیری و درمان، توفیقات زیادی داشتیم که آمار و ارقام در این حوزه نیز روند مثبتی را نشان می‌دهد.»
رحمانی‌فضلی می‌گوید: «مدیریت این کار عظیم را مقام معظم رهبری به‌عهده گرفتند و تا کنون هفت جلسه نزد ایشان در‌خصوص بررسی وضعیت آسیب‌های اجتماعی برگزار شده است و در این نشست‌ها از اولویت‌های تعیین‌شده و اقدامات انجام‌شده از وضعیت آسیب‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلف خدمت ایشان ارائه شده است.» حدود سه سال است حرکت بسیار مبارک، مهم و مؤثری با تشکیل سازمان و شورای اجتماعی آغاز و با هماهنگی 28دستگاه اجرایی اهداف تعیین‌شده که اولویت‌های مقام معظم رهبری و سران قوا را تأمین کنیم.»
رحمانی‌فضلی چندی قبل پیرامون همین سلسله جلسات گفته بود: «مقام معظم رهبری در جلسات مختلف یادآور شدند که نسبت به مسائل آسیب‌های اجتماعی 20سال عقب هستیم، در واقع این موضوع در 20سال پیش باید بررسی و پیگیری می‌شد، لذا همه کسانی که در حیطه موضوعات اجتماعی مسوولیت دارند، باید خود را در قبال مشکلات مسوول دانسته و نسبت‌به حل آن‌ها اقدامات لازم را انجام دهند.»
تله آمار در آسیب‌های اجتماعی
در جامعه ما مردم بیشتر از این‌که پدیده آسیب اجتماعی آزارشان دهد، آمار و اعداد آن‌هاست که باعث نگرانی‌شان شده و امنیت روانی مردم را مخدوش کرده است. در واقع عدم احتیاط در اطلاع‌رسانی و بیان این نوع آسیب‌ها به طور غیرمستقیم سبب تشدید و عادی‌شدن این پدیده می‌شود. در کشورهای اروپایی و آمریکا دقت کنید، آن‌ها گزارش آماری آسیب‌های اجتماعی خود را به‌گونه‌ای منتشر می‌کنند که حتی ما به‌عنوان یک مخاطب ایرانی این آمار در جلوی چشمان‌مان تصویر نمی‌شود؛ در‌صورتی‌که کشور ما در مقایسه با سایر کشورهای توسعه‌یافته آمار بسیار پایین‌تری در بروز این پدیده‌ها دارد.
