مناسب‌سازی معابر نیازمند مدیران توجیه‌شده است

دکتر کیومرث حبیبی، عضو هیات علمی دانشگاه که دارای درجه دکترای تخصصی در زمینه شهرسازی است در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه روز جهانی معلولان به این خاطر است که حدود 15درصد از جمعیت فعلی کره زمین با معضلی به نام کم توانی و معلولیت مواجه‌اند، اظهار کرد: معلولیت انواع مختلف دارد و به هرانسانی که دچارنوعی نقصان در کارکرد جسمی روحی وعملکرد طبیعی اندام ها شود، معلول گفته می شود.

به ازای هر 70 نفر یک معلول جسمی در کشور

وی اضافه کرد: براساس آمار سال 1390 حدود یک میلیون و20 هزار نفر معلول در کشور داریم. به عبارتی به ازای هر 70 نفر یک معلول جسمی در کشور وجود دارد که به نوعی دچار نقص عضو شده بود.اگر این اعداد را با تعداد کنهسالان ترکیب کنیم این آمار به حدود 7 تا9 درصد در شرایط فعلی می رسد.در حقیقت در بدترین حالت چیزی حدود 10 درصد افراد جامعه فعلی کشور ما دچار نوعی معلولیت جسمی یا کهنسالی هستند که همین امر اهمیت و لزوم مناسب سازی محیط ساختمان، فضای شهری و خیابان و عرصه‌های جمعی را نشان می دهد.

این کارشناس شهرسازی با اشاره به اینکه معلولیت انواع مختلفی دارد، و جامعه هدف ما افرادی هستند که معلولیت‌های جسمی نظیر ناشنوایی، نابینایی، قطع‌عضو و بیماری هایی نظیر صرع دارند، گفت: یکی از مهم ترین فاکتورهای افزایش معلولیت و ناتوانی جسمی در آینده گسترش پیری است که تقریبا ازسن  حدود 60 سال در 100 سال گذشته به حدود 75 سال در سطح دنیا افزایش پیدا کرده است.به عبارت دیگر این امید وجود دارد که یک نفر 15سال بیش تر از هم نوع و هم جنس خودش در قرن گذشته زندگی کند که این موضوع یعنی جامعه رو به پیری می‌رود. البته این پدیده عمومی بوده وایران هم مثل دنیا از این عامل بهره‌مند است.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه، یکی دیگر از عوامل افزایش معلولیت درکشور بالا بودن میزان تصادفات جاده‌ای در ایران است که نقص عضو زیادی به دنبال دارد. به طور میانگین حدود 20 هزار نفر کشته در تصادفات جاده‌ای و حدود 100 هزار نفر هم جراحت جاده ای در طی سال وجود دارد.

حبیبی یکی دیگر از عوامل معلولیت در کشور را جنگ تحمیلی بیان کرد و افزود: در طی 8سال، حدود 700هزار نفر معلول و آسیب‌دیده برجای گذاشت به طوری که بخشی از این افراد به زندگی سالم قبلی خود برنگشتند.

این کارشناس شهرسازی همچنین به ازدواج فامیلی اشاره کرد و گفت: عامل دیگری که بر افزایش معلولیت در کشور دامن می‌زند  ازدواج‌های فامیلی ، گرایش‌های سنتی ازدواج و قومی رفتار کردن جوامع بومی مانند اعراب کردها ولرها...است.این گروه‌ها سرمایه اجتماعی بالا واعتماد زیادی به یکدیگر دارند به همین جهت ازدواج فامیلی بین آنها زیاد است و همین ازدواج فامیلی بعضا نواقص ژنتیکی بسیاری در پی دارد.از طرفی ساختار سنتی جوامع ما مخصوصا در شهرهای کوچک و روستاها این موضوع که افراد پیش از ازدواج آزمایش ژنتیک دهند ، نمی طلبد.

این استاد دانشگاه در ادامه به قوانین شهرسازی و معماری در راستای حمایت از معلولان اشاره کرد و گفت:در طی 30 سال اخیر از سال 1367 تا 1397 حداقل چهار قانون در حمایت از معلولین وجود دارد که یکی از آنها  درسال 1368 توسط شورای عالی شهرسازی و معماری در جهت حمایت از معلولین  در فضاهای شهری وضع شد.

وی افزود: قانون بعدی دراین زمینه قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی واجتماعی جمهوری اسلامی ایران است که در بند "ج" ماده 193 آمده است که بایستی فرصت زندگی برابر برای ناتوانان در شهر ایجاد تا مشارکت و فرصت‌های زیست بهتر برای همگان  فراهم شود. این قانون درمجلس مصوب و برای اجرا به نهاد های مختلف ابلاغ شد.براساس این قانون بایستی اقداماتی نظیر آرامسازی حرکت در فضای شهر، ایجاد رمپ درساختمان‌ها برای معلولان، ایجاد پله برقی در ادارات و مراکز قدرت انجام شود. در حقیقت بایستی حداقل 30 درصد ساختمان‌ها تمهیداتی برای معلولان از جمله رمپ وپله برقی فراهم می کردند.

این کارشناس شهری درادامه گفت: درسال 1383 قانون دیگری تحت عنوان قانون جامع حمایت از حقوق معلولان به تصویب مجلس رسید و قرارشد ضمن اصلاح محیط، وسایل لازم برای حضور معلولان تعبیه شود تا آنها آزادانه و بدون خطر در محیط کسب و کار ، محیط زندگی ، اماکن عمومی، معابر و ساختمان‌های عمومی  حرکت کنند و ازتسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی واقتصادی با حفظ استقلال و شان انسانی بهره مند شوند. مهمترین ماده این قانون نیز این است که تمام دستگاه‌های خدمات رسان ایران باید طی سه سال  یعنی تا سال 1386 ،30 درصد ساختمان‌های وابسته به خود را برای استفاده از معلولان از منظر ضوابط ومقررات شهرسازی ومعماری مناسب سازی کنند.

به گفته حبیبی،  سه قانون ذکر شده کشوری بود و قانون چهارم نیز توسط شورای شهر تهران مصوب شده است و در سال 84 مصوب شد که مهمترین ماده آن مناسب سازی شهر برای جانبازان و معلولان حرکتی و جسمی است.

شهر هوشمند راه‌کار حل مشکل معلولان در شهر نیست

 به گفته این کارشناس شهری با وجود اینکه بسترهای قانونی برای حمایت از معلولان در فضاهای شهری تهیه شده است اما با واقعیتی تحت عنوان معلولیت چندمیلیون نفری با وجود 20 سال قانون گذاری و سیاست گذاری در مناسب سازی محیط برای این افراد مواجه هستیم.زیرا هنوز شهر آماده پذیرش این افراد نیست.

این استاد دانشگاه درادامه تصریح کرد: افرادی که با ویلچر، واکر وعصا در محیط شهری تردد می کنند باید مانند هر فرد دیگری از خدمات و امکانات شهری بهره‌مند شوند.اما چالشی که در این میان وجود دارد این است که عده‌ای از برنامه‌ریزان و سیاست‌مداران برای حل این مشکل راه‌کاری نظیر شهر هوشمند می دهند و معتقدند اگر همه چیز دیجیتال شود یک انسان معلول مشکل دیگری نخواهد داشت.اما این موضوع اشتباه است زیرا مناسب سازی محیط صرفا برای کار اداری نیست وتوجه به مسائلی چون تعامل اجتماعی با دیگران ، حضور پذیری این افراد به عنوان یک شهروند و عدالت اجتماعی اهمیت دارد در حقیقت نباید یک بعدی به قضیه نگاه کرد.

انسان امروزی حق بیرون رفتن، تفریح و گردش و تعاملات اجتماعی با دیگران دارد وهمین امر شهرسازان را به دیدگاه جدیدی در خصوص شهر رسانده است.در راستای این نیازها در شهرسازی نظریه‌های همچون "شهربدون مانع"، "شهر برای همگان"، "انسان محور شهر"،  "شهربدون دست انداز" و "شهرقابل دسترس همگان" وجود دارد زیرا می خواهد تجربه زندگی بادیگران را برای توان‌یابان و حتی ناتوانان فراهم کند تا آنها هم توانا شوند.در حقیقت هدف تمام این نظریه‌ها  تمرکز برانسان معلول است تا شهر دسترس پذیرتر شود و همه افراد تجربه زندگی در فضای شهرو تعامل با انسان‌های دیگر را داشته باشند.

به مدیران مجری و توجیه شده نیاز است

وی در بخش دیگری از صحبت هایش به اقداماتی که بایستی در این زمینه انجام داد اشاره کرد و گفت: بسترهای قانونی مناسب‌سازی محیط‌های شهری فراهم شده است و تنها انسانی میخواهد که این نیاز را درک وهمزمان نیزاجرا کند. یعنی به مدیران مجری و توجیه شده نیاز است.

حبیبی اضافه ادامه داد: تمامی شهرهای کشور از جمله تهران علائم بصری و نوشتاری کافی ندارند، علائم بصری یعنی خطوطی که به صورت دیجیتال مسیر را نشان دهد که ناشنوا احتیاج به کمک گرفتن برای آدرس نداشته باشد و به آن کمک بتواند مسیر را انتخاب کند.یعنی علائمی که یک فرد نابینا نیز بتواند از طریق خطوط برجسته و تابلوهای دیجیتال مسیرش را پیدا کند.

 این استاد دانشگاه در ادامه اظهار کرد:یک نابینا نمی تواند از وسیله نقلیه شخصی استفاده کند.دراینجا باید از پلاک‌های اختصاصی استفاده شود و خودروهایی تولید شوند که از طریق بالابر راننده را پشت فرمان قرار دهد و اتومات نیز باشند تا بتوانند در فضای شهری حرکت کنند.همچنین بهتر است مسیرهای ویژه معلولین درنظرگرفته شود یعنی مسیری تحت عنوان نوارمعلولین از پیاده رو جدا شود که دارای برجستگی و لبه باشد و همچنین حدود دوسانت نیز با محیط اطراف اختلاف ارتفاع داشته باشد تا فرد کم توان بتواند در آن نوار تردد کند.

استفاده از جک بالابر  برای جابه‌جایی معلولان

 به گفته حبیبی ، استفاده از جک بالابر درسیستم حمل و نقل همگانی نیر بایستی در دستور کار قرار گیرد. شاید یک اتوبوس هم  در کل سیستم اتوبوسرانی تهران پیدا نشود که جک بالابر داشته باشد تا هم سطح خیابان شده و معلول با ویلچر بر روی جک قرار گیرد و وقتی داخل اتوبوس شد در محل مشخص شده برای معلولین  قرارگیرد.در حقیقت می‌توان گفت در این زمینه کمبود داریم.

وی همچنین به تعدد مدیریت شهری و نبود مدیریت یکپارچه شهری نیز اشاره کرد و گفت:چاله‌ها و پستی بلندی های خیابان که ناشی از کندن اسفالت خیابان برای انجام عملیات عمرانی است یکی از مشکلات افراد توانیاب برای تردد در سطح شهر است که علت آن را می توان به تعدد مدیریت نسبت داد. بنابراین بایستی این فضاها نیز ایمن شوند تا افراد کهنسال و یا معلول به راحتی بتوانند در خیابان‌ها تردد کنند.

این کارشناس شهرسازی که در زمینه پیاده محوری و ایمن سازی فضاهای شهری تحقیقات بسیاری انجام داده است، اظهار کرد: تفکیک مسیر پیاده از سواره یکی دیگر از اقداماتی است که بایستی انجام شود و بعضا نیز لازم است با پوشش درختی، استفاده از نرده،میله‌های فلزی  و یا حتی استفاده از دیواره ها و جداره‌ها این مسیرها جدا شوند و با استفاده از تابلوهای دیجیتال و سه بعدی قابل لمس ،مسیر برای افراد کم توان مشخص گردد.

در فضاهای اداری و تفریحی امکانات ویژه معلولین وجود ندارد

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در فضاهای عمومی مانند ادارت، بانک‌ها، فرهنگسراها، سینما و تئاتر، رمپ ویژه معلول وجود ندارد اذعان کرد: در ساخت و سازها براساس آیین نامه شورای شهر تهران می‌توانیم از سازنده ساختمان رمپ ویژه معلول وآسانسور بالابر معلول درخواست کنیم. اما موضوعی که در برخی جاها به چشم می‌خورد دور زدن قانون است به نحوی که سازنده ،رمپ پارکینگ را اجرا کرده و جک بالابر را با اجاره از شرکتی نصب می‌کند اما بعد از اخذ پایان کار، جک را باز می‌گرداند.استدلال آنها از این کار نیز این است که در ساختمان معلولی نیست و فضا بی دلیل اشغال شده است.

وی خاطرنشان کرد: تهران سیستم‌حمل و نقلی عالی ندارد . مثلا متروی لندن و مسکو 100 سال سابقه دارد ولی متروی ما  هنوز در سال 2018 میلادی  کامل نشده و دو خط از 7 خط متروی تهران نیز افتتاح نشده است و حتی خطوطی که افتتاح شده‌اند نیز دچار نواقص عمده ایی هستند که در درجه اول دامن گیر معلولین است. از طرف دیگر در متروی‌های کشور پله برقی ساخته شده و نابینایان و ناشنوایان می توانند از آن استفاده کنند ولی آیا کسانی که دچار نواقص جسمی هستند می‌توانند از آن بهره‌مند شوند،آیا تمام ایستگاه های متروی تهران مجهز به آسانسور معلولین هستند؟ اگرجواب مثبت است آیا افراد عادی امکان استفاده از آن را به معلولین می دهند ویا خودشان استفاده می کنند؟.در حقیقت در بخش عمده‌ایی از ایستگاه‌های مترو،  پله های برقی‌ها یاکار نمی‌کنند و یا به طور کل راه‌اندازی نشده اند.یعنی می توان گفت آسانسور و پله برقی در ایستگاه‌های مترو و اتوبوس یک اقدام ضروری است تا حدی که ایستگاه هم اگر افتتاح نشد اما آماده سازی این دو ارجحیت دارد.

سرویس بهداشتی مخصوص معلولین در فضاهای عمومی وجود ندارد

این استاد دانشگاه تصریح کرد:فرودگاه‌ها، دانشگاه‌ها، پارک‌ها و اماکن عمومی و...سرویس بهداشتی مناسب معلولین ندارند و حتی در پارک‌ها هم کنار جای نشیمن افراد سالم، شبکه فلزی برای حضور افراد ناتوان تعبیه نشده است تا فرد معلول در کنار خانواده امکان اتراق داشته باشد واین‌ها از جمله مواردیست که بایستی به آن توجه شود. از طرفی باید به این نکته نیز توجه شود که تا چه حدی در پارک امکانات فراهم شده تا این قشر بتوانند در فضای پارک به راحتی جابه جا شوند و از وسایل ورزشی استفاده کنند.

ارتفاع پنجره‌ها برای برخی معلولیت‌ها مناسب نیست

حبیبی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به ارتفاع پنجره‌ها نیز اشاره کرد و گفت:متاسفانه هنوز نتوانستیم درمعماری دستورالعملی برای ارتفاع پنجره‌ها تهیه کنیم.در حقیقت ممکن است یک فرد ناتوان نتواند مانند یک انسان سالم  ازپنجره‌هایی که حداقل 60 تا 80 سانت بالاتر از کف است شهر و کوچه را ببیند بنابراین احتیاج داریم در ارتفاع پنجره ها بازنگری شود.

وی همچنین به جلوگیری از انباشت مصالح ساختمانی در پیاده راه ها ،حفاظت ازنماها ،استفاده ویژه از رمپ ویژه معلولین در فضاهای شهری ...اشاره کرد و به مدیران شهری توصیه کرد که شهر مدرن شهری است که برای همگان باشد. به شهر امروز باید با دیدگاه خانه شخصی نگاه کرد وهمان قدری که برای خانه شخصی دلسوزی می‌شود برای شهر نیز دلسوزی شود تا امکان زیست بهتر برای تمام آحاد جامعه ایجاد شود.

این کارشناس شهری همچنین به کاتالوگی که انجمن معلولان در سال 1990 منتشر کرده اشاره کرد و گفت:این کاتالوگ با شعار"طراحی خوب ما را توانا می کند، طراحی بد ما را ناتوان تر، ما را توانا کنید" منتشرشد. موضوعی که امروزه در دنیا به آن توجه می‌شود و در کشورهای اروپایی و آمریکایی  هم علیرغم اینکه تعداد معلولین کمتر است اما تسهیلات بیشتری برای حضور آنها در شهرفراهم شده است.

این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به اینکه تهران ویترین مدرنیستی کشوراست، اظهار کرد:تا زمانی که مسئولین تهران، مردم تهران و شهرتهران را آماده مناسب سازی برای اقشار مختلف نکنند در شهرهای دیگر اتفاقی نخواهد افتاد زیرا همه مدیران سیاسی اقتصادی شهرداران فرمانداران و...از تهران الگوبرداری می‌کنند.

ایسنا- سپیده رشیدپورایی