شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که بیرون از خانه، مردی حریم خصوصی‌تان را نقض کرده و به شما آزار برساند. این آزار که می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد، در درجه‌ی اول احساس امنیت‌تان را زیر سؤال می‌برد، سپس برای برقراری دوباره‌ی احساس امنیت، شما را به تکاپو می‌اندازد و بعد با ترکش‌هایی که از خود به جا می‌گذارد، بقیه‌ی روزتان را خراب می‌کند. در این مقاله سه نمونه از موقعیت‌های آزار به همراه روش‌های مواجهه و مقابله با آن‌ها را، در قالب سه موقعیت داستانی برایتان بازگو می‌کنم.
داستان اول: آغاز سفر
صبح یک روز بهاری‌ست. زن جوانی به نام زهره به قصد رفتن به محل کار از خانه بیرون می‌زند، در مسیرش تا ایستگاه تاکسی از محلی گذر می‌کند که رفت‌و‌آمد چندانی در آن نیست. در همین حین یک مرد رهگذر در حین عبور از کنارش کلمه‌ی ناشایستی به او می‌گوید…
تحلیل داستان: اتفاقی که برای زهره می‌افتد، یکی از رایج‌ترین انواع آزار در بین خانم‌ها به‌خصوص زنان جوان است که در روان‌شناسی «آزار کلامی» و در زبان عامه به‌عنوان «متلک‌گویی» شناخته می‌شود. با اینکه در این شکل از آزار مانند دیگر شکل‌های آن، نوعی خشونت نسبت به فرد قربانی اعمال می‌شود، اما به دلایلی مثل گذرا بودن و یا وارد نکردن آسیب جسمانی به قربانی، از لحاظ روان‌شناسی فرد چندان توجهی به آن نمی‌کند.
در برابر متلک چه کنیم؟
ناآگاهی از شیوه‌های صحیح مدیریت خود در مواجهه با این موقعیت می‌تواند پیامدهای آن را بدتر کند.
- به خودتان اعتماد کنید. اجازه ندهید احساس ناامنی، اعتمادبه‌نفس و خود‌کنترلیِ شما را ضربه فنی کند. به توانایی‌تان برای عبور بی‌دردسر از این موقعیت اعتماد کنید و آرامش را به خودتان هدیه کنید.
- پاپیچ مزاحم نشوید! مزاحمان کلامی اغلب زمانی به سراغ شما می‌آیند که تنها هستید و در مکان و یا زمان خلوتی قرار دارید. در این موقعیت که کمترین شانس را برای دفاع از خودتان دارید، از توقف کردن و یکه‌به‌دو کردن با آن‌ها بپرهیزید.
- بی‌محلی کنید. این گروه از آزارگران، طالب توجه جنسی هستند. اگر این توجه را ولو به صورت منفی به آن‌ها بدهید ممکن است تقویت بشوند و مزاحمت بیشتری برای شما ایجاد کنند. یادتان باشد بی‌توجهی بدتر از توجه منفی است. پس آزار آن‌ها را با بی‌توجهی تلافی کنید.
- فقط روی خودتان حساب کنید. اگر مزاحمت در جای شلوغی برایتان اتفاق افتاد، به امید کمکِ دیگران، جار و جنجال راه نیندازید، چون مردم به خانمی که با یک مرد درافتاده اغلب نگاه خوبی ندارند و کمک چندانی به او نمی‌کنند. پس فقط روی توانایی‌های خودتان حساب کنید.
- موقعیت‌تان را تغییر بدهید. از محلی که شخص مزاحم حضور دارد دور شوید و به جای امن‌تری بروید.
- کمک بخواهید. اگر فرد مزاحم دست‌بردار نیست، از کسی که می‌تواند به شما کمک کند و یا از پلیس، بخواهید که در محل حاضر شود.
داستان دوم: مسیر
لیلا، دانشجوی سال دوم، در تاکسی نشسته و در صفحه‌ی گوشی‌اش غرق شده است که ناگهان احساس می‌کند چیزی قلقلکش می‌دهد، به سمت آن نگاه می‌کند…
تحلیل داستان: مزاحمتی که لیلا با آن مواجه می‌شود کمتر از موقعیت زهره شایع است و در روان‌شناسی با نام «مالش‌دوستی» شناخته می‌شود. مالش‌دوستی موقعیتی است که یک مرد غریبه بدن یک زنِ ازهمه‌جا بی‌خبر را لمس می‌کند و در طی لحظات لمس پیش خود تصور می‌کند که با قربانی یک رابطه‌ی انحصاری دارد. این مزاحمت معمولاً خیلی کوتاه است چراکه فرد مزاحم زود متوجه می‌شود باید موقعیت را ترک کند. اغلب، مردهای جوان این مزاحمت را ایجاد می‌کنند و جاهای تنگ و شلوغ مثل تاکسی، اتوبوس، مترو، داخل آسانسور و… را برای مقصودشان انتخاب می‌کنند.
در برابر تعرض بدنی چه کنیم؟
برای مواجهه با مالش‌دوستان این کارها را انجام دهید:
- به زبان بیایید. مزاحمان مالش‌دوست، اغلب آدم‌هایی منفعل و منزوی هستند که از راه لمس‌کردن قربانی خود، احساس می‌کنند بر او قدرت و تسلط دارند. اگر سکوت کنید، این تصور او را تأیید کرده و خودتان را در موقعیت آزار نگه داشته‌اید.
- صریح و قاطع باشید. نگویید «ببخشید، لطفاً و…»، بلکه با قاطعیت و صراحت به او نگاه کنید و درباره‌ی رفتارش به او تذکر بدهید.
- شما بی‌گناهید. مالش‌دوستیِ فرد مزاحم، تقصیر شما نیست پس وقت‌تان را با جست‌وجوی علت در ظاهر و رفتارتان تلف نکنید.
- احساس‌تان را بیان کنید. با یک فرد قابل اعتماد درباره‌ی اتفاقی که برایتان افتاده و احساسات بدی که پیدا کرده‌اید صحبت کنید.
داستان سوم: مقصد
نغمه مدتی است که متوجه تغییراتی در رفتار فلان همکارش شده اما مبنا را بر بی‌توجهی قرار داده است تا اینکه یک روز بعدازظهر، درحالی‌که ساز رفتن را می‌زند، آن فرد جلویش را می‌گیرد و حرف‌های نامربوطی می‌زند…
تحلیل داستان: مزاحمت در محیط کار، تحصیل، درمان و… معمولاً از طرف کسی به وجود می‌آید که برای قربانی آشناست، به همین دلیل روی احساس امنیت و اعتماد او اثر ویژه‌ای می‌گذارد. شوخی‌ها، داستان‌ها و کنایه‌های جنسی، اظهارنظر درباره‌ی ظاهر فرد، دادن پیشنهادهای جنسی، اصرار به ملاقات‌های بیرون از محل کار، سؤالات بیجا درباره‌ی زندگی شخصی و جنسی، چشم‌چرانی‌کردن و لمس‌کردن از جمله آزارهایی هستند که در محیط کار، تحصیل و درمان می‌توانند ایجاد شوند.
در برابر تعرض در محیط کار چه کنیم؟
در موقعیت پیچیده اما رایج تعرض جنسی در محل کار این کارها را انجام دهید:
- تحمل کردن، همیشه ارزشمند نیست. به مزاحمتان با قاطعیت و صراحت بگویید که از رفتارش ناراحت و ناراضی هستید. اگر سکوت کنید، او آن را حمل بر رضایت و یا ناتوانی شما می‌کند و به رفتارش ادامه می‌دهد.
- احساساتتان را بپذیرید. بعد از چنین موقعیتی احساس‌های مختلفی به سراغتان می‌آیند. احساساتی مانند خشم، تنهایی، انزوا، آسیب‌پذیری و درماندگی. احساساتتان را سرکوب نکنید، بلکه آن‌ها را بیان کنید و یا بنویسید.
- ایراد از شما نیست. اگرچه ظاهر می‌تواند احتمال مزاحمت را افزایش بدهد، اما معمولاً ایراد از فرد قربانی نیست، چرا که این موقعیت برای گروه‌های مختلفی از خانم‌ها اتفاق می‌افتد. پس بابت این قضیه احساس گناه نکنید.
- خود را منزوی نکنید. شما نیاز دارید روابط‌تان را مدیریت کنید و روابط سازنده ایجاد کنید نه اینکه روابط‌تان را کم کنید. برای مثال می‌توانید مرزگذاری کنید.
- نقش قربانی را بازی نکنید. بازی کردن نقش قربانی باعث می‌شود که در موقعیت آزار باقی بمانید و مزاحمت به دفعات برایتان تکرار شود.
- خودتان را در آغوش بگیرید. بعد از آزار دلتان می‌خواهد مرتب از خودتان انتقاد کنید، رفتارهای خودتخریب‌گرانه انجام دهید مثلاً سیگار بکشید یا بیشتر بخورید، خودتان را نادیده بگیرید، خودتان را سرزنش کنید و به نوعی خود را بابت گناهِ نکرده تنبیه کنید. این کارها باعث می‌شوند که بیشتر در باتلاق استیصال و احساس نداشتن کنترل بر زندگی فرو بروید و آسیب‌پذیرتر شوید.
- موقعیت‌تان را عوض کنید. اگر گفت‌وگو مؤثر واقع نشد و از طرفی آثار مخربِ آزار در حال سرایت به بقیه‌ی جنبه‌های زندگی‌تان است، بهترین کار را بکنید؛ از آن محیط دور شوید.
- شما ارزشمندید. شنیدن حرف‌های بی‌شرمانه شما را درباره‌ی ارزش و عزت‌نفس‌تان دچار تردید می‌کند. در مقابله با آن هر روز به خودتان بگویید که ارزشمند و توانمندید.
- کمک بگیرید. روان‌شناس می‌تواند در تحلیل این اتفاق کمک شایانی به شما بکند.
