خبرگزاری فارس: مجید انصاری عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در برنامه دستخط حضور یافت.
متن این مصاحبه به شرح ذیل است:
رنجبران: سلام، خیلی خوش آمدید به برنامه دستخط و خیلی ممنون که برنامه ما را پیگیری می‌کنید.
مهمان این هفته ما یکی از شخصیت‌های شناخته شده سیاسی کشور هست که اهل زند کرمان است و از جوانی به فعالیت‌های سیاسی پیوسته و حتی قبل‌تر از آن، در مبارزات علیه رژیم پهلوی شرکت داشته است.
هم مجلس شورای اسلامی را در چند دوره درک کرده و هم مجلس خبرگان رهبری و هم‌اکنون در مجمع تشخیص مصلحت نظام عضو است. تا چندی پیش در دولت یازدهم مسئولیت معاونت پارلمانی و بعد از آن، معاونت حقوقی را برعهده داشت و مدتی است از دولت جدا شده است.
در این برنامه در خدمت حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای مجید انصاری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هستیم.
سلام، خیلی خوش آمدید.
مجید انصاری: سلام علیکم. خیلی متشکر. خدمت جنابعالی و همکاران عزیز شما و همه بینندگان عزیز، مردم شریف ایران عرض سلام و ادب دارم.
رنجبران: بعد از مدت‌ها که ما اصرار کردیم، شما تشریف آوردید و این توفیق حاصل شد، در خدمت شما باشیم.
در خدمت شما هستیم.
چه می‌کنید؟ بعد از دولت آخرین سمتی که داشتید معاون حقوقی آقای رئیس‌جمهور در دولت یازدهم بود. بعد از آن چه می‌کنید؟ فقط مجمع تشریف می‌برید؟
مجید انصاری: من هفته‌ای به طور متوسط دو روز در مجمع تشخیص و کمیسیون‌های مجمع هستم. هفته‌ای یک روز در مجمع روحانیون مبارز، چون دبیر اجرایی آنجا هستم به کار‌های مجمع می‌رسیم.
رنجبران: برخی از دوستان شما بعد از این که در دولت جدید حضور نداشتید گلایه می‌کردند؛ مثلا آقای قدرت‌الله علیخانی می‌گفت که یکی از دلسوزترین اعضای دولت و افراد دیگر هم با مطالب دیگر از شما یاد می‌کردند و به عنوان یکی از اصلاح‌طلبان معتدل چرا نباید در دولت حضور داشته باشند؟ جواب این چرایی واقعاً چه بود؟
مجید انصاری: قرار نیست که انسان همیشه در یک سمت و یک پست باشد؛ به هر حال در دولت یازدهم توفیقی بود، بنده در دو مقطع در دو سمت انجام وظیفه کردم. بخشی را در معاونت امور مجلس و قسمتی هم در معاونت حقوقی فعالیت کردم.
رنجبران: آقای رئیس‌جمهور برای شما پیشنهاد جای دیگری را ندادند؟
مجید انصاری: پیشنهاداتی داشتند؛ من کلاً از ابتدا اخلاقم این بود که در جایی که احساس تاثیر میکنم، حضور پیدا کرده‌ام و مسئولیت‌هایی که از ابتدای انقلاب داشتم و اخلاقم این است که وارد کار نمی‌شوم یا شش‌دانگ و تمام وقت وارد می‌شوم. پیشنهاداتی که آقای رئیس‌جمهور به من داشتند، خیلی خودم را در آن سمت‌ها موفق نمی‌بینم.
رنجبران: امکان دارد برخی را بیان کنید؟
مجید انصاری: به هر حال دو سه پیشنهادی ایشان داشتند؛ من ترجیح دادم بیرون از دولت باشم.
رنجبران: برخی از به خصوص همفکران شما در گروه‌های اصلاح‌طلب، معتقد هستند رگه‌های اصلاح‌طلبی دولت دوم آقای روحانی کم رنگ شده است. برخی در طیف مقابل شما مثلاً آقای محمدنبی حبیبی می‌گفت: بررسی کردیم در همه کشور 90 درصد پست‌های دولتی دست اصلاح‌طلبان است. کدام را نزدیک به واقع می‌بینید؟
مجید انصاری: گفتند وسط زمین همینجا است، اگر می‌گویید نه، بروید متر کنید. اینکه ادعا می‌شود 90 درصد مسئولیت‌ها در کشور به اصلاح‌طلبان است، نمی‌دانم منظور چیست. اولاً این‌ها بحث‌های اساسی روز و مورد نظر مردم نیست. ما نه در دولت یازدهم و نه در دولت دوازدهم، شرط و قراری را در حمایت از آقای دکتر روحانی برای منصب‌ها نداشتیم؛ به عبارت دیگر اصلاً بحث سهم‌خواهی نبوده است.
اگر نقدی صورت می‌گیرد، ممکن است در توانائی اشخاص و جایگزین‌های بهتر باشد، وگرنه صرف گرایش سیاسی نمی‌تواند مبنای این باشد که ما نسبت به ترکیب یک دولت داوری کنیم.
خب حالا از این سوالات ژورنالیستی بگذریم.
فایده هم ندارد.
بی‌فایده که 100 درصد نیست؛ برای ما‌ها و برای گرم شدن برنامه خوب است.
بی فایده از این جهت است که تنها جایی که این بحث‌ها مطرح می‌شود، نسبت به دولت است، وگرنه این سوال را هیچگاه از قوه قضائیه نمی‌شود که در این قوه ترکیب سیاسی هست یا خیر. در نهاد‌ها و ارگان‌ها، صدا و سیما و خیلی جا‌های دیگر هیچگاه این بحث مطرح نمی‌شود یا فراتر برویم که مثلاً در ترکیب ائمه جمعه، در امامت جماعت مساجد و خیلی جا‌های دیگر.
جدای از جهت‌گیری‌ها، برای مردم عملکرد‌ها خیلی بیشتر اهمیت دارد و خیلی منتظر بودند گشایش‌های اقتصادی را بعد از یک دوران سخت ببینند، ولی تقریباً در این یک سال پستی و بلندی‌هایی دیدند که فکر میکنم خود شما..، چون در عین حال که چهره سیاسی هستید چهره اقتصادی هم هستند و در مجالس مختلف یکی از اعضای ثابت کمیسیون برنامه و بودجه و یک فرد اقتصادی قوی هستید. فکر این تحولات اقتصادی را می‌کردید؟
الان شرایط اقتصادی کشور به گونه‌ای است که همه رسانه‌ها و همه گروه‌ها و همه افراد روی این مسئله متمرکز هستند و تمرکز روی این مسئله رفته است که آیا دولت توانسته کاری انجام دهد یا خیر. من البته قبول دارم که نقش دولت و قوه مجریه در اجرا و میدان اقتصاد مهم است، ولی مولفه‌های مختلف دیگری هم در کار است.
تاثیر روابط خارجی، تاثیر اقدامات ما در داخل، تاثیر رقابت‌های جریانات، میزان اثرگذاری همکاری و هماهنگی بین قوا این‌ها همه می‌تواند یک کشور را موفق در عرصه اقتصاد کند و هر یک از این‌ها بلنگد، اقتصاد می‌تواند زمین بخورد.
در همین قضیه ارز که ایجاد شد جهش 5 برابری داشت، چند درصد سهم تحریم بود و چند درصد سهم عدم مدیریت درست دولت بود، چند درصد سهم عوامل دیگر بود؟
محاسبه سهم نکرده‌ام، چون انسان وقتی ادعایی می‌کند باید دقیق مسلط بر این امر باشد.
حدودی به عنوان یک کارشناس در این حوزه بفرمائید.
جناب آقای روحانی در دولت یازدهم خیلی اصرار بر این داشتند که تورم را کاهش دهند. هدفگذاری که در کاهش تورم و رسیدن به تک‌رقمی یک هدف بزرگ برای ایشان بود، طبعاً باید یک فشاری را بر نگه داشتن نرخ ارز داشته باشند. معلوم بود این مسئله قابل دوام نیست. آن چه مزید بر علت شد همزمانی فشار نگه داشتن فنر نرخ ارز با روی کارآمدن دولت آقای ترامپ و خروج از برجام و شرایط روانی و سیاسی حاکم بر اقتصاد کشور بود که این تاثیر بسیار بسیار سنگینی داشت.
فضای روانی ناشی از تحریم‌های بین‌المللی گاهی اثراتش بیشتر از اثرات واقعی و میدانی دارد؛ انتظارات روانی که در جامعه ایجاد می‌شود منظور است؛ لذا اگر نوسان نرخ ارز را در نظر بگیرید اوج جهش آن در زمانی بود که مسئله خروج از برجام مطرح شده یا ضرب‌العجل‌هایی که آن‌ها تعیین کردند و فضای روانی ایجاد شد البته خوشبختانه با هماهنگی که ایجاد شد و با اقداماتی که دولت و سران سه قوه کردند، به نظرم به طور نسبی این مسئله مهار شده و رو به کاهش است.
این مسئله به نوعی به بیماری مزمنی برمی‌گردد که قبلاً هم بیان کردم، مسئله نفت و نقش نفت در اقتصاد ملی و بحث نقش ارز نفتی در اقتصاد ملی است. اگر اقتصاد ما بر اصول یک اقتصاد علمی آزاد مبتنی بر عرضه و تقاضا پیش برود، علی‌الاصول باید نرخ ارز تابع متغیر‌های دیگر اقتصادی و الزامات دیگر اقتصادی، قیمت خودش را پیدا کند، ولی در مجموع شرایط اقتصادی امروز ناشی از یک عامل نیست. عوامل مختلفی در آن دخیل بوده که برخی مربوط به گذشته است، گذشته خیلی دور و برخی مربوط به دولت‌های پیشین است.
مثلاً افزایش هزینه‌های عمومی کشور و هزینه‌های جاری دولت در مقطع سال 84 که شروع شد تا مقطع سال 92 این بار سنگین منتقل به بعد شده است؛ چه در بخش نقدینگی چه در بخش هزینه‌های ایجاد شده.
این نکته شما نکته درستی است، اما یک دولتی که در راس کار می‌آید و رئیس‌جمهوری که می‌آید و دولتی که تشکیل می‌دهد، محاسبات خودش را کرده که می‌آید و می‌گوید من می‌خواهم وضعیت را بر این منوال تغییر دهم. این حرف مردم است که تا چند سال قرار است بگوئیم دولت قبل مقصر بوده است؟ بالاخره 4 سال اول تمام شد و 4 سال دوم شروع شده و نمی‌توان همیشه به دولت قبل ارجاع داد، با اینکه نمی‌توان از این هم گذشت که بالاخره موارد و ایراداتی بود که ایجاد اشکال کرده است.
در عین حال، از این طرف هم نگاه کنید؛ خود حضرتعالی در یک مصاحبه‌ای گفته بودید عدم هماهنگی تیم اقتصادی دولت را می‌بینیم که هم در دولت یازدهم و هم دولت دوازدهم بود. این یکسری اشکالات را ایجاد کرد.
اینکه فکر کنیم در دولت‌ها اشکالی وجود ندارد و همه امور بر وفق مراد پیش رفته است، این ادعای گزافی است و حتماً ضعف‌هایی وجود دارد. مثلاً به نظر من در دولت یازدهم، از ابتدا می‌شد در بحث هدفمندی یارانه‌ها به گونه‌ای دیگر عمل کرد.
یعنی به افرادی که نیازمند هستند داده شود.
من برای این موضوع طرحی دارم و اگر قرار باشد زمانی صحبت شود بیان میکنم. به هر حال من فکر میکنم یکسری اقدامات...
این که می‌گویید طرح دارم یعنی شدنی است؟
طرح باید شدنی باشد، والا آرزو که طرح نیست.
چون خیلی‌ها بیان می‌کنند که این نشدنی است. هم این دولتی‌ها بیان می‌کنند و هم چند وقت پیش آقای سید شمس‌الدین حسنی وزیر اقتصاد دولت آقای احمدی‌نژاد اینجا بود، ما این نقد را داشتیم که قرار بود یارانه‌ها به یکسری از اقشار داده شود و ایشان گفتند با توجه به اطلاعاتی که آن زمان وجود نداشت و الان هم وجود ندارد، این نشدنی است.
از این بگذریم، چون این موضوع مهمی است و مسئله نقش یارانه‌ها در اقتصاد ملی ایران از ابتدا چگونه شکل گرفته است و راه رهایی از این چیست و اجمالاً می‌توانم بیان کنم ما در مجلس ششم رئیس‌کمیسیون تلفیق بودم و با دولت هماهنگی کردیم و به نظر من، اگر تدبیری که آن زمان برای هدفمندی یارانه‌ها کرده بودیم، طی یک برنامه 5 ساله و تقسیم کرده بودیم و شیب ملایم قیمت حامل‌های انرژی تا رسیدن به نقطه واقعی و واریز وجوه ناشی از افزایش قیمت به یک حساب در 6 مصرف معین، اگر این بسته اجرا شده بود بدون اینکه فشاری بر مردم وارد شود در گذر زمان هم اقشار نیازمند شناسایی می‌شدند و هم مردم به دلیل مزایا و مواهبی که از طریق این هدفمندی درست یارانه‌ها در زندگی خودشان حس می‌کردند، در بحث بیمه‌ها، در بحث توسعه حمل و نقل عمومی، در بحث جاده‌ها و یا بخش خصوصی در توانمندسازی و بهسازی صنایع کشور حس می‌کردند، از این موضوع استقبال می‌کردند.
ولی برای این که منصفانه صحبت کنیم، چون این روز‌ها همه آوار‌های اقتصادی و کمبود‌ها در یک جا خراب می‌شود؛ در حالی که انصاف حکم می‌کند هر نهادی و هر دستگاه و قوه‌ای سهم خودش را در ایجاد این موضوع بپذیرد، چون اگر نپذیرند به تعبیر شما یا باید به گذشته ارجاع دهیم، یا الان هر کسی به عهده دیگر بیاندازد.
مثلاً همین موضوعی که الان به طور نسبی موفقیت‌آمیز بوده، مبارزه با مفاسد است که سه قوه هماهنگ شدند و کار‌هایی دارند انجام می‌دهند، تا حدودی هم موثر بود. این کار را زودتر می‌توانستیم انجام دهیم و الان هم باید اصولی‌تر و اساسی‌تر و همین کار برخورد قاطع انجام شود و هم مبانی فساد و نقطه‌های فسادخیز در قوانین و مقررات و ساختار‌ها شناسایی و اصلاح شود.
من نیرو‌های مسلح را در این حد که قانون اساسی گفته در زمان صلح کمک به نظام کنند و از توانمندی‌هایشان در حدی که دولت‌ها کمک می‌خواهند استفاده کنند را قبول دارم، ولی اینکه بنگاه‌دار شوند و بنگاه‌دار بزرگ در حوزه‌های مختلف شوند و در تجارت، در سدسازی، راه‌سازی، کارخانه‌داری و هر موضوع اقتصادی که تصور کنید، مشخصاً همین سازمان تامین اجتماعی و مجموعه شستا که الان شکل گرفته، این مجموعه بدهی‌هایی بوده که دولت به تامین اجتماعی بدهکار بوده و به جای اینکه با تنظیم روابط بودجه و کم کردن هزینه‌ها به موقع مطالبات تامین اجتماعی را بپردازد، اینچنین نکرده و کسورات صندوق‌های بازنشستگی را به موقع پرداخت نکرده و حالا که قرار است انجام شود، یکسری کارخانه و شرکت و مزرعه و معدن و هرچه داشته اند، تلنبار روی سر یک صندوق بازنشستگی یا سازمان تامین اجتماعی ریخته‌اند.
در اینجا سازمان تامین اجتماعی قبل از اینکه به فکر تامین اجتماعی مردم باشد و ارائه خدمات تامین اجتماعی کند، باید به فکر نحوه اداره این بنگاه‌ها باشد. خب ما همه ضرر‌های دولتی بودن این‌ها را حفظ کردیم و مزایای خصوصی شدن را از دست دادیم. این‌ها را اگر دولت بخواهد انجام دهد، یک اراده ملی می‌طلبد. نباید سیاسی کرد و نباید کسی گارد بگیرد و همه باید به میدان بیایند. مجلس، دولت و نظام و قوه قضائیه و همه باید به میدان بیایند و این مسئله را حل کنند.
همین معطلی که روی لوایح چهارگانه FATF داریم را نگاه کنید...
تکلیف این در مجمع چه می‌شود؟
ما شنبه آینده اصلاح لایحه پولشویی را در دستور مجمع داریم؛ مجمع 4-3 ایراد بر اصلاحاتی که مجلس به عمل آورده بود، داشت و 6-5 ایراد هم شورای نگهبان گرفته بودند. مجموعه ایرادات مجمع که به شورای نگهبان رفته بود در واقع ایرادات شورای نگهبان بر قانون بود. برخی در مجلس حل شده و 4-3 مورد باقی مانده و شنبه باید تصمیم‌گیری شود.
لایحه مربوط به پالرمو و CFT هم برخی از موادش اصراری در مجلس شده، از باب مصلحت به مجمع آمده است.
با توجه به این امر، تصویب خواهد شد؟
من پیش‌بینی میکنم در مجمع تصویب شود، ممکن است با یک اصلاح جزئی در یک جایی برای تطبیق یا تامین سیاست‌های کلی، ولی تصویب خواهد شد. ما ناگزیر هستیم تصویب کنیم، باید تصویب کنیم. منافع ملی ما اقتضاء می‌کند تصویب کنیم.
البته از آن طرف هم برخی حرفهای دیگری بیان می‌کنند.
مشکل همین است. عرض من این است که یک قدم به عقب برگردیم؛ قضیه برجام. هیچ جای دنیا واقعاً سراغ دارید که یک موضوع تخصصی فنی مربوط به منافع ملی وقتی مطرح می‌شود و جایگاه بلندی همانند رهبری برای آن سیاست‌گذاری می‌کنند و نظارت عالیه دارند و دولت حرکت می‌کند، درست در طول 18 ماه مذاکرات برجامی همه تریبون‌های کشور و همه مجامع و همه جریانات سیاسی درگیر بحث برجام شده بودند و رودرروی هم بودند.
من نمی‌خواهم نافی زحمات تیم دیپلماسی باشم که خود حضرت آقا به آن اشاره کرده است، ولی 9 شرط رهبری برای اجرای برجام گذاشته بودند، اگر آن شروط به درستی اجرا می‌شد خیلی از مشکلات ایجاد نمی‌شد.
کدام مشکل؟
همین الان اروپایی‌ها 7 ماه است که دارند SPV را کش می‌دهند و هیچ چیزی هم به ایران نداده‌اند.
اتفاقی که امروز آقای ترامپ دنبال آن است و نمی‌تواند انجام دهد، یعنی جامعه اروپا در برابر او قرار گرفته است و این واقعیت است که چین و روسیه هم در برابر او قرار گرفتند و امروز امریکا به عنوان ناقض یک پیمان بین المللی منزوی در افکار جامعه بین المللی و در جامعه حقوق بین‌المللی شده است. این کار اگر برجام انجام نشده بود آرزوی تحقق نیافته ترامپ 4 سال قبل و 5 سال قبل تحقق یافته بود، چون آن زمان اجماع علیه ما بود.
این را هم بگیریم که درس‌هایی که می‌خواهیم بگیریم، صادقانه بگوییم درس گرفتیم. اینکه تمام تخم‌مرغ‌ها را در سبد برجام گذاشتیم کار اشتباهی بود. همواره منتظر این بودیم که برجام گشایشی ایجاد کند، خب از ظرفیت‌های دیگر اقتصادی استفاده کنیم.
خود این به نظر من نگاه غیرمنصفانه‌ای است. چرا که مرتب گفته می‌شود که... البته من وکیل مدافع دولت نیستم و در دولت، چون نیستم، می‌توانم راحت‌تر دفاع کنم. ضمن اینکه اگر قرار بود بنده ...
من هم طرفدار منتقدان نیستم و امر میانه را بیان میکنم. از یک سو معتقد هستیم، برجام بالاخره تصمیم نظام بود و همه باید به آن پایبند باشیم و از سوی دیگر، می‌گویم نقاط ضعف آن را هم ببینیم.
من از دید یک ناظر بیرون از دولت عرض میکنم، این سخن که همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد برجام گذاشته شد، حرف درستی نیست؛ چون همزمان با مذاکرات برجامی در این کشور به ظرفیت کشاورزی توجه شد و ما خوشبختانه سه سال پی در پی هست که تولید بالای 11 میلیون تن گندم داریم و در تولید استراتژیک‌ترین کالای مورد نیاز مردم که گندم هست خودکفا شدیم؛ این به معنای توجه به ظرفیت داخلی است.
این بحث ما همه اقتصادی شد و من دوست داشتم قدری سیاست هم باشد. من خواهش میکنم مجموعه آمار رسمی کشور، اماری که قطعی است، صادرات غیرنفتی، تولیدات در بخش کشاورزی چه زراعی و چه باغبانی و چه دامداری و محصولات پروتئینی و امثال این‌ها را در نظر بگیرید. یک کشور 80 و چند میلیونی با همه تحریم‌ها و تهدیدات و محدودیت‌هایی که بوده، پیشرفت‌های بسیار خوبی داشته است.
ما در یک جنگ رسانه‌ای واقعی هستیم، ولی باید بپذیریم وقتی به تعبیر آقا دولت در وسط میدان است و دارد کار می‌کند، همزمان نمی‌شود همه تریبون‌ها همچنان رقیبانه در فضای انتخاباتی عمل کنند.
این اصلا چیز درستی هم نیست.
در فضای مجازی حتی صداوسیما اگر 100 درصد وظایف ملی خودش را به خوبی انجام دهد که البته اشکالات زیادی در این حوزه بود و کمتر شده است، ولی باز هم اشکال وجود دارد، اما فضای مجازی امروز بی‌حساب و بدون مرکزیت قابل کنترل مجموعه نظام را می‌کوبد و یاس تولید می‌کند.
قبول دارم که این سخت است، ولی دولت باید تدبیری برای فضا مجازی کند.
بله، نظام باید تدبیر کند؛ باید فضای مجازی را به عنوان یک واقعیت موجود به رسمیت بشناسیم و سامان دهیم. من در یک موضوعی به جمع متخصص رصد فضای مجازی گفتم بررسی کنند، در آن موضوع گفتند 90 درصد تولید محتوا در یک موضوع خاص، خارج از کشور بود، ولی همه بازپخش آن و توزیع این مطلب در داخل بود، بدون اینکه توجه شود مجانی لشگر خارج از کشور شده‌ایم.
در جایی گفته بودید ارتباط اصلاح‌طلبان با بدنه حاکمیت خیلی ضعیف شده است. این الان تقویت شده است؟
نه، حاکمیت شاید تعبیر درستی باشد و قبلاً اشاره کردم که حضور آن‌ها در غیر از مجلس که نهاد انتخابی است و با انواع موانع و مشکلات روبرو است و عمده‌اش بحث بررسی صلاحیت‌ها است، اجمالاً در بحث مجلس که رکن تصمیم‌گیری در نظام است، جریان اصلاح‌طلبی نمی‌تواند نیرو‌های اولی و اصلی خودش را به میدان بیاورد، چون رد می‌شوند.
از دوره هفتم به بعد، همیشه جریان اصلاح‌طلب ناگزیر شده، از باب اضطرار و از این باب که نمی‌توانست انتخاباتی را تحریم کند و به نظام پایبند بوده است و می‌خواست در انتخابات شرکت کند، سراغ رده‌های سوم و چهارم و پنجم نیرو‌های خودش رفته است؛ این تضعیف در حضور جریان اصلاح‌طلب در قوه مقننه است. در قوه قضائیه هم اصلاً ورود نمی‌کنم، چون اساساً نباید نگاه سیاسی در این قوه به پذیرش‌ها و گزینش‌ها باشد، گرچه مسئله گزینش در ایران نسبت به موضوع اصلاح‌طلبان یک فضای بسیار سختگیرانه شده است، چون برای هر امر گزینشی چه امام جمعه باشد، چه قاضی باشد و چه استاد دانشگاه باشد، استعلام صورت می‌گیرد.
استعلام از وزارت اطلاعات، استعلام از اطلاعات سپاه، درانتخابات استعلام از شورای نگهبان و از بسیج و ... و ذلک استعلام گرفته می‌شود و همه این‌ها بر مبنای مسئله سال 88 و مسائلی که ایجاد شد، این جریان را در کانون سختگیری‌های حداکثری و بعضاً حذفی گذاشته‌اند. این اتفاقی است که افتاده است.
یک دیداری با آیت‌الله جنتی داشتید...
من این مطلب را تکمیل کنم؛ ولی آن چیزی که تاکید میکنم این است که من، چون نامه درباره این موضوع به مقام معظم رهبری نوشته ام، با دوستان در دفتر آقا یکی دو بار صحبت کرده‌ام، به خودم اجازه می‌دهم این را طرح کنم.
چه زمانی نامه را نوشتید؟
مدتی قبل بود. من عرضم این است که جریان اصلاح‌طلبی اولاً گفتمان است. گفتمان اصلاح‌طلبی گفتمان انقلاب اسلامی بوده است. خود آقا هم فرموده‌اند که اصلاح‌طلبی و اصولگرایی دو بال نظام هستند. همانطور که گفتمان اصولگرایی قابل حذف نیست گفتمان اصلاح‌طلبی هم قابل حذف نیست. از گفتمان به سطح سازمان سیاسی برویم، به هر حال بخش عمده‌ای از مردم ما به گفتمان اصلاح‌طلبی علاقه دارند. بزرگانی از بزرگان نظام در این جریان هستند، کما اینکه در جریان اصولگرا هم هستند.
جایگاه و نهاد رهبری مانند زمان حیات حضرت امام (ره)، خیمه پدرانه یک خانه به نام ایران است که باید همه آحاد این خانه بزرگ ایران 80 و چند میلیونی، نسبت به چتر پدرانه رهبری احساس یکسانی داشته باشند. پیشنهاد من این بود که سالی یکی یا دو بار با فعالان سیاسی، جریانات سیاسی و فعالان آن‌ها ملاقات‌ها و گفتگو‌های رودررو وجود داشته باشد. حتی نقادانه باشد چه اشکالی دارد؟
چه سالی ازدواج کردید؟
سال 1356 در نیمه دوم بود.
یک سال مانده به انقلاب ازدواج کردید. در همان زرند بود؟
بله. روستای محله ما
چطور آشنا شدید؟
بنده با دختردایی خود ازدواج کردم. ما اهل روستای خانوک که الان شهر شده است بودیم و ایشان هم روستای قوام‌آباد که نزدیک هم بودند و فامیل هم بودیم. تقریبا آشنا بودیم و ازدواج کردیم.
چند ساله بودید؟
من متولد 33 هستم و زمان ازدواج 23 ساله بودم.
خطبه عقد را چه کسی خواندند؟
همان در محله یکی از سادات محترم خواندند که فوت کردند.
مهریه چقدر بود؟
مهریه 30 هزار تومان و یک جلد کلام الله مجید بود.
آن زمان فعالیت علیه رژیم داشتید؟
بله، کم و بیش بود.
در شرط عقد بیان کردید که ممکن است اتفاقی رخ دهد.
شرط ضمن نکردیم، ولی فامیل بودیم و وضع ما را می‌دانستند و با این حال من با صراحت بیان کردم، چون پیش‌بینی پیروزی انقلاب را نمی‌کردیم و عشق من این بود که اگر بتوانم از ایران خارج شوم و خدمت امام بروم و امام را زیارت کنم.
چند فرزند دارید؟
4 فرزند دارم.
پسر یا دختر؟
پسر هستند.
4 پسر دارید؟
بله. دوست داشتیم دو تا دختر شوند که نشد.
چه می‌کنند؟
فرزندان ما، چون وسواسی از ابتدا داشتم که زندگی سیاسی الزاماتی دارد، در دستگاه‌های دولتی حتی المقدور نباشند و لذا هیچ کدام استخدام دستگاه‌های دولتی نشدند. فرزند بزرگ من متولد 57 است. ایشان تحصیلات دانشگاهی خوبی داشت و مهندس زمین‌شناس است، ولی فعلاً کاری که متناسب با تحصیلات ایشان باشد نداشته است. البته ایشان هم با دخترخاله خود ازدواج کردند و چند سالی در تهران بودند و الان چند سالی است که به کرمان رفتند. مدتی با یکی از دوستان که مرکز خیریه نگهداری معلولان جسمی دارند کمک می‌کنند.
فرزند دیگر ما، چون علاقه به ورزش داشت تحصیل هم در حوزه ورزش دارند و الان کار شخصی ندارد. مربی‌گری ورزشی را انجام می‌دهند.
در چه رشته‌ای هستند؟
بیشتر رشته رزمی و بدنسازی هستند. خیلی علاقه‌مند هست بتواند باشگاه و تشکیلاتی داشته است و هنوز به این نرسیده است. فعلاً این کار‌ها را انجام می‌دهد و در زمینه ورزش فعالیت می‌کند. فرزند بعدی ما تحصیلات دانشگاهی هم بخشی مدیریت و هم بخشی حقوق بود و در یکی از شرکت‌های وابسته به یکی از نهاد‌های عمومی کار می‌کردند و به عنوان معاون اقتصادی بود و به لحاظ شرایط خاص اقتصادی آن شرکت منحل شده است و کار ایشان هم منحل است.
الان پیگیری می‌کنند که بتوانند کار خاصی داشته باشند. فرزند آخر ما هم علاقه‌مند به خلبانی بود و تحصیلات خلبانی را تمام کردند و در یکی از شرکت‌های ایرلاین کشور در حال انجام هستند و خلبان هستند.
پس شما را مجانی این ور و آن ور می‌برند.
اینجا را رد کنیم.
اهل بحث سیاسی هستند؟
بحث سیاسی هستند، ولی فعالیت سیاسی ندارند، چون زندگی سیاسی ما را دیدند. زندگی سیاسی سخت است. کلاً در دنیا سخت است و در ایران سخت‌تر است و زندگی سیاسی برای یک فرد معمم و روحانی سختی مضاعف دارد.
در کار خانه به حاج خانم کمک می‌کنید؟
بله. از ابتدا اگر فرصت می‌کردم کمک می‌کردم و الان فرصت بیشتری دارم و کمک بیشتری هم میکنم.
مثلاً چه کمکی می‌کنید؟
هر کمکی که تصور کنید. طلبه‌ها این طور هستند که زندگی دوران طلبگی داشتند و غذا درست کردند می‌توانند.
غذا بلد هستید درست کنید؟
می‌ترسم تعریف کنیم
چه جیزی بلد هستید درست کنید؟
همه چیز.
به صورتی که درست می‌کنید و می‌خورید؟
گاهاً مهمان در منزل داشته باشیم که قرار باشد غذا را درست کنیم یا کمک میکنم یا کلاً غذا پختن را خودم به عهده می‌گیرم و کار‌های دیگر را به حاج خانم واگذار میکنم.
چه جیزی را خوب درست می‌کنید؟
همه چیز.
مثلاً؟
ایرانی‌ها غذای سنتی را بیشتر دوست دارند. در کل غذا‌هایی که متعارف است.
قورمه‌سبزی مثلاً؟
همه این‌ها که متعارف در زندگی ما ایرانی‌ها است درست میکنم. البته باید درست کنم و بخورید قابل خوردن هست یا خیر.
غذای کرمانی هم چیست؟
کرمانی‌ها به خصوص محله ما آبگوشت معروف و مخصوص دارند که معروف به آبگوشت امام حسینی است و علت این است که در محرم و صفر در قدیم که گوشت ارزان‌تر بود به خصوص خانوک ما به طور ویزه درست می‌کنند که معروف است.
چه ویژگی دارد؟
آن ویژگی‌های خاص خود را دارد که خیلی مطبوع و خوشمزه و خوب است و با نان محلی که می‌پزند نوعاً در ایام محرم ترجیح می‌دهند از آن غذا طبخ شود.
هنوز هم این وجود دارد؟
بله. در گذشته غذای انحصاری مجالس امام حسین (ع) همین آبگوشت بود و حتی ظروف مسی که برای طبخ این غذا و خوردن این بود به عنوان میراث عزاداری در محل وجود دارد که روی کاسه‌ها کنده شده که چه کسی وقف کرده است. مثلاً 100 یا 200 کاسه وقف می‌کردند و سینی و کاسه و امثالهم در گذشته بود.
به یاد دارم در نوجوانی و بچگی در مجالس محرم و صفر غیر از این آبگوشت و نان مخصوص محلی چیز دیگری طبخ می‌شد.
از شما شنیده بودم اهل تئاتر بازی کردن هم بودید.
بازی کردن نه، ولی تئاتر به معنای فنی و حرفهای نبود، ولی نمایشنامه‌هایی که قبل از انقلاب متدوال در برنامه‌های مذهبی بود من نوعاً نمایشنامه می‌نوشتم و خود من در محله‌هایی که بودم سعی می‌کردم بازیگران را از بین بچه‌هایی که در کلاسم بودند انتخاب کنم و نظارت و کارگردانی کنم. گاهی هم پشت صحنه نقش کم می‌آمد گفتاری را خودم پشت صحنه انجام می‌دادم.
در کرمان این کار را می‌کردید؟
عمدتاً کرمان بود البته در جا‌های مختلف بود، ولی عمده در منطقه پابدانا در کرمان بود. پابدانا مرکز معدن زغال سنگ کرمان بود و قبل انقلاب بنده با شهید حقانی و برخی از روحانیون به نام استان فعالیت‌های تبلیغی از سال 54 داشتیم.
قبل از انقلاب دستگیر نشده‌اید؟
من مکرر احضار و جلب شدم و یا اخراج شدم از محل تبلیغ، کارم ممنوع شد، ولی دستگیر نشدم و آن هم به دلایلی بود که...
زبر و زرنگ بودید
بله کوچک بودیم و دست به فرارمان خوب بود
دوره اول مجلس شما از زرند به مجلس رفتید. خیلی جوان بودید.
بله. 25 سال تمام بودم. باید آن زمان نماینده 25 سال تمام می‌داشت.
مجلس اول مجلس خاصی بود.
بله. خیلی عالی بود.
یعنی از همه طیف‌ها بودند. هم ملی –مذهبی‌ها بودند و هم شما‌ها از حزب جمهوری اسلامی که اکثریت بودید و متحد بودید
من همیشه آرزو میکنم مجالس ما همان شاکله را با تکامل روزافزون طی می‌کرد و این جوان باوری و اعتمادی که مسئولین نظام به جوان‌ها داشتند کلید پیشرفت انقلاب بود. من از زمان کاندیداتوری، از همین جا شروع شد که به من پیشنهاد دادند و بنا به دلایلی علاقه به درس و ادامه تحصیل قبول نمی‌کردم و خدمت شخص امام در قم رفتم و جریان را بیان کردم و پیشنهاد مردم را گفتم و امام فرمودند: من نظرم این است که دوره اول روحانیون بیشتر درمجلس باشند. علت این بود قوانین اسلامی می‌خواهد نوشته شود.
من گفتم تکلیف من چیست؟ ایشان دو مرتبه فرمود: شما قبول کنید. من دیدم امام در سن 80 سالگی رهبر انقلاب به طلبه جوان 26 ساله اعتماد می‌کند و می‌فرماید به میدان بروید و قبول کنید. باور کنید انرژی ناشی از این که شما قبول کنید انگیزه من در تمام ادوار مجلس بود و الان هم هر زمانی فکر میکنم می‌بینم امام چقدر جوانگرا بودند و این موضوع را تنها در مجلس بیان نمی‌کردند بلکه در جبهه به جوانان اعتماد کردند و در دولت هم به جوانان اعتماد کردند و در مجلس هم همه آقایان ما را تشویق می‌کردند.
مسئولیت سنگینی به شما محول شد که به عنوان رئیس سازمان زندان‌ها بودید. در آن اوج قضیه منافقین و دستگیری منافقین بود. حسین آقای شریعتمداری می‌گوی آقای انصاری من را برای این برد. می‌گفت: یکی از پربرکت‌ترین دوران عمرم بود، چون خیلی از آن‌ها را توانستم برگردانم.
ما در خرداد، سال 63 که دوره دوم در مجلس رای نیاوردم و یکی از دوستان روحانی رای آورد و مرحوم آیت‌الله اردبیلی از من دعوت کردند و فرمودند: وضع زندان‌ها خوب نیست و توضیح مفصلی از زندان‌ها دادند.
خبر این موضوع خدمت حضرت امام رسیده بود و ایشان ابتدا هیاتی را دستور دادند و تعیین شدند و قبل از پایان مجلس اول...
آقای سید هادی خامنه‌ای بودند.
بله. آقای بشارتی و آقای دعایی و آقای محمد علی هادی نجف آبادی بودند. آقایان رفتند و گزارشاتی آوردند. گزارشات خیلی به جایی نرسید گرچه خوب بود و خود آن جرقه‌ای برای اصلاحات بعدی شد، ولی معلوم شد موانع بزرگی وجود دارد یعنی مقاومت‌هایی می‌شود. آیت الله اردبیلی به من توضیح دادند و گفتند جریان این است و شما را به عنوان نماینده شورای عالی قضائی می‌خواهیم در دادگاه‌ها و دادسرا‌های انقلاب بفرستیم. کار شما این باشد که در زندان‌های گروهکی (فعلا زندان‌های عمومی مسئله بعدی است) بروید و ببینید مشکل چیست و راه‌حل ارائه کنید.
آن زمان سازمان زندان‌هایی نبود. 8-7 دستگاه در کشور بازداشتگاه و زندان داشتند؛ که شما در گزارش گفتید یکی از مشکلات همین 7، 8 تا بودند.
همین است. هر کدام به سلیقه خود عمل می‌کردند و مشخصاً در زندان‌های انقلاب تندروی‌های شدیدی بود. تعداد زندانیان هم زیاد بود، زیرا خانه‌های تیمی گرفته می‌شدند و تعداد زیادی در زندان بلاتکلیف مانده بودند به خصوص جوانان که سمپاد بودند و شست‌وشوی مغزی داده شدند و اقداماتی کرده بودند.
به هر حال من رفتم و مطالعاتی کردم و بعد از 6 ماه گزارشاتی خدمت حضرت امام و مسئولین کشور دادم و گزارشات ما منتهی به تغییر دادستانی انقلاب و تغییر روش‌ها درون زندان شد. ما برای گفت‌وگوی رودررو با این افراد تیمی از تیم‌های فرهنگی و فکری آن زمان انتخاب کردیم و عمدتاً کسانی که خود زندان بودند و با گروهک‌ها و منافقین بحث کردند از جمله آقای حسین شریعتمدار که این‌ها داوطلبانه و بدون دریافت یک ریال و سمت این کار را انجام دادند. آن زمان خیلی موثر بودند. 5-4 نفر از دوستان بودند و این‌ها با زندانیانی که دوران محکومیت خود را می‌گذراندند مناظره و مباحثه سیاسی برگزار می‌کردند. آمار بالایی به تدریج با گزارش دادیار و مدیر زندان تنظیم کردیم و به گروه عفو و بخشودگی فرستادیم و این‌ها عفو شدند.
من اجمالاً بگویم در پایان سال 66 که مجدداً استعفا کردم و برای دوره سوم مجلس کاندیدا شدم فقط چهارپنجم آزاد شدند و بسیاری به دنبال زندگی خوب رفتند و برخی در جبهه شهید شدند و البته برخی هم منافق بازی در آوردند و از کشور خارج شدند که در عملیات مرصاد انگشت‌شماری از آن‌ها در کشته‌ها کشف شدند.
جایی گفته بودید آقای هاشمی در دولت اولش اشتباهاتی داشت، به دلیل کج خلقی‌های افراد جریان چپ آن زمان آقای هاشمی به کل جریان بی‌مهری کرد.
من دوست دارم از مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، دومین شخص نظام جمهوری اسلامی ایران، از سال 57 که انقلاب پیروز شد تا سال رحلت ایشان همیشه به نیکی یاد کنم و واقعاً این روز‌ها جای ایشان را خالی می‌بینم. حقیقتاً در مجمع تشخیص جای ایشان خالی است البته در کل نظام جای ایشان خالی است. هم برای مشورت دادن به رهبری معظم انقلاب و هم برای امید دادن به مردم!
آقای هاشمی منبع امید و امیدواری و سختکوشی بود. اشتباهات جناب آقای هاشمی در اداره کشور و دولت ایشان نسبت به شرایط زمان و دشواری‌ها خیلی خیلی کم بود.
کج‌خلقی‌ها چه کسانی بودند؟ کج خلقی‌های جناح چپ؟
نمی‌خواهیم واکاوی کنیم. مرحوم آقای هاشمی با کمال تاسف از میان ما رفتند و ذکر خیر ایشان را می‌کنیم. ایشان یکسری سیاست‌ها را در دولت داشتند که برخی این سیاست‌ها را برنمی تافتند و به لحاظ تخصصی قبول نداشتند، چه سیاست‌های تعدیل اقتصادی و یا اولویتی که ایشان به بحث توسعه اقتصادی نسبت به توسعه سیاسی می‌دادند. عمدتاً در این دو موضوع برخی از دوستان نقادی داشتند. نقد هم اشکالی نداشت. آن زمان روزنامه سلام بیشتر ستون الو سلام را به نقد اقدامات دولت آیت‌الله هاشمی می‌پرداخت. نقد دلسوزانه و محترمانه بود.
برخی در نطق‌های قبل از دستور مجلس که طبع تریبون مجلس، جو می‌گیرد و تند صحبت می‌کنند و یکسری نطق‌های تند و اظهاراتی می‌کردند که آیت‌الله هاشمی برخی جا‌ها عصبانی می‌شدند.
بعد از امام (ره) آقای مجید انصاری به رهبری آیت‌الله خامنه‌ای فکر می‌کردند؟
من به لحاظ شیفتگی و عشقی که به امام داشتم و خیلی از قبیل: من شاید همه مسئولین نظام تا شب رحلت امام به جز خود امام که قبل آن در جلسه‌ای بحث بعد از خود را مطرح کردند کسی واقعاً حاضر نبود به بعد از امام فکر کند و فوت ایشان را تصور کند لذا بنده هم تا آن شب که در بیمارستان بودم و بعد از رحلت ایشان که با اخوی و دیگران به توصیه حاج احمد آقا برای پیش‌بینی مراسم تشییع و تدفین امام و تعیین محل دفن امام رفتیم، ما اصلاً به مقوله بعد از امام فکر نکرده بودیم. به نظر من نفس فرایند انتخاب رهبری بعد از حضرت امام در کوتاه‌ترین زمان ممکن به دور از جنجال‌ها و رقابت‌های سیاسی خود یک پدیده منحصر به فردی است.
سال 76 که دوم خرداد شکل گرفت خود جریان اصلاحات فکر می‌کرد چنین رایی بیاورد؟
نه
من از زبان آقای باهنر شنیدم که من رفتم پیش رئیس‌جمهور منتخب که تبریک بگویم گفت: من فکر نمی‌کردم رئیس جمهور شوم.
تقریباً یک حالت بن‌بستی وجود داشت. حالت بن‌بست از این جهت بود که شرایط کشور و تبلیغات عمومی به سمتی رفت که تقریباً متعین شده بود در این که جناب آقای ناطق نوری انتخاب خواهند شد و رقابت جدی شکل نمی‌گیرد. مبنای تردید این بود، همین طور سر و گردن بودیم آولین بار که در آن جلسه یکی از اعضا گفت: همین آقای خاتمی! کسی که برآشفته شد و بلند شد داد و فریاد سر افراد زد، خود آقای خاتمی بود.
اصلاً زیر بار نمی‌رفت و قبول نمی‌کرد. به هر حال ایشان را آرام کردیم و بعد رسیدیم همه این بحث را داشتند که در نهایت 6 میلیون داشته باشد. یکی می‌گفت: 4 میلیون رای و یکی می‌گفت: بیشتر است. در واقع نه ما و نه آقای خاتمی هیچ کدام احتمال پیروزی را نمی‌دادیم.
آقای انصاری به عنوان متخصص اقتصادی فکر می‌کند آن اتفاقات و فتنه‌ای که در 88 رخ داد چقدر در تحریم‌های اقتصادی اثرگذار بود؟
اتفاقاتی ناگواری بود و هیچ کس تائید نمی‌کند و ایکاش هیچوقت اتفاق نمی‌افتاد، ولی ما این را عامل تشدید تحریم‌ها بگیریم به نظرم تحلیل درستی نیست. تحریم‌ها علیه ما هر گاه مردم ما پیروزتر شدند و افق روشن‌تری فراروی ملت ما بود، این‌ها در خواب جنگ بودند. به نظر من مردم ایران هم در سال 76 و هم در سال 92 سایه‌ی نمی‌گویم جنگ واقعی، اما حداقل خیال جنگ را از سر ایران برطرف کردند که با حضور قاطع خود کنار صندوق‌های رای بود. دشمن احساس کرد با کشور منسجم و مردم امیدواری مواجه است علی رغم اختلافات داخلی که وجود دارد.
الان هم عقیده من این است که تشدید تحریم‌ها به دلیل قوت ملت ایران و انقلاب اسلامی هست و فکر می‌کنند این مردم را می‌توانند به زانو درآورند؟ البته من همین جا بیان کنم که همانطور که از جنگ هیچوقت استقبال نکردیم از تحریم هم هیچگاه استقبال نکردیم و نباید بکنیم. ما هر اقدامی که دولت و نظام می‌تواند انجام دهد که ما تحریم نشویم. همین کاری که کرد، بنظر من نرمش قهرمانانه‌ای که مقام معظم رهبری در برجام نشان دادند گام بزرگ برای تحریم شکنی امریکا بود.
بخشی از اصلاح‌طلبان به ادامه راه با اقای روحانی معتقد هستند و یک بخش همانند آقای حجاریان و همانند آقای تاجزاده و کرباسچی به جدایی از آقای روحانی برای نتیجه گرفتن در مجلس و ریاست جمهوری آینده
من نشنیدم کسی بگوید در ادامه دولت آقای روحانی تا پایان دولت دوازدهم باید از حمایت ایشان دست برداریم یا کمک به ایشان نکنند. شاید این باشد که بحث نقد شفاف‌تر و آشکارتر را مطرح می‌کنند والا در شرایط فعلی که دولت درگیر مشکلات است و باید مشکلات مردم را حل کند، نه تنها اصلاح‌طلبان که در انتخابات از آقای روحانی حمایت کردند و به نوعی شریک پیروزی آقای روحانی بودند، بلکه رقبا حتی ستاد‌های جناب آقای رئیسی و قالیباف و دوستان ایشان و همه مردم ایران واقعاً باید دولت را کمک کنند.
من ترجیح می‌دهم این نوع نقد‌ها را حضوری بیان کنند. کما اینکه اخیرا هم جلسه‌ای اصلاح‌طلبان با آقای روحانی داشتند و خیلی شفاف 19 نفر صحبت کردند و همه قاطع نقد کردند و آقای روحانی اکثر اشکالات را پذیرفتند و قبول داشتند، منتهی برخی از اشکالات را عامل برون دولتی می‌دانستند و برخی را درون دولت و احیاناً تقصیر‌های درون دولت می‌دانستند. جلسه خوبی بود.
عقیده من این است که ما اگر به هر جا نقد داریم قوه قضائییه یا حتی نهاد رهبری، خود آقا فرمودند: به شخص من نقد دارید بیان کنید، اگر نقدی به رهبری به گونه‌ای است که می‌تواند نظام و جایگاه رهبری را تقویت کند، رابطه مردم با رهبری را تقویت کند اشکالی ندارد بیان عمومی شود. یا قوه قضائیه نقد شود، ولی اگر جایی نقدی موجب ناامیدی مردم و سرگردانی مردم می‌شود، مردم خواهند گفت: خودتان حرف بزنید و چرا به ما می‌گویید و اینجا‌ها را باید به صورت خصوصی بیان کرد.
پس تقریبا درون خودتاان اختلاف نظر این چنینی دارید؟
ما درباره این مسائل بحث نکردیم. نظرات اشخاص محترم است، طیف اصلاحات و جریان اصلاحات تعداد زیادی حزب و گروه دارد کما اینکه در اصولگرایان هم وجود دارد. یک صدا نه از اردوگاه اصلاح‌طلبان در نقد و حمایت دولت به گوش می‌رسد و نه در اردوگاه اصولگرایان!
خیلی لطف کردید.
عذرخواهی میکنم از کسانی که به نوعی باید با تحمل سختی و شکنجه صدای ما را تحمل کنند. اگر اجازه دهید در جایی دنبال فرصتی می‌گشتم که اصلاحی را انجام دهم.
من یک بار در یک برنامه مستقیم صداوسیما به ذهنم مطلب و خاطره‌ای از امام درباره قهرمان شدن یکی از قهرمانان کشتی بود و به یاد ندارم چه کسی بود و گفتند امریکا و کشتی‌گیر امریکا و روسیه یک طرف بودند و کشتی‌گیر ایران یک طرف بود و امام با دیدن این صحنه به گریه شوق افتاده بودند.
این موضوع مربوط به این مسئله نبوده است و من اشتباهاً شنیده بودم و، چون بیان خاطره و نقل از حضرت امام را امانت تاریخی می‌دانم، بعداً معلوم شد این مربوط به این مسئله نبوده و من همینجا هم تصحیح میکنم و هم عذرخواهی میکنم، ولی اصل ماجرا را باید دقیق‌تر بشنوم و در برنامه دیگر موضوع را بیان کنم. از این جهت گفتم که در ضبط خود داشته باشید که ثبت شده باشد و انعکاس داده شود.
خیلی سپاسگذارم. خیلی ممنونم که با ما همراه بودید. خداحافظی میکنم، ولی برنامه با دستخط مهمان برنامه به پایان می‌رسد.
«بسم‌الله الرحمن الرحیم
امیدوارم در باقیمانده عمر بتوانم آن چه مرضی خداوند و خشنودی و بهره و بهروزی بندگان اوست بر صفحه نامه عمل خود بنگارم.
از کریم خطاپوش می‌خواهم این صحیفه سیاه و تباه را با لطف خویش ختم به خیر، نور و شهادت فرماید».
