خبرگزاری مهر: ریاض پایتخت عربستان روز چهارشنبه12 دسامبر برابر با 21 آذرماه 97 میزبان نخستین کنفرانس وزیران امورخارجه کشورهای عربی و آفریقایی حوزه دریای سرخ با مشارکت کشورهای ساحل دریای سرخ بود.
دریای سرخ بین شبه‌جزیره عربستان و شمال شرقی قاره آفریقا قرار دارد. این دریا حد فاصل دو قاره آسیا و آفریقا است. دریای سرخ از طریق کانال سوئز به دریای مدیترانه و از طریق باب‌المندب (تنگه باب مندب) با خلیج عدن واقیانوس هند ارتباط دارد. یکی از علل اهمیت دریای سرخ این است که این دریا از طریق کانال سوئز به دریای مدیترانه و از طریق تنگه باب المندب با خلیج عدن و اقیانوس هند ارتباط دارد. علاوه بر این، 15 درصد تجارت جهانی از طریق دریای سرخ انجام می شود.
«آلفرد ماهان» یکی از نظریه پردازان شاخص امریکا در زمینه ژئوپلیتیک است. او در دوره آخرین موج بزرگ توسعه طلبی امپریالیستی اروپا و جهانی شدن قدرت امریکا، دست به قلم برد. وی «توان دریایی» را اساس قدرت ملی می دانست.
او در تحلیلی که از تاریخ دریانوردی، به ویژه گسترش جهانی بریتانیا دارد، به این نتیجه می رسد که سلطه بر دریاها، به خصوص تنگه های راهبردی، برای وجود قدرت های بزرگ ضروری است. بر اساس این تحلیل، توان دریایی نقش تعیین کننده ای برای قدرت ملی و رشد آن دارد.
بر اساس نظریه ماهان تسلط بر تنگه های هرمز و باب المندب حائز اهمیت است.
روایت سعودی ها از نشست ریاض و حمایت متحدان عربستان از طرح رژیم دریای سرخ
منابع سعودی از توافق درباره ایده تاسیس رژیم حقوقی دریای سرخ و خلیج عدن خبر دادند و اعلام کردند که رژیم حقوقی دریای سرخ، امنیت و سرمایه گذاری را در کشورهای حوضه تقویت خواهد کرد. هدف از طرح رژیم دریای سرخ و خلیج عدن، حمایت از تجارت جهانی، خطوط کشتی‌رانی بین‌المللی، تقویت ثبات منطقه، سرمایه‌گذاری و توسعه کشورهای عضو عنوان شد. این طرح با پیشنهاد شاه سعودی و با هدف تحقق امنیت و ثبات در منطقه به مرحله اجرا در می‌آید.
وزارت خارجه عربستان درباره نشست 12 دسامبر اعلام کرد: هفت کشور در عربستان برای ایجاد رژیم حقوقی دریای سرخ با هدف تقویت امنیت و سرمایه گذاری کشورهای حوضه دریای سرخ توافق کردند.
بر اساس این بیانیه، این هفت کشور عبارتند از عربستان، مصر، سودان، جیبوتی، یمن، سومالی و اردن. درباره ایجاد این رژیم توافق شد.
هدف ایجاد این رژیم حمایت از تجارت جهانی، دریانوردی بین المللی است و امنیت و سرمایه گذاری و توسعه کشورهای حوضه تقویت خواهد شد. رژیم حقوقی دریای سرخ طرحی از سوی ملک سلمان برای تحقق ثبات در منطقه است.
عادل الجبیر وزیر خارجه سعودی هم در جریان نشست وزیران خارجه کشورهای عربی و آفریقایی ساحل دریای سرخ و خلیج عدن گفت: با ایجاد رژیم دریای سرخ و شاخ آفریقا می توانیم که در امور اقتصادی، محیط زیست و امنیتی همکاری کنیم. این رژیم در تقویت امنیت و ثبات منطقه و تقویت تجارت و سرمایه گذرای در منطقه نقش دارد و اقتصاد ما را به یکدیگر مرتبط می سازد.
از سوی دیگر محمود علی یوسف وزیر امور خارجه و همکاری بین الملی جیبوتی از موافقت با درخواست ملک سلمان برای نشست ایجاد رژیم کشورهای عربی و آفریقایی ساحل دریای سرخ و دریای عدن خبر داد و اعلام کرد که این رژیم ممتاز است و ما برای توسعه آن همکاری می کنیم.
وی ضمن استقبال از این طرح گفت: ما از این طرح ملک سلمان تمجید می کنیم؛ طرحی که کشورهای ساحل دریای سرخ و خلیج عدن می توانند امنیت و حمایت گذرگاهها را برعهده گیرند. گذرگاه بین المللی است و احدی نمی تواند گزندی به آن وارد کند. همه باید همسویی داشته و در راستای تاسیس رژیمی که به کنترل امنیتی کمک کند اهتمام ورزند.
زید مفلح اللوزی از مسئولان وزارت خارجه اردن نیز گفت: طرح سعودی برای ایجاد رژیم کشورهای عربی و آفریقایی مجاور دریای سرخ و خلیج عدن مهم است. وزیران خارجه بر تشکیل تیم کارشناسی برای بررسی تلاشها و بررسی اقدام تیم در آینده نزدیک در قاهره تاکید کردند.
محمد بن عبدالله الحضرمی معاون وزیر خارجه دولت مستعفی یمن به تمجید از ارباب خود یعنی سعودی ها پرداخت.
احمد عیسی عوض وزیر خارجه و همکاری بین المللی سومالی نیز گفت: از ملک سلمان به خاطر نقشی که در ایجاد این رژیم برای ایجاد ثبات در گذرگاههای دریای سرخ و خلیج عدن قدردانی می کنیم. سومالی مایل است که ریاض پایتخت عربستان مقر این رژیم باشد.
انور قرقاش وزیر مشاور در امور خارجه امارات مطابق معمول به تمجید از سعودی ها پرداخت.
وی با اشاره به تحرکات سعودی ها برای ایجاد رژیم حقوقی دریای سرخ و خلیج عدن گفت: تلاش های عربستان برای تضمین ثبات و همکاری در منطقه دریای سرخ الهام بخش است و این طرح به نوبه خود موفقیتی برای دیپلماسی کشورهای منطقه است.
عربستان به دنبال مقابله با قطر و ترکیه از طریق ایجاد این رژیم است
از مهمترین اهداف عربستان در برگزاری این نشست و تاسیس رژیم کشورهای دریای سرخ مربوط به مدیریت رقابت با رقبای منطقه ای به خصوص ترکیه است. در همین راستا، دولت سودان به عنوان یکی از کشورهای ساحلی دریای سرخ اخیراً امتیاز توسعه جزیره «سواکن» در دریای سرخ را به ترکیه واگذار کرده است. در واقع، عربستان سعودی سعی دارد از گرایش برخی کشورهای ساحلی به سمت رقبای عربستان ممانعت کند.
با توجه به وابستگی مالی که اغلب کشورهای ساحلی دریای سرخ به عربستان دارند، آل سعود سعی دارد با ایجاد یک رژیم حقوقی از نفوذ قدرت هایی نظیر ترکیه در کشورهای ساحلی دریای سرخ جلوگیری کند.
موضوع دیگر این است که عربستان سعودی با تاسیس رژیم حقوقی دریای سرخ سعی دارد از نفوذ رو به رشد قطر در کشورهای ساحلی این دریا نیز جلوگیری کند. دوحه طی دو دهه اخیر و به خصوص طی 18 ماه گذشته در کشورهای ساحلی دریای سرخ سرمایه گذاری زیادی انجام داد و اکنون عربستان سعی دارد به نوعی در مقابل این سرمایه گذاری ها مانع تراشی کند.
پای عادی سازی روابط با تل آویو و امنیت رژیم صهیونیستی در میان است
نکته سوم این است که اقدام عربستان در تاسیس رژیم ساحلی کشورهای دریای سرخ، با رویکرد آل سعود در عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی نیز مرتبط است زیرا اسرائیل نیز به دریای سرخ دسترسی دارد.
روزنامه قطری العربی الجدید در این خصوص نوشت: «با توجه به دسترسی اسرائیل به سواحل دریای سرخ، تشکیل این شورا را می توان اقدامی پنهانی برای عادی سازی روابط با این رژیم عنوان کرد.»
به عبارت دیگر، اگرچه اسرائیل رسماً در نشست روز گذشته ریاض درباره دریای سرخ حضور نداشته، اما از اقدام عربستان سعودی در تاسیس رژیم ساحلی کشورهای دریای سرخ استقبال می کند.
به هر حال از این رژیم دریای سرخ و خلیج عدن می توان به نوعی همسویی میان عربستان و رژیم صهیونیستی نام برد که به اعتقاد بسیاری از ناظران امور، با هدف حمایت از منافع آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه است.
نکته قابل توجه این است که کشورهای شرکت کننده در این رژیم را عمدتا کشورهایی که در ائتلاف ضد یمن حضور دارند، تشکیل میدهند. این رژیم در واقع حامی اسرائیل است و سعودی ها در این باره نقش آفرینی می کنند به ویژه که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بارها اعلام کرده است که اگر عربستان نبود اسرائیل با چالش مواجه می شد.
این طرح ملک سلمان در راستای موضوعات ژئوپلتیک و اقتصادی آمریکا برای ایجاد نقشه راه کاملی در منطقه با رهبری سعودی هاست. نقشه راهی که اساس آن تجزیه کشورها و نابودی آرمان فلسطین به نفع رژیم صهیونیستی است. سعودی ها و اماراتی ها، شعارهای پرزرق و برقی مبنی بر امنیت و ثبات یمن می دهند اما در واقع ایجاد این رژیم دریای سرخ و خلیج عدن در راستای امنیت رژیم صهیونیستی است.
اعلام رژیم جدید از سوی سعودی ها گواهی بر تحولات جاری در منطقه و مقدمه کشمکش میان قدرت های منطقه ای و بین المللی برای کنترل حرکت تجارت جهانی است. آمریکایی ها طرحهای خود را از طریق ادوات و ایادی خود یعنی سعودی ها و اماراتی ها دنبال می کنند.
رویای عنکبوتی ریاض علیه ایران
همزمان برخی تحلیلگران این تحرکات سعودی ها با همسویی اسرائیلی ها را علیه ایران می دانند. «امانی الطویل» مدیر برنامه آفریقایی مرکز مطالعات راهبردی الاهرام در این باره به مصری الیوم اعلام کرد: «موضوع امنیت دریای سرخ موضوع مهمی است و از مدتها قبل مطرح شده است تا حامی کشورهای ساحلی آن یعنی مصر، عربستان، یمن، سومالی، جیبوتی، اریتره، سودان، اردن و فلسطین اشغالی شود. قبلا از سوی اتحادیه عرب، اتحادیه اروپا، وزارت خارجه مصر و یکی از مراکز بزرگ مطالعاتی در امارات پیشنهادها و طرح هایی در این زمینه مطرح شد اما این پیشنهادات اجرایی نشد.
وی مدعی است: عدم وجود منظومه ای که امنیت دریای سرخ و باب المندب را تضمین کند؛ سبب دخالت طرفهای بین المللی از جمله ایران و ترکیه برای به دست آوردن منافعشان شد که موجب ایجاد مشکلات زیادی برای کشورهای ساحلی دریای سرخ شد. در آینده سلامت تجارت بین المللی به ویژه تجارت نفت خلیج فارس، امنیت باب المندب، حرکت تجاری در کانال سوئز با هدف منافع همه طرفها تضمین خواهد شد. مصر طرف اصلی خواهد بود به ویژه که تفاهم قوی میان مصر و عربستان به عنوان دو کشور بزرگ ساحل دریای سرخ وجود دارد. ایران و ترکیه به دنبال به شکست کشاندن این روند از طریق کمک های مالی و نظامی به برخی کشورها برخواهند آمد».
«نایف الوقاع» تحلیلگر سعودی در گفتگو با روزنامه الیوم عربستان مدعی شد: «پس از اقدامات آشکار ایران ضد دریانوردی در دریای سرخ، طرح عربستان برای تامین و توقف تهدیدات امنیتی برای دریای سرخ مطرح شده است. ایران تهدیدی برای تجارت جهانی با تلاش هایش برای رخنه در کشورهای دریای سرخ است».
«احمد ناشر» تحلیلگر یمنی نیز گفت: «دریای سرخ از مهمترین گذرگاههای آبی است و از همین رو طمع های زیادی به آن است از دوران پرتغالی ها گرفته تا برهه اخیر و طمع ورزی های اسرائیلی در دریای سرخ و تلاش برای خرید جزایر و حضور در منطقه شمال شرق آفریقا.
وی نیز مدعی شد: ایران نیز به دنبال سیطره برگذرگاهها و جزایر در راستای تحقق اهداف توسعه طلبانه اش از طریق سیطره بر الحدیده با حوثی ها و تقویت روابط با کشورهای شاخ آفریقاست. به همین علت عربستان سریعا دست به کار شده است تا منافع خود را تضمین کند. ایجاد رژیم دریای سرخ آمال و رویاهای ایران را بر باد می دهد».
دیدگاه این تحلیلگران در راستای ایران هراسی و فراموشی از دشمن اصلی یعنی رژیم صهیونیستی است که نیات توسعه طلبانه اش بر هیچ طرفی پوشیده نیست و فعلا در بازار گرم فلسطین فروشی سعودی ها و خنجر زدن به جهان اسلام و عرب کسی به ویژه کسانی که آب به آسیاب صهیونیستها می ریزند، فراموش شده است.
سعودی ها در هر طرحی به دنبال ضربه زدن به ایران هستند و در ایجاد رژیم دریای سرخ و خلیج عدن هم سعودی ها به دنبال جذب کشورهایی که در شاخ آفریقا روابط محکمی با ایران دارند به این رژیم جدید با بسته های اقتصادی و سرمایه گذاری در این کشورها هستند.
اما سعودی ها که همواره با پول خود به دنبال جذب دیگران از ترامپ گرفته تا مواضع برخی کشورها هستند بعید است که بتوانند رویای عنکبوتی خود را جامه عمل بپوشانند به ویژه که برخی منابع از اختلافات شدید میان مصر و عربستان درباره طرح ایجاد رژیم دریای سرخ خبر داده اند و اینکه به علت همین تقابل میان قاهره و ریاض طرح در نطقه خفه شده است.
اختلافات شدید قاهره و ریاض و پوشالی بودن رژیم دریای سرخ مورد نظر عربستان
مصری ها زیر بار رهبری سعودی ها در منطقه نمی روند و با طرحهای ریاض مخالفت می ورزند. برخلاف آنچه الجبیر درباره این نشست سخن گفت اما طرح راه به جایی نبرد و بدون بیانیه سیاسی که ماهیت این رژیم و سازوکار آن را مشخص کند، به پایان رسید.
هدف ایجاد این رژیم از سوی سعودی ها در واقع در شرایطی رخ می هد که تبعات قتل جمال خاشقجی ریاض را رها نکرده است. سعودی ها با این تحرکات به دنبال کسب جایگاه خود در منطقه هستند اما به نظر می رسد که مصری ها اجازه تحرکات به سعودی ها نمی دهند.
علاوه بر اختلافاتی شدیدی که میان قاهره و ریاض بروز پیدا کرده است، اریتره که پایگاه اماراتی در آن قرار دارد در این نشست حضور نداشت به ویژه که منطقه ساحلی آن بالغ بر 1150 کیلومتر است. همچنین اتیوپی هم حضور نداشت.
علاوه بر هفت کشور عربستان، مصر، سودان، جیبوتی، یمن، سومالی و اردن که در نشست روز گذشته ریاض حضور داشتند، اتیوپی نیز از کشورهای ساحلی دریای سرخ است. حضور نداشتن اتیوپی در نشست روز گذشته ریاض به معنای این است که تاسیس رژیم ساحلی دریای سرخ با اجماع همه کشورهای ساحلی انجام نشده است.
در همین حال،
وجود اختلاف هایی میان سودان و عربستان و همچنین تقویت روابط سودان با ترکیه و قطر نیز گویای این است که عربستان از طریق تاسیس این رژیم حقوقی نمی تواند روند رو به رشد نفوذ ترکیه و قطر را در برخی کشورهای ساحلی دریای سرخ متوقف کند
وجود اختلاف هایی میان سودان و عربستان و همچنین تقویت روابط سودان با ترکیه و قطر نیز گویای این است که عربستان از طریق تاسیس این رژیم حقوقی نمی تواند روند رو به رشد نفوذ ترکیه و قطر را در برخی کشورهای ساحلی دریای سرخ متوقف کند.
جدای از آن آمریکا، چین، ژاپن، فرانسه، ترکیه و اسرائیل در سواحل دریای سرخ پایگاه دارند و کشورهای ساحلی باید منافع آنها را لحاظ کنند.
عادل الجبیر وزیر خارجه سعودی از تقویت امنیت، ثبات و توسعه و سرمایه گذاری سخن می گوید؛ سئوال اینجاست که مگر دریای سرخ قبل از آن منطقه دزدان دریایی و راهزنان بوده است یا عرصه جنگ و درگیری بوده است؟ مگر سعودیها بر بخش اعظم دریای سرخ مسلط نیستند؟ عربستان سعودی در نشست ریاض در شرایطی تامین امنیت در دریای سرخ را به عنوان یکی از اهداف نشست عنوان کرد که ریاض و متحدانش طی 45 ماه اخیر با به راه انداختن جنگ علیه یمن، امنیت حمل و نقل در این دریا را تضعیف کردند.
علت درخواست ریاض برای تاسیس این رژیم جنگ یمن و موضوع جزایر تیران و صنافیر است. توافق جزایر تیران و صنافیر و انتقال حاکمیت آن از مصر به عربستان تضمین کننده آزادی عبور و مرور اسرائیل در منطقه است.
جنگ یمن هم در راستای حمایت از اسرائیل در دریای سرخ است. در واقع نگرانی اسرائیل از تسلط انصارالله یمن بر باب المندب بود که سبب شد که سعودی ها جنگی علیه یمن به راه اندازند تا عدن و باب المندب را از سیطره انصارالله خارج کنند.
در حالی که سعودی ها و اماراتی ها بر ورودی جنوبی دریای سرخ مسلط هستند. توافق ریاض و تل آویو به شکل غیرمستقیم به اسرائیلی ها آزادی تحرک می دهد و نوعی امنیت برای اشغالگران از حیث اقتصادی و امنیتی ایجاد می کند.
