رکوردهای تاریخی که ارتش در هنر ایران برجای گذاشت/ حماسه‌هایی که هستند ولی تصویر نمی‌شوند

سرویس فرهنگی فردا: 29 فروردین ماه سال 58 روزی بود که امام خمینی(ره) با صدور فرمانی تاریخی سنگ بنای فعالیت‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران را در اولین ماه‌های پیروزی انقلاب اسلامی بنا نهاد تا این روز به عنوان روز ارتش در تاریخ کشورمان ماندگار شود.

هر چند که ارتش در سال‌های پس از پیروی انقلاب اسلامی تلاش‌های بسیاری را در عرصه‌های مختلف نظامی و امنیتی انجام داد ولی بازتاب این تلاش‌ها در میان آثار فرهنگ و هنری کشورمان به عنوان بستری برای نمایش گسترده‌تر این فعالیت‌ها به جامعه، آن‌چنان که باید و شاید پررنگ نبود.

نگاهی به فهرست آثار تصویری و صوتی و مکتوب تولید شده در این عرصه خود گواهی بر این مدعاست. البته این اتفاق در این سال‌ها به وقوع پیوسته است که تجربه تاریخی نشان داده که اساسا مردم به فیلم‌های قوی و جذابی که با موضوعات نظامی از جمله توانمندی‌های ارتش و یا سایر نیروهای نظامی کشور تولید شود، علاقمند هستند و از آن استقبال می‌کنند.

برای نمونه مرور آثار سینمایی دهه شصت نشان دهنده آن است که بسیاری از پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین آثار سینمایی آن دوره و حتی تاریخ سینمای پس از انقلاب؛ آثاری هستند که به نحوی با مسائل نظامی به ویژه مبارزات نیروهای ارتش مرتبط است.

فیلم سینمایی «عقاب‌ها» به کارگردانی مرحوم ساموئل خاچیکیان که در سال 63 ساخته شد از جمله مهم‌ترین آثار تولید شده در آن دهه بود که به عملیات هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران در روزهای آغازین جنگ می‌پردازد و شدت استقبال از آن به نحوی بود که هنوز هم پیش آمدن موقعیتی برای تحقق چنین استقبالی از یک اثر سینمایی در داخل کشور، تقریبا شبیه به یک آرزوی دست‌نیافتنی در میان سینماگران شده است.

آمار بالای فروش این فیلم حدود 750 میلیون تومان است که از میان جمعیت 45 میلیون نفری آن روزهای کشور 18 درصد را به سالن‌های سینما کشاند، آماری که نشان‌دهنده علاقه مردم به فیلم‌هایی جذاب با موضوعات ملی این چنینی است. 

البته این تنها فیلمی نبود که در آن سال به موضوع فیلم دیگری که در این سال با موضوع عملیات‌های ارتش جمهوری اسلامی ساخته شد، «پایگاه جهنمی» ساخته اکبر صادقی دیگر فیلمی بود که در این سال با محوریت نیروهای ارتش تولید و اکران شد. 

داستان این فیلم در ارتباط با پایگاه قدرتمندی است که نیروهای دشمن بعثی در خاک خود ساخته‌اند. با رسیدن خبر ساخت این پایگاه به ستاد عملیاتی نیروی دریایی؛ یک تیم چهار نفره از گردان تکاوران نیروی دریایی ارتش مامور می‌شوند تا با نفوذ به خاک دشمن «پایگاه جهمنی» را منهدم کنند و این سرآغاز درگیری آن‌ها در عملیاتی بزرگ است.

اما سینمای جنگ در ادامه نیز نشان داد که پتانسیل آن را دارد تا با دست گذاشتن بر سوژه‌هایی جذاب مخاطب را به سینماها بکشاند. چرا که پس از تجربه موفق «عقاب‌ها» یک بار دیگر این تجربه را با «کانی مانگا» اثری از مرحوم سیف‌الله داد تکرار شد.

داستان این فیلم در ارتباط با عده‌ای از تکاوران ارتش است که برای اسیر کردن خلبان عراقی به کوه‌های غربی کشور اعزام و در آنجا با عده‌ای از اشرار کرد و منافقین درگیر می‌شوند.

جالب آن که این فیلم نیز در زمان اکران خود رکوردهای منحصر به فردی را در زمینه فروش و استقبال مخاطبان از خود برجای گذاشت. رکوردهایی که نشان می‌داد سینمای جنگ و فیلم‌های نظامی یکی از بهترین گزینه‌ها برای جذب مخاطب و کمک به اقتصاد نحیف سینمای ایران است.

 

با فاصله گرفتن از روزهای پرفراز و نشیب جنگ تحمیلی، سینمای ایران نیز اندک اندک با سوژه‌هایی که در ارتباط با جنگ و مسائل نظامی بود فاصه گرفت. درواقع تا 7 سال پس از ساختن «کانی مانگا» اثر قابل قبول و مخاطب‌پسندی که بتواند در عین نمایش توانمندی‌های ارتش کشورمان مخاطب عام را با خود همراه کند، تولید نشد تا با رسیدن به سومین سال دهه 70، شهریار بحرانی با ساخت فیلم سینمایی «حمله به اچ 3» با استفاده از داستانی که در واقعیت رخ داده بود؛ بخشی از رشادت‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس را به تصویر بکشد.

این فیلم در ارتباط با عملیاتی است که توسط جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش برای انهدام پایگاه‌های هوایی رژیم بعث در منطقه «الولید» عراق صورت می‌گیرد و نمایش آن در سینماها با استقبال بسیار بالایی روبرو شد.

هرچند که در سال‌های بعدی این دهه نیز فیلم‌هایی در ارتباط با عملیات‌های ارتش به ویژه نیروی هوایی تولید و اکران شد ولی شاید به واسطه آن که آثار تولید شده در این دهه و سال‌های پس از آن، بیشتر از آنکه بر نقش نیروهای ارتش در پیروزی بسیاری از عملیات‌های دوران دفاع مقدس اشاره کنند؛ فعالیت‌های آن‌ها را ذیل و یا تکمیل‌کننده فعالیت‌های نیروهای مردمی و سپاه قرار دادند؛ آن‌گونه که باید به نقش رزمندگان ارتشی در جنگ پرداخته نشد.

وجه دیگری از همین اتفاق را می‌توان در آثار تلویزیونی و سایر تولیدات فرهنگی از کتاب گرفته تا تئاتر و دیگر قالب‌های هنری دید. درواقع با وجود همه فداکاری‌های صورت گرفته از جانب نیروهای ارتشی تنها در تاریخ فعالیت‌های تلویزیون در سال‌های پس از جنگ فقط دو اثر قابل قبول در ارتباط با نیروهای ارتش ساخته شده است که اولی سریال «سیمرغ» ساخته حسین قاسمی‌جامی بود که به زندگی دو خلبان هوانیروز یعنی شهید‌ احمد کشوری و شهید‌ علی‌اکبر شیرودی می‌پرداخت و دومی نیز «شوق پرواز» اثری از یدالله صمدی بود که پیرامون زندگی شهید عباس بابایی تولید شد و به یکی از پر مخاطب ترین مجموعه های نمایشی سیما تبدیل شد.

در سالهای اخیر تنها تولید سینمایی جدی که مستقیما به ارتش جمهوری اسلامی بازمی گشت فیلم پی 22 با بازی امین حیایی و هادی ساعی بود که ابتدا با اسم مروارید های خلیج فارس ساخته و بعد تغییر نام داده شد ولی در اکران عمومی نتوانست توجهی را به خود جلب کند. 

شاید یکی از مهمترین عوامل سخت شدن تولید آثار سینمایی با محوریت ارتش محدودیت های بسیار بالای حفاظتی و اطلاعاتی و تعدد نهادهای نظارتی ارتش برای همکاری در ساخت چنین آثاری است که موجب می شود کمتر هنرمندی به خود زحمت عبور از موانع اینچنین را بدهد.  

این اتفاق را در حوزه کتاب و ادبیات نیز به خوبی می‌توان مشاهده کرد. جایی که با وجود کتاب‌هایی متعدد در حوزه خاطرات رزمندگان دلاور سپاه و بسیج؛ بخش بسیار کمی از خاطرات رزمندگان و فرماندهان ارتش به رشته تحریر در آمده است.

البته ارتش جمهوری اسلامی با اولویت دادن به فعالیت سازمان حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس (ساحادم) در عرصه هنر و ادبیات نیز کارنامه ای قابل بررسی دارد. انتشارات این مجموعه عناوین بسیاری از کتاب را منتشر کرده که البته در توزیع آنها در بازار کتاب ضعف هایی وجود دارد. همچنین مشارکت جدی نیروهای ارتش در برگزاری موفقیت آمیز نمایش های بزرگ میدانی با مخاطب چند هزار نفر مثل شب آفتابی و فصل شیدایی را نیز نباید نادیده گرفت.

حماسه های ارتش جمهوری اسلامی که امکان ساخت آثار هنری از آنها وجود دارد منحصر به سالهای دفاع مقدس نیست. بلکه  همچنان ادامه دارد. رخدادهایی مثل حضور تاثیر گذار نیروی دریایی ایران در آبهای بین المللی و اسکورت کشتی های تجاری در مقابل دزدان دریایی نیز هست که نجات کشتی چینی یکی از آن عملیات ها است. یا نقش نیروی هوایی ارتش در دستگیری ریگی نیز را باید نام برد که کتاب پر فروش «در چنگال عقاب» را نیروهای هوایی ارتش به چاپ رساند و از آن استقبال خوبی به عمل آمد. به همین خاطر ساخت آثار ارزشمند درباره فعالیت های ارتش هیچ گاه نباید از اولویت خارج شود.