روانشناسان اغلب درمورد ویژگی‌های شخصیتی صحبت می‌کنند ولی ویژگی‌های شخصیتی دقیقاً چه هستند؟ متخصصین سلامت روان این واژه را چطور تعریف می‌کنند؟ این شخصیت ماست که باعث می‌شود افرادی خاص باشیم ولی بر سر تعداد این ویژگی‌های شخصیتی اختلاف نظر وجود دارد. بعضی متخصصین تیپ‌های شخصیتی را به ویژگی‌های مشخصی تفکیک می‌کنند درحالی‌که سایرین نگاه گسترده‌تری به آن دارند.
می‌خواهیم نگاه دقیق‌تری به تعریف این ویژگی‌های شخصیتی، انواع آن و تأثیرات متفاوت آن‌ها بر رشد شخصیت داشته باشیم.
تعریف ویژگی‌های شخصیتی
ویژگی‌های شخصیتی مشخصه‌های متفاوتی هستند که شخصیت فرد را می‌سازند. در کتاب شخصیت: تئوری و تحقیق، رابرتس، وود و کاسپی ویژگی‌های شخصیتی را به‌عنوان «الگوهای نسبتاً پایدار افکار، احساسات و رفتارهای افراد است که آن‌ها را از هم متمایز می‌کند».
تئوری ویژگی‌های شخصیتی عنوان می‌کند که شخصیت‌های ما از تعداد گسترده‌ای از ویژگی‌های شخصیتی تشکیل شده است. به‌عنوان مثال برون‌گرایی یک بعد شخصیتی است که ارتباط فرد با جهان بیرون را توصیف می‌کند. مثلاً بعضی افراد برون‌گرا و اجتماعی هستند، درحالی‌که بعضی دیگر درون‌گرا و کم‌حرف‌اند.
در گذشته تصور می‌شد که ویژگی‌های شخصیتی طی طول زندگی فرد به‌سختی تغییر می‌کنند. اما برخی تحقیقات جدید نشان داده است که ویژگی‌های شخصیتی کمی منحصربه‌فردتر از چیزی است که در گذشته تصور می‌شود و به‌مرور زمان ممکن است تغییراتی در آن اتفاق بیفتد.
تغییر ویژگی‌های شخصیتی چطور اتفاق می‌افتد؟
درمورد ویژگی‌های اصلی و غالب در افراد، تغییر کمی دشوار است و اگر هم اتفاق بیفتد بسیار خفیف خواهد بود. مثلاً فردی که به‌شدت برون‌گراست ممکن است به‌مرور زمان کمی کم‌حرف‌تر شود. این به آن معنا نیست که به فردی برون‌گرا تبدیل خواهد شد. بلکه به این معنی است که تغییر خفیفی در او اتفاق افتاده و برون‌گرایی فرد کمی تعدیل شده است. این فرد همچنان اجتماعی و گروه‌دوست خواهد بود ولی ممکن است احساس کند که گاهی‌اوقات از تنهایی و مکان‌های خلوت هم لذت می‌برد.
ازطرف‌دیگر، فرد برون‌گرا ممکن است با بالا رفتن سن احساس کند کمی برون‌گرا‌تر شده است. این به آن معنا نیست که فرد یک‌دفعه میل به مرکز توجه بودن پیدا کرده یا می‌خواهد هر هفته به میهمانی برود. بااین‌حال، این فرد ممکن است احساس کند که کم‌کم از رویدادهای اجتماعی هم لذت می‌برد و در جوار دیگران کمتر احساس خستگی می‌کند.
در هر دوی این مثال‌ها، هسته‌ی شخصیتی فرد به طور کامل تغییر نکرده است. درعوض، به مرور زمان تغییراتی اتفاق افتاده که اغلب نتیجه‌ی تجربه است.
اصول ویژگی‌های شخصیتی
رابرتس و همکارانش در کتاب خود اصولی را مطرح می‌کنند که درنتیجه مطالعات خود بر روی ویژگی‌های شخصیتی به دست آورده‌اند:
- اصل بلوغ: افراد با بالا رفتن سن‌شان دلپذیرتر، از نظر احساسی باثبات‌تر و از نظر اجتماعی برجسته‌تر می‌شوند.
- اصل رشد هویت: افراد با گذر زمان هویت محکم‌تری پیدا می‌کنند و بلوغ تعهدی قوی‌تر به هویت‌شان در آن‌ها ایجاد می‌کند. طی دوران جوانی افراد معمولاً مشغول اکتشاف نقش‌ها و هویت‌های مختلف هستند. با بالا رفتن سن، وفاداری بیشتری نسبت به هویتی که طی سال‌ها داشته‌اند پیدا می‌کنند.
- اصل انعطاف‌پذیری: بااین‌که ویژگی‌های شخصیتی معمولاً ثابت هستند، ولی غیرقابل‌تغییر نیستند و ممکن است طی مراحل زندگی تحت‌تأثیر محیط قرار گیرند.
- اصل تداوم نقش: این تداوم نقش است که به تداوم ویژگی‌های شخصیتی منجر می‌شود تا تداوم محیط.
انواع ویژگی‌های شخصیتی
اگر کسی از شما بخواهد که لیستی از ویژگی‌های شخصی‌تان تهیه کنید چه می‌گویید؟ ممکن است فهرستی از ویژگی‌ها پشت هم ردیف کنید: مهربان، خشن، مؤدب، خجالتی، اجتماعی، یا جاه‌طلب. اگر قرار باشد فهرستی از هر ویژگی شخصیتی تهیه کنید احتمالاً صدها یا هزارها واژه برای توصیف هر جنبه از شخصیت وجود دارد. گوردون آلپورت، روانشناس، فهرستی از ویژگی‌های شخصیتی تهیه کرده که بیشتر از 4000 عنوان است.
تعداد ویژگی‌های شخصیتی از دیرباز موضوعی بحث‌برانگیز در تاریخچه‌ی روانشناسی بوده است، ولی امروزه بسیاری از روانشناسان بر مدل پنج‌تایی تیپ‌های شخصیتی تکیه می‌کنند.
براساس این مدل، شخصیت متشکل از پنج بعد کلی و گسترده است که افراد ممکن است در هریک از این ابعاد ضعیف، قوی یا متوسط باشند.
این پنج ویژگی شخصیتی عبارتند از:
- برون‌گرایی
- وظیفه شناسی
- دلپذیری
- روراستی
- روان‌رنجوری
اکثر ویژگی‌هایی که شما برای توصیف شخصیت خودتان استفاده می‌کنید در یکی از این دسته‌بندی‌ها جای می‌گیرد. ویژگی‌های شخصیتی‌ای مثل خجالتی بودن، اجتماعی بودن، صمیمی بودن همه زیرمجموعه‌ی برون‌گرایی است درحالی‌که ویژگی‌های مهربان بودن، باملاحظه بودن، منظم یا جاه‌طلب بودن می‌تواند در دسته‌بندی وظیفه‌شناسی جای گیرد.
نکته‌ی مهمی که باید به خاطر داشته باشید این است که هرکدام از این پنج ویژگی نشانگر یک زنجیره است. بعضی افراد در یک ویژگی ضعیف و در دیگری قوی‌تر هستند. بعضی‌ها هم ممکن است در تمام این ویژگی‌ها حد وسط باشند.
ویژگی‌های شخصیتی ارثی هستند یا اکتسابی؟
کدام مهم‌تر است، ذات یا پرورش؟ DNA شما تا چه اندازه روی شخصیت‌تان تأثیر دارد؟
محققان دهه‌ها بر روی خانواده‌ها، دوقلوها، فرزندان تصدیق‌شده و خانواده‌هاشان مطالعه کرده‌اند تا درک بهتری نسبت به میزان ارثی یا محیطی بودن ویژگی‌های شخصیتی به دست آورند. یافته‌های این تحقیقات نشان می‌دهد که هر دوی این عوامل در شخصیت افراد نقش دارد، هرچند مطالعات گسترده‌ی بسیاری بر روی دوقلوها نشان می‌دهد که عامل ژنتیک بسیار قوی است.
یک تحقیق بسیار شناخته‌شده در ناحیه‌ای معروف به مینسوتا بر روی 350 دوقلو بین سال‌های 1979 تا 1999 انجام گرفت. شرکت‌کننده‌های این تحقیق شامل دوقلوهای همسان و غیرهمسانی بود که کنار هم یا دور از هم زندگی کرده بودند. نتایج این مطالعه نشان داد که شخصیت‌های دوقلوهای همسان چه کنار هم زندگی کرده باشند و چه دور از هم بسیار شبیه به هم بوده و این یعنی جنبه‌های گسترده‌ای از شخصیت تحت‌تأثیر ژنتیک است.
البته این به آن معنی نیست که محیط نقشی در شکل‌گیری شخصیت بازی نمی‌کند. همین تحقیق نشان می‌دهد که دوقلوهای همسان درمورد یک ویژگی شخصیتی تا 50 درصد شبیه به هم هستند درحالی‌که این آمار برای دوقلوهای غیرهمسان فقط 20 درصد بود.
ویژگی‌های شخصیتی بسیار پیچیده‌اند و تحقیقات نشان می‌دهد که ویژگی‌های شخصیتی ما هم تحت‌تأثیر عوامل ارثی است و هم عوامل محیطی. این دو عامل به طرق مختلف موجب شکل‌گیری شخصیت ما می‌شوند.
