صبح نو: «نهضت پوزش‌خواهی!» این شاید بهترین عبارتی باشد که بتوان به محور کنش سیاست ورزی این روز‌های اصلاح‌طلبان نسبت داد. چند صباحی یک‌بار، از اطراف و اکناف جبهه اصلاحات، چهره‌ای برمی‌خیزد و نسبت به عملکرد دولت، داد پوزش‌خواهی از مردم سر می‌دهد. نکته مهم، اما اینجاست که با گذشت هر چه بیشتر از عمر دولت دوم آقای روحانی، تواتر و بسامد چنین عذرخواهی‌هایی بیشتر و بیشتر می‌شود؛ اول محمد خاتمی، بعد محمدرضا عارف و حالا عبدالله نوری و دیگران. قصد داریم در این گزارش، ضمن بررسی جداگانه «پوزش‌نامه» سران اصلاحات، چرایی اتخاذ چنین سیاستی در برهه کنونی را مورد تدقیق و باریک‌بینی خود قرار دهیم.
محمد خاتمی را اصلاح‌طلبان به‌عنوان محوری‌ترین و تأثیرگذارترین چهره جبهه سیاسی خود تعریف می‌کنند. کسی که به اذعان تحلیلگران اصلاح‌طلب، نقش پر‌رنگی در روند پیروزی‌های نسبی این جبهه سیاسی در انتخابات‌های گذشته از‌جمله مجلس دهم در سال94 و ریاست‌جمهوری و شورا‌های شهر و روستا در سال96 داشته است. مبنای سیاست خاتمی در قبال عملکرد دولت، تا پیش از بهار سال97، آغشته به سکوت و انفعال بود؛ موضعی که انتقاد
تنی چند از فعالان اصلاحات را نیز در پی داشت؛ اما ناگهان در آغازین روز‌های سال97 انتشار گمانه‌زنی‌ها درباره اظهارات انتقادآمیز او در جلسه‌ای مشترک با حسن روحانی سر‌و‌صدایی قابل توجه بلند کرد. عبدالله نوری از چهره‌های محوری جبهه اصلاحات درباره کلیات این جلسه گفت: «مشخصاً حاضران و به‌ویژه رییس دولت اصلاحات تأکید زیادی بر عملی شدن وعده‌های انتخاباتی داشتند؛ بنابراین به قول معروف الآن توپ در زمین آقای روحانی است که انتظارات جامعه مدنی را پاسخ مثبت بدهند.» منبع مطلع دیگری همان زمان در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا» جزئیات دقیق‌تر و کامل‌تری از این دیدار منتشر کرد. این فرد که از او در رسانه‌ها با عنوان عضو شورای مشورتی خاتمی یاد شد، گفت: «آقای خاتمی با صراحت به آقای روحانی گفتند که شما وعده‌های انتخاباتی داده‌اید که تقریباً به بسیاری از آن‌ها عمل نکرده‌اید. مردم حساس شده‌اند. این ناامیدی کار اصلاح‌طلبان را برای انتخابات بعدی مشکل می‌کند.»
خاتمی در مردادماه سال97 در دیدار نمایندگان ادوار مجلس، انتقاداتش به دولت را بدون پرده‌پوشی مطرح کرد. رییس دولت اصلاحات در این دیدار با اشاره به جنگ روانی علیه ایران در منطقه تصریح کرد: «انفعال در دولت و حیرانی اصلاح‌طلبان در برابر این موج نیز مایه تعجب است و امروز خلأ یک تیم قوی رسانه‌ای که مسائل را رصد کند و پاسخگو باشد بیش از هر زمان احساس می‌شود.» خاتمی با انتقاد از وضعیت اقتصادی کشور گفت: «مشکلات را باید جدی بگیریم، چون واقعاً امنیت و آرامش زندگی مردم را از میان برده است و بخش‌های بسیار گسترده‌ای از مردم امروز از مشکلات نفس‌گیر اقتصادی به‌تنگ آمده‌اند. با وجود تمام اقدامات دولت آقای روحانی، وضعیت اقتصادی در جامعه ما وخیم و بحرانی است.» وی درباره لزوم پاسخگویی از سوی دولت تأکید کرد: «دولت باید کارآمدی خود را در اولویت قرار داده و به مردم ثابت کند. مشکلات امروز دولت قابل درک است؛ اما باید کارآمدی دولت به ملت ثابت شود. ضعف‌ها و بی‌برنامگی‌ها و حتی عدم اجرای برنامه‌های مصوب را نمی‌توان به گردن رقبا انداخت، این چاره کار نیست. باید مسائل حل شود.» وی در‌نهایت گفت: «به‌عنوان یک شهروند، به خاطر نقص‌ها و کمبود‌های موجود، با همه وجود از مردم عذرخواهی می‌کنم. ما می‌توانستیم بهتر از این به ایران و ایرانی خدمت کنیم.»
علاوه‌بر خاتمی، چهره دیگری که به نهضت پشیمانی پیوست، محمدرضا عارف، رییس فراکسیون امید بود. عارف که به اتخاذ مشی سکوت شهره است، شهریور ماه97 در اظهاراتی ضمن نقد به دولت، از مردم بابت کاستی‌ها عذرخواهی کرد. عارف در دیدار با دبیرکل و اعضای حزب همبستگی دانش‌آموختگان ایران گفت: «باید به مسیری که می‌رویم، اطمینان داشته باشیم. اگر قرار است کاری انجام شود، باید با محوریت دولت باشد؛ دولت هم نباید با کار‌های خلق‌الساعه شرایط را بدتر کند.» عارف افزود: «نقد مردم را می‌پذیریم، چون مسوولیت داریم. از مردم هم بابت مشکلات عذرخواهی می‌کنیم، چون دولتی را روی کار آوردیم که نمی‌خواهد یا نمی‌تواند منویات اصلاحات را پیاده کند؛ البته منطقی هم نیست رو در روی آن بایستیم. مجبوریم صورت‌مان را با سیلی سرخ کنیم.»
عبدالله نوری، وزیر کشور دولت اصلاحات، آخرین چهره مهم از جبهه اصلاحات است که طی روز‌های اخیر اقدام به عذرخواهی از مردم کرده است. او آذرماه97 در دیدار با جمعی از اعضای شورای مرکزی و کمیته فرهنگی، اجتماعی مجمع زنان اصلاح‌طلب با اشاره به ضرورت رصد نمایندگان اصلاح‌طلب در نهاد‌های حکومتی گفت: «من به‌عنوان یک علاقه‌مند به اصلاحات، از مردم عذرخواهی می‌کنم که نتوانستیم وظایف خود را آن‌گونه که شایسته ملت بزرگ ایران است، انجام دهیم. اصلاح‌طلبان به‌خصوص احزاب و جریانات اصلاح‌طلب باید نمایندگان‌شان را در مناصب حکومتی و دولتی همواره رصد کنند و دائماً اهداف، برنامه‌ها و قول و قرار‌هایی را که بابت آن‌ها از مردم رأی اعتماد گرفتند، گوشزد کنند.» وی در همین باره گفت: «اگر در بین آن‌ها کم‌کاری یا تغییر از اصول مشاهده کردند، هم بازخواست‌شان کنند و هم بدون ملاحظه و رودربایستی با مردم در میان بگذارند، چراکه حفظ اصلاح‌طلبی و اصلاحات و زنده‌نگه‌داشتن اعتماد و امید مردم از هر چیز و کسی مهم‌تر و مقدم‌تر است.»
عذرخواهی چهره‌هایی مانند محمد خاتمی، محمدرضا عارف و عبدالله نوری از قصور جبهه اصلاحات و دولت حسن روحانی در حالی است که «عباس عبدی» از تحلیلگران اصلاح‌طلب اخیراً طی اظهاراتی ضمن نقد نهضت شکل گرفته در میان اصلاح‌طلبان، تأکید کرد که باید از «عذرخواهی‌های فانتزی» عبور کرد. عبدی افزود: «باید از عذرخواهی‌های فانتزی عبور کرد. حتی اگر عذرخواهی می‌کنیم، باید توضیح دهیم که در گذشته چرا این اشتباهات رخ داده است. صرف اینکه به یک اشتباه اشاره می‌کنیم کافی نیست. باید درباره علت آن توضیح دهیم و بگوییم از حالا به بعد چه تضمینی وجود دارد که آن اشتباهات دیگر رخ ندهد؟» وی با اشاره تلویحی و غیرمستقیم به حمایت اصلاح‌طلبان از روحانی در انتخابات 92 و 96 اظهار داشت: «در گذشته خیلی از کار‌ها انجام شده که بر اساس فهم آن موقع قابل دفاع است. مسوولیت اجتماعی و اخلاقی هم حکم می‌کرد که همان کار‌ها را انجام می‌دادیم ولو آنکه به نتیجه هم نرسیدند. شاید اگر کار دیگری می‌کردیم امروز با نتیجه بدتری مواجه بودیم.»
نهضت عذرخواهی شکل‌گرفته در میان اصلاح‌طلبان را شاید بتوان به انتخابات مجلس آینده که قرار است در اسفندماه سال98 برگزار شود، مربوط دانست. اصلاح‌طلبان گمان می‌برند چنانچه نخواهند یا نتوانند ضعف‌ها و کاستی‌های موجود به‌خصوص در حوزه دولت و مجلس را از گرده خویش پیاده کنند، شاید بازنده اصلی انتخابات لقب بگیرند. اظهارات برائت‌جویانه اصلاح‌طلبان از دولت در حالی است که آقای محمود واعظی، رییس دفتر رییس‌جمهوری هم اخیراً در گفت‌وگویی هرگونه ائتلاف با اصلاح‌طلبان در انتخابات92 و 96 را به کل رد کرد. باید دید چنین اظهاراتی از سوی اصلاح‌طلبان یا از سوی دولتی‌ها که نافی هرگونه همراهی و ائتلاف با یکدیگر هستند و حتی برای اقدامات سیاسی گذشته خود از مردم عذرخواهی می‌کنند، آیا قادر خواهد بود محرک مردم برای اقبال مجدد به این جریان سیاسی باشد؟ احتمال شاید بسیار ضعیف باشد.
