دولت الکترونیک یک فرایند و مسیر طولانی است. الکترونیکی شدن دولت‌ها یکباره پدید نمی‌آید، بلکه فرایندی است که در آن یک دولت مراحل و چرخه‌ای از بلوغ را طی می‌کند؛ مسیری که در آن از ساده‌ترین ویژگی، یعنی حضور در وب، آغاز شده و به بالاترین سطح یعنی مشارکت اجتماعی ختم می‌شود. «امیر ناظمی» معاون وزیر ارتباطات در یادداشتی برای روزنامه «مردم سالاری» در این مورد نوشته و تاکید کرده که الکترونیکی شدن تنها یک ابزار یا فناوری نیست، بلکه تسهیل‌گر یک فرایند است.
به گفته ناظمی این فرایند مسیری است که ما را از یک وضعیت خارج کرده و به وضعیت جدیدتری می‌رساند. او می‌گوید افزوده شدن e به ابتدای هر مفهومی، یکی از یادگارهای دوران اخیر است مانند آموزش (Education) و سلامت (Health) که تبدیل به آموزش الکترونیکی (e-Education) یا سلامت الکترونیکی (e-Health) شدند و حالا خودشان مفاهیم جدیدی هستند که در دنیای امروز باز تعریف می‌شوند. ناظمی این مسیر بلوغ را در 5 مرحله تعریف می‌کند:
«اول حضور در وب: در نخستین گام سازمان‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در وب و در قالب وب‌سایت‌ها یا اپلیکیشن‌ها بروز و ظهور می‌یابند. در این مرحله است که سازمان‌ها به اینترنت به‌مثابه رسانه یک‌سویه خود برای اطلاع‌رسانی نگاه می‌کنند. در این دوره به اینترنت به‌مثابه رسانه‌ای مانند روزنامه یا شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی نگاه می‌شود. مدیر دولتی عکس‌های خود را به همراه خبرهایی که پیش‌تر در روزنامه‌ها و نشریات منتشر می‌کرده است، به فضای اینترنت می‌آورد.
دوم تعامل: در گام دوم تعامل برقرار می‌شود. در این گام از دولت الکترونیک، دستگاه دولتی به جای صرفا اطلاع‌رسانی، امکان تعامل را نیز فراهم می‌آورد. به‌عنوان مثال فایل برخی از فرم‌هایی که ارباب رجوع نیاز به تکمیل آن دارند را در سایت قرار می‌دهد، یا امکان دریافت پیشنهادات و انتقادات را در سایت خود قرار می‌دهد. در گام دوم از دولت الکترونیک ارتباط یک‌سویه تبدیل به دوسویه می‌شود اما میزان مشارکت تضمین نشده است.
سوم تراکنش: در گام سوم است که برخی از فرایندهای اداری روی وب قرار می‌گیرد. شما می‌توانید درخواست خود را از روی وب طرح کرده و فرایند اداری را بدون نیاز به حضور انجام دهید. در این مرحله است که به‌عنوان مثال شهروند می‌تواند مجوز دولتی را بی‌نیاز به حضور به‌صورت کامل از درخواست تا دریافت طی کند و حتی پرداخت‌های مالی مرتبط با آن را انجام دهد.
چهارم یکپارچگی: در چهارمین گام سامانه دولتی یکپارچه با سایر سامانه‌ها قرار می‌گیرد. در این دوره است که برای خدمات مختلف سازمان‌ها نیاز به تعریف پرونده‌ها و پروفایل‌های خاص خود ندارند. در این گام است که فرایندها به هم‌پیوسته هستند و در قالب اجزایی درهم‌تنیده قرار می‌گیرند.
پنجم مشارکت: در گام پنجم مشارکت شهروندان از طرق مختلف تضمین می‌شود. اینکه شهروند بتواند در تصمیم‌گیری‌های سازمان دولتی تأثیرگذار شود، نمونه‌ای متعالی از دولت الکترونیک است. در این گام شهروند می‌تواند درخصوص اینکه چه طرح‌هایی انجام شود، با چه کسانی قرارداد امضا شود، چگونه خروجی‌ها ارزیابی شود و... مشارکت داشته باشد.»
رئیس سازمان فناوری اطلاعات این 5 گام را روند دولت الکترونیک در سازمان‌های مختلف معرفی کرده و تاکید می‌کند که اغلب سازمان‌های ایران و جهان بیشتر در وضعیت‌های دوم و سوم توانمند هستند و این نباید مانع از آینده‌نگری آنها شود. به عقیده ناظمی، گام نهایی این 5 مرحله رسیدن به مردم‌سالاری دیجیتالی یا الکترونیکی (e-Democracy) است که امروزه به‌عنوان چشم‌انداز توسعه و بلوغ دولت الکترونیک از آن یاد می‌شود.
او تاکید دارد که در مردم سالاری دیجیتالی شهروندان از طریق دولت الکترونیک، توانمندی و ظرفیت لازم برای مشارکت اجتماعی را پیدا می‌کنند و از طریق مشارکت در سرنوشت خود، تصمیم می‌گیرند.
ناظمی در این باره به مفاهیمی مانند مردم‌سالاری مستقیم (Direct Democracy) اشاره می‌کند که تنها از طریق مردم‌سالاری دیجیتال امکان‌پذیر است. ابزار دیجیتال به تعبیر ناظمی اینست که در سال‌های آینده امکان برگزاری همه‌پرسی‌های الکترونیکی و انتخابات الکترونیکی و آنلاین شود یا مردم بتوانند با تشکیل فراکسیون‌های مردمی شکل‌دهنده به مطالبات عمومی شوند. این ایده‌ها اگرچه امروز در حد نظریه هستند اما در 10 سال آینده دیگر نظریه نیستند:
«10 سال دیگر را می‌توان به تصویر آورد وقتی یک مدیر دولتی یا یک کمیسیون دولت برای تصمیم‌گیری درخصوص موضوعی، آن را برای 48ساعت مورد رأی‌گیری الکترونیکی قرار می‌دهد، کمپین‌هایی برای آن تصمیم شکل می‌گیرد و شبکه‌های اجتماعی پر می‌شود از ادعاهای موافقین و مخالفین آن طرح؛ طرحی که در آن قرار است بخش اندکی از خزانه برای یک موضوع تخصیص یابد! 10سال دیگر را می‌شود ترسیم کرد وقتی یک سمن طرفدار محیط‌زیست طوماری از امضاهای مشخص و شفاف شهروندان را جمع‌آوری می‌کند و دولت به واسطه تعداد امضاهای بالایی که دارد آن را مورد رأی‌گیری عمومی قرار می‌دهد. طرح براساس دمکراسی دیجیتال شکل گرفته است و براساس همان دمکراسی دیجیتال نیز رأی‌گیری انجام شده است!»
رییس سازمان فناوری اطلاعات کشورمان در خاتمه یادداشت خود می‌گوید که «10 سال دیگر دور نیست، تنها کافی است برای رسیدن به این چشم‌انداز آماده بود و خود را برای تحقق آن آماده کرد.»
