سرویس اقتصاد مشرق - دلیل اثرگذاری تحریم‌های نفتی به مدل سنتی فروش نفت ایران ارتباط دارد. در این مدل فروش کل نفت کشورمان توسط مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران صورت میگیرد و این شرکت دولتی، نفت کشور را در قالب محموله‌های بزرگ به شرکت های بزرگ نفتی، پالایشگاه ها و تجار سرشناس میفروشد.
همین موضوع باعث میشود که هم فرآیند حمل و نقل نفت ایران به راحتی توسط آمریکا قابل رهگیری باشد و هم آمریکا بتواند فروشنده انحصاری (شرکت ملی نفت ایران) را تحریم کند و خریداران محدود و شناخته شده نفت ایران را تحت فشار قرار دهد و در نتیجه، حجم فروش نفت کشورمان را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید
بدین صورت با توجه به تسلط کامل اطلاعاتی آمریکا بر مدل سنتی فروش نفت ایران، این امکان برای این کشور به وجود آمده که به طور کلی نفت ایران را تحریم کند. کارشناسان معتقدند که راه دور زدن تحریم‌های نفتی را باید در تنوع‌سازی روش‌های فروش نفت کشور جستجو کرد.
بدین ترتیب عرضه نفت در بورس انرژی و استفاده از توانمندی و تخصص بخش خصوصی داخلی یا خارجی در صادرات نفت به عنوان یک راهکار ضدتحریمی در راستای تنوع‌سازی روش‌های فروش نفت در فضای کارشناسی و رسانه‌ای کشور مطرح شد. پس از پژوهش و بررسی پیرامون عملیاتی بودن این راهکار سرانجام با تصویب شورای عالی هماهنگی اقتصادی به عرضه نفت در بورس؛ اجرای این راهکار در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت.
با همکاری شرکت ملی نفت و سازمان بورس انرژی، نخستین عرضه نفت خام سبک ایران در بورس در تاریخ 6 آبان‌ماه انجام شد که طی آن 8 محموله‌ی 35 هزار بشکه‌ای (مجموعاً 280 هزار بشکه) به قیمت 74.85 دلار به فروش رسید. همچنین 20 آبان ماه موعد دومین عرضه نفت خام ایران در بورس انرژی بود که در این عرضه 700 هزار بشکه نفت با قیمت 64.97 دلار به فروش رسید.
پس از اجرای موفق این راهکار در فاز آزمایشی در حالی که انتظار میرفت عرضه نفت در بورس به صورت منظم و هفتگی استمرار یابد؛ اجرای این راهکار با وقفه‌ای دو ماهه مواجه شده است و علیرغم تکلیف مجدد شورای عالی هماهنگی اقتصادی به عرضه مجدد این راهکار ضدتحریمی توسط وزارت نفت پیگیری نمیشود.
در مجموع میتوان چند دلیل برای عدم عرضه مجدد نفت در بورس بیان کرد که در ادامه به آن پرداخته میشود:
1- انحصارطلبی شرکت ملی نفت:
در حال حاضر تنها متولی صادرات نفت کشور مدیریت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت است. با عرضه نفت در بورس بستری برای ورود بخش خصوصی به بازار جهانی نفت فراهم میشود. بدین صورت در کنار شرکت ملی نفت، خریداران داخلی و خارجی نیز میتوانند نفت ایران را از بورس خریداری کرده و صاحب نفت کشور شوند و برای فروش آن در بازار جهانی اقدام کنند.
این اتفاق باعث میشود که انحصار شرکت ملی نفت در فروش نفت ایران شکسته شود و به طور طبیعی برخی امتیازات ایجاد شده ناشی از انحصار فروش نفت کشور از بین برود. بدین ترتیب شرکت ملی نفت و به خصوص امور بین‌الملل این شرکت که اتفاقاً مسئول پیگیری‌های عرضه نفت در بورس هستند نمیخواهند با اجرای این راهکار ضدتحریمی منافع خود را به خطر بیندازند.
2- دلخوشی به معافیت‌های موقت آمریکا:
بررسی تحولات عرضه نفت در بورس نشان میدهد که اجرای این راهکار ضدتحریمی پس از اعطای معافیت‌های 6 ماهه آمریکا به برخی خریداران نفتی متوقف شده است. به نظر میرسد با اعطای معافیت‌های تقریباً یک میلیون بشکه‌ای به خریداران نفت ایران خیال وزارت نفت و شرکت ملی نفت از به صفر نرسیدن صادرات نفت ایران راحت شده و بدین صورت دیگر لزومی به عرضه نفت در بورس دیده نمیشود.
البته باید توجه داشت که این معافیت‌ها به صورت موقت داده شده و پس از 6 ماه دوباره درباره‌ی میزان خرید نفت توسط مشتریان سنتی ایران تجدید نظر میشود و بسیار محتمل است که این یک میلیون بشکه نیز پس از 6 ماه کاهش قابل ملاحظه‌ای به خود ببیند. به هر صورت به نظر میرسد که اعطای معافیت‌های آمریکا نیز یکی دیگر از دلایل عدم تداوم عرضه نفت در بورس بوده باشد.
3- نبود متولی مشخص برای عملیاتی کردن این راهکار:
کارشناسان معتقدند که ایجاد یک سازوکار مجزا در وزارت نفت برای پیگیری کارهای عرضه نفت در بورس ضروری است. در حال حاضر در وزارت نفت هیچ نهادی مسئولیت اجرای عرضه نفت در بورس را بر عهده ندارد و شرکت ملی نفت نیز که در عرضه قبلی پیگیری‌های اجرای این راهکارضدتحریمی را انجام داد اکنون مشغول استفاده از ظرفیت معافیت‌های داده شده است.
علاوه بر این تعارض منافع عنوان شده باعث شده است که این شرکت اراده‌ی چندانی هم برای عرضه نفت در بورس نداشته باشد. برخی منابع غیررسمی اعلام کرده‌اند که علیرغم آمادگی سازمان بورس انرژی و تقاضای شرکت‌های خصوصی برای خرید نفت ایران در بورس، اجرای این راهکار به دلیل عدم وجود متولی مشخص برای پیگیری آن متوقف شده است.
در مجموع با توجه به اعلام آمادگی بورس انرژی برای عرضه سوم نفت و استقبال شرکت‌های خصوصی داخلی و خارجی در عرضه آزمایشی به نظر میرسد دلیل توقف عرضه نفت در بورس هر چه است به تصمیمات وزارت نفت ارتباط دارد. شایان ذکر است که مطابق با گزارش شماره 12543 مرکز پژوهش های مجلس در مردادماه 91، در تجربه‌های قبلی دلیل شکست عرضه نفت در بورس از نظر بیشتر ناظران بی میلی وزارت نفت بود تا نبود خریدار.
