امسال از صندوق توسعه ملی برای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری 200میلیون دلار معادل 800میلیارد تومان، اعتبار اختصاص داده شد؛ اعتبار قابل‌توجهی که سازمان جنگل‌ها تلاش می کند آن را در تمام نقاط کشور و در ارتباط با شاخص‌های مرتبط با خشکسالی، دشت‌های بحرانی، فرسایش و رسوب خاک، سیل و مشارکت مردمی هزینه کند.
به گزارش به نقل از روزنامه همشهری ،هم‌اکنون این طرح‌ها در 649حوضه آبخیز در 341شهرستان که نزدیک به 7هزار نقطه را در‌برمی‌گیرد، در حال اجراست. اعتبار ویژه امسال، اتفاقات مثبتی در استان‌های کشور رقم خواهد زد اما برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و آنچه در برنامه ششم برای این حوزه تصویب کرده، اعتبارات قابل‌توجهی مورد نیاز است. طرح‌هایی که در قالب اختصاص 200میلیون دلار هم‌اکنون در دست اجرا هستند، هنوز به پایان نرسیده، ثمرات مثبت و قابل توجهی را در استان‌های مورد نظر برجای گذاشته‌اند و استمرار آنها نتایج ارزشمندی در حوزه آب به‌دنبال خواهد داشت.
برنامه‌هایی که در طرح کنونی آبخیزداری در حال اجراست، اقداماتی در حوزه بیولوژیک است که توجه ویژه‌ای به آن شده مانند احیا و غنی‌سازی جنگل، توسعه جنگل در محدوده‌های امکان‌پذیر، احیای مراتع در حوزه‌های آبخیز، احیای پوشش گیاهی در مرتع، حفاظت قرق و مدیریت چراکه به گفته مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، حدود 850هزار هکتار را پوشش می‌دهد.
هوشنگ جزی از پیشرفت قابل توجه این طرح‌ها خبر داده و می‌گوید: اقدامات مکانیکی و بیومکانیکی نظیر کنترل سیل و فرسایش و... در حوزه جنگل‌ها و مراتع حدود 90درصد پیشرفت فیزیکی داشته. اقدامات مربوط به حوزه مراقبت، تهیه نقشه، حفاظت، توزیع سوخت جایگزین با گیاهان و... نیز تا پایان تیرماه به اتمام خواهد رسید.
جلوگیری از فرسایش خاک و تولید آب
تحقیقات علمی و ایستگاه‌های پایش با بررسی طرح‌های آبخیزداری اعلام کرده‌اند با انجام یک هکتار عملیات آبخیزداری، 530مترمکعب در هکتار در سال، آب استحصال می‌شود؛ یعنی آب ناشی از باران به جای اینکه به سرعت خارج شود، امکان نفوذ پیدا کرده و تبخیر را نیز به سرعت کاهش می‌دهد. تولید علوفه نیز 120کیلوگرم در هکتار افزایش خواهد یافت.
همچنین با آبخوان‌داری در دشت‌ها امکان نفوذ 1000مترمکعب آب در هکتار در سال ایجاد خواهد شد. سالانه 250میلیون مترمکعب رسوب وارد سدهای ما می‌شود. علاوه بر این، بخشی از خاک را از دست می‌دهیم. آبخیزداری برنامه جامعی است که با اجرای آن می‌توان به همه این اهداف دست یافت و مانع از ورود رسوبات به سدها و فرسایش خاک شد.
جزی در توضیح این مطلب می‌گوید: آبخیزداری موضوعی چندوجهی است. با اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌توان سالانه از فرسایش حدود 9تن خاک در هکتار جلوگیری کرد. این عدد برای ما که دچار فرسایش زیاد هستیم، نقش حیاتی دارد. با اجرای این طرح‌ها از کاهش عمر سدها به‌دلیل انباشت رسوبات نیز جلوگیری می‌شود.
او در پاسخ به سؤالی درخصوص مقایسه طرح‌های آبخیزداری و احداث سد نیز گفت: اطلاعات سد‌سازی را باید به‌طور دقیق داشت اما مقایسه‌ای که وزارت نیرو براساس هزینه هر مترمکعب آب انجام داده، نشان می‌دهد اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری برای تولید یک مترمکعب آب حداقل 4.8برابر هزینه آن سود دارد.
آبخیزداری می‌تواند در حوزه هیدرولوژیکی تعادل ایجاد کند. می‌تواند ظرفیت‌ها را درست مدیریت کند و مثلا سیلی که خسارت وارد می‌کند، با اجرای عملیات آبخیزداری، این تهدید به یک فرصت تبدیل می‌شود و نه‌تنها سیلاب را کنترل می‌کند، بلکه آن را به عمق خاک نفوذ داده و بهره‌برداری از چشمه‌ها و قنوات را بیشتر می‌کند
. این همان مدیریت درست منابع آب است که از هدررفتن آب جلوگیری می‌کند، این توان آبخیزداری است و فراتر از اقدامی است که تنها در یک نقطه انجام می‌شود، اما نمی‌توان به‌صورت قطعی اعلام کرد که قابل جایگزین‌کردن با سد‌سازی است چراکه هر نقطه به تناسب موقعیت، نیازمند اقداماتی است.
هم‌اکنون به‌دلیل برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، برخی دشت‌های کشور با فرونشست‌های جدی مواجه شده‌‌اندو زنگ خطر در این خصوص به صدا درآمده است. آنگونه که مدیرکل دفتر آبخیزداری می‌گوید، اجرای این طرح‌ها از فرونشست زمین جلوگیری می‌کند. باید آب زیرزمین تقویت شود که فرونشست رخ ندهد. آبخیزداری به آب فرصت نفوذ به زمین را داده و سفره آب زیرزمینی تقویت می‌شود، به همین دلیل از فرونشست زمین جلوگیری می‌کند.
نتایج اقدامات کوچک آبخیزداری
تمامی استان‌های کشور نیازمند اجرای طرح‌های آبخیزداری هستند. اما هرکدام براساس شاخص‌های متفاوتی اولویت‌گذاری شده‌اند. مثلا در استان‌های شمالی شاهد وقوع سیل هستیم اما استان‌هایی نظیر سیستان و بلوچستان با خشکسالی و کم‌آبی مواجهند؛ اجرای طرح‌های آبخیزداری برای هردوی این مناطق در اولویت قرار دارد.
به گفته جزی، در استانی مانند سیستان و بلوچستان حتی بارش یک باران نیز اگر به خوبی مدیریت و استفاده نشود، از دست می‌رود و تأثیرات منفی برجای خواهد گذاشت. در مناطقی مانند میناب و هرمزگان به‌دلیل موقعیت و خصوصیات زمین‌شناسی حتی یک باران کوچک هم می‌تواند سیل ایجاد کند اما اقدامات آبخیزداری جلوی آن را می‌گیرد و همان حداقل باران نیز برای مردم حفظ و ذخیره می‌شود.
مردم در این مناطق نتیجه اقدامات کوچک آبخیزداری را دیده‌اند. هم‌اکنون اجرای بخش قابل توجهی از طرح آبخیزداری در استان‌های کشور، نتایج خود را به نمایش گذاشته و با اتمام طرح فعلی در تیرماه، به‌طور حتم میزان این اثرات بیشتر نیز خواهد شد. به گفته جزی، طبق ارزیابی‌ها، سیل در بسیاری از استان‌ها کنترل شده است، آب‌دهی قنات‌ها و چشمه‌ها افزایش یافته و مردم احساس رضایت داشته‌اند به‌ویژه چهارمحال و بختیاری و منطقه بلوچستان، هرمزگان و لرستان. در استان‌های شمالی نیز سیل کنترل شده است.
اعتبارات اختصاص‌یافته به آبخیزداری کافی نیست
براساس قانون برنامه ششم، تا پایان این برنامه باید 10میلیون هکتار عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در کشور انجام شود؛ یعنی هر سال به‌طور متوسط 2میلیون هکتار. برای هر هکتار به‌طورمیانگین حدود یک میلیون تومان اعتبار نیاز است؛ یعنی سالی 2هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است تا طرح‌های آبخیزداری در برنامه ششم به‌صورت کامل اجرایی شود. امسال با عنایت ویژه و به‌دلیل درخواست‌هایی که در این حوزه وجود داشت، برای نخستین‌مرتبه اعتباری معادل 800میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی به آبخیزداری اختصاص یافت. به گفته مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، بودجه اختصاص‌یافته برای طرح‌های آبخیزداری در سال گذشته که نخستین سال برنامه ششم بود، نزدیک به 170میلیارد تومان بود که همگی اسناد خزانه است و نه پول نقد. اعتباری که فقط حدود 10درصد نیاز مالی برای اجرای یک‌سال برنامه ششم را پوشش می‌دهد.
