بهمن ماه امسال شاهد رخ دادن پدیده های بسیاری زیبای ماه گرفتگی و اَبَرماه به شکل همزمان در آسمان هستیم که بخش هایی از این پدیده ها در ایران و از جمله استان اصفهان قابل مشاهده است؛ همین امر بهانه ای شد تا به گفت و گو با مهدی اسحاقی مدیر مرکز آموزش نجوم ادیب بنشینیم.
ابرماه چیست؟ در ارتباط با آن توضیح دهید.
ببینید ماه در چرخش خود به دور زمین گاهی به زمین نزدیکتر و گاهی دورتر می شود، هنگامی که ماه کامل باشد، در نزدیک ترین فاصله خود از زمین قرار گرفته است که اصطلاحا به آن اَبَرماه می گوییم؛ ابر ماه نسبت به ماه کامل در دورترین فاصله حدود 30 درصد روشن تر و 14 درصد بزرگتر دیده می شود، خوشبختانه ماه کامل اول بهمن یک ابرماه زیباست و اولین ابرماه بهمن محسوب می شود.
ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی چندوقت یک بار در آسمان اتفاق می افتد؟
ماه تقریبا هر 27.3 روز یک دَوَران کامل در مدار خود دارد، بر این اساس هر ماه باید شاهد یک خسوف (ماه گرفتگی) و یک کسوف (خورشید گرفتگی) باشیم، چراکه در این دوران یک بار ماه میان زمین و خورشید قرار می گیرد(کسوف) و یک بار زمین میان ماه و خورشید قرار می گیرد(خسوف) اما می بینیم اینگونه نیست و حدودا هر6 ماه یک خسوف داریم، علت این اتفاق این است که اگر مدار گردش ماه را یک صفحه در نظر بگیرید، این صفحه با صفحه گردش زمین به دور خورشید منطبق نیست و دو صفحه یک انحراف 5 درجه ای نسبت به هم دارند، به همین جهت شاید ماهانه زمین میان خورشید و ماه قرار بگیرد ولی بخاطر انحراف در یک راستا قرار نمی گیرند که ما را ناچار می کند مدت بیشتری حدود 6 ماه صبر کنیم تا هم زمین میان خورشید و ماه قرار بگیرد، هم هر سه جرم با یکدیگر هم راستا شوند و در این حالت است که زمین مانع رسیدن نور خورشید به سطح ماه می شود و می توانیم شاهد گرفتگی ماه باشیم.
خسوف چند حالت دارد و اصلی ترین حالت آن چیست؟
واضح است زمین همیشه یک سایه از نور خورشید در فضا ایجاد می کند و به هنگام خسوف ماه از میان این سایه عبور می کند. از آنجا که نور خورشید به طور گسترده به زمین می تابد سایه ای مخروطی شکل در فضا ایجاد می کند که تشکیل یک سایه و نیم سایه می دهد. برای یک خسوف سه حالت ایجاد می شود، یکی خسوف نیم سایه که در این حالت سطح ماه دچار تیرگی شدید نمی شود و تنها کمی از روشنایی ماه کاسته می شود.
دیگری خسوف جزئی است بدین معنا که در حالت جزئی قسمتی از ماه به صورت جزئی وارد سایه می شود در حالی که دیگر قسمت ماه همچان در نیم سایه قرار دارد.
خسوف کلی حالت دیگر است که تمام ماه در سایه زمین قرار می گیرد و ماه کاملا تیره می شود اما کاملا تاریک و ناپیدا نمی شود چرا که مقدار اندکی از نور خورشید توسط جو زمین شکسته می شود و به سطح ماه می رسد و البته باعث سرخ شدن سطح ماه می شود، علت آن هم نوع شکسته و پراکندگی نور سفید خورشید توسط جو زمین است، درست همانند منشوری که نور سفید را به رنگ های گوناگون تجزیه می کند، در این جا هم رنگ سرخ به سطح ماه می رسد و باعث سرخ دیده شدن ماه می شود و البته علت بسیاری از افسانه های کهن!
وضعیت خسوف پیشِ رو که در بهمن ماه اتفاق می افتد چگونه است؟
صبحگاه دوشنبه یکم بهمن 97 شاهد یک خسوف کلی هستیم که در دام یک ابرماه قرار گرفته است، برای مشاهدی این پدیده در آسمان ایران کافی است در زمانی که به آن اشاره می کنیم به سمت غرب آسمان نگاه کنید و ماه را بیابید و حواس خود را متوجه تغییرات روشنایی ماه بسازید.
در اصفهان این پدیده به صورت کامل پیداست؟
از آسمان اصفهان می توانیم شاهد آغاز خسوف و واردن شدن ماه به نیم سایه زمین باشیم، اما دیگر مراحل خسوف از آسمان اصفهان قابل مشاهده نیست و همچنین انتظار نداشته باشید اگر بدون تلسکوپ به ماه نگاه می کنید به محض ورود به نیم سایه آن را تشخیص دهید بلکه لازم است حدود 50 درصد از ماه در نیم سایه قرار گرفته باشد.
در کدام ناحیه از ایران خسوف بهتر قابل مشاهده است؟
اگر در این هنگام در مناطق غربی ایران حضور داشته باشید می توانید شاهد مرحله خسوف جزئی هم باشید، هرچند هم زمان با نور صبحگاهی می شود و دقت بیشتری می طلبد ولی هیجان خاص خود را به همراه دارد.
متاسفانه دیگر مراحل خسوف مثل مرحله خسوف کلی از آسمان ایران قابل مشاهده نیست و نیاز است در مناطق غربی تر زمین مثل غرب آسیا، اروپا و آمریکا حضور داشته باشیم، اگر دوستانی در این نواحی دارید حتما آن ها را با اطلاع رسانی در لذت خود شریک کنید.
مراحل مختلف خسوف به وقت ایران از چه ساعتی آغاز می شود؟
ورود به نیم سایه از ساعت 06:06:08 آغاز می شود و در ادامه ساعت 07:03:34 وارد سایه شده و راس ساعت 08:11:03 ماه گرفتگی کلی شکل می گیرد.
سپس از ساعت 09:13:38 ماه گرفتگی تمام شده و ساعت 10:21:04 خروج از سایه اتفاق می افتد در پایان نیز راس ساعت 11:18:26 از نیم سایه خارج خواهد شد.
البته در آسمان ایران نهایتا تا میانه مرحله 2و3 در مناطق غربی قابل مشاهده است.
در صحبت هایتان به نخستین ابرماه بهمن اشاره کردید، مگر به غیر از این ابرماه باید منتظر اتفاقات دیگری هم در آسمان باشیم؟
کاملا درست است، بهمن 97 دو ماه کامل داریم که هر دو ابرماه هستند! ابرماه اول یکم بهمن به همراه خسوف و ابرماه دوم 30 بهمن رخ می دهد، البته ابرماه معمولا هر 412 روز یکبار رخ می دهد اما گاهی بخاطر برخی مسائل ممکن است شاهد 2و 3 تا 6 ابرماه پیاپی باشیم که در صورت امکان در مقاله ای دیگر به آن خواهیم پرداخت.
