زانو بزرگ‌ترین مفصل بدن است و یکی از آسیب‌پذیرترین قسمت‌های بدن به شمار می‌رود، زیرا از استخوان‌هایی تشکیل شده که ممکن است بشکنند یا از مفصل خارج شوند و دارای غضروف، رباط‌ها و تاندون‌هایی است که ممکن است دچار کشیدگی یا پارگی شوند. بعضی از آسیب‌های زانو با استراحت و مراقبت بهبود می‌یابند، ولی بعضی از این آسیب‌ها به جراحی یا اقدامات پزشکی دیگری نیاز دارند. گاهی نیز درد زانو نشانهٔ بیماری مزمنی مانند آرتروز است که در طول زمان و به‌تدریج به زانو آسیب می‌رساند. در این مقاله بعضی از مشکلاتی را بیان می‌کنیم که می‌توانند موجب درد پشت زانو شوند و توضیح می‌دهیم که در صورت مواجه شدن با هر یک از این مشکلات، باید انتظار چه چیزهایی را داشته باشید.

حتما بخوانید:

• بهبود زانو درد با 8 حرکت ورزشی ساده
• چطور با آرتروز مبارزه کنیم؟
• علت ایجاد درد زانو چیست؟

1. گرفتگی عضلات پا

گرفتگی عضلات، به‌معنی سفت شدن عضله است. احتمال گرفتگیِ عضلات ران‌ها بیشتر است، ولی سایر عضلات پا مانند عضلات پشت ران و نزدیک زانو نیز گاهی دچار گرفتگی می‌شوند.

در حین ورزش یا در طول بارداری احتمال بیشتری وجود دارد که دچار گرفتگی عضلات پا شوید. سایر دلایل احتمالی گرفتگی عضلات پا عبارت‌اند از:

• وجود مشکلات عصبی در پا؛
• کم‌آب شدن بدن؛
• بروز عفونت‌هایی مانند کزاز؛
• وجود سمومی مانند سرب یا جیوه در خون؛
• بیماری های کبد.

وقتی دچار گرفتگی عضلانی می‌شوید، ناگهان حس می‌کنید که عضله‌تان دچار انقباض یا اسپاسم شده است. این درد می‌تواند بین چند ثانیه تا 10 دقیقه طول بکشد. ممکن است که پس از برطرف شدن گرفتگی نیز آن عضله برای چند ساعت دردناک باشد.

2. زانوی پَرِشکاران (Jumper’s knee)

زانوی پرشکاران صدمه‌ای است که به تاندون وارد می‌شود. تاندون بافتی نواری و محکم است که کاسهٔ زانو (کشکک زانو) را به استخوان ساق پا متصل می‌کند. زانوی پرشکاران، تاندونیت پاتلا (patellar tendonitis) نیز نام دارد. این ضایعه زمانی ایجاد می‌شود که در زمان انجام ورزش‌هایی مانند والیبال یا بسکتبال می‌پرید یا جهت خود را عوض می‌کنید. این حرکت‌ها می‌تواند موجب پارگی‌های کوچکی در تاندون شود و در نهایت تاندون، متورم و ضعیف می‌شود. زانوی پرشکاران موجب احساس درد در زیر کاسهٔ زانو می‌شود. این درد با گذشت زمان بدتر می‌شود. سایر علائم زانوی پرشکاران عبارت‌اند از:

• ضعف؛
• سفتی؛
• مشکل در خم کردن و صاف کردن زانو.

3. التهاب تاندون دو سر ران (Biceps femoris tendonitis) (یا آسیب‌دیدگی همسترینگ، hamstring injury)

همسترینگ شامل 3 عضلهٔ زیر است که تا پایین پشت ران امتداد می‌یابند:

• ماهیچهٔ نیم‌وتری (semitendinosus muscle)
• ماهیچهٔ نیم‌غشایی (semimembranosus muscle)
• ماهیچهٔ دوسر رانی (biceps femoris muscle)

با استفاده از این عضلات می‌توانید زانوی خود را خم کنید. آسیب رسیدن به یکی از این عضلات، کشیدگی همسترینگ (pulled hamstring) یا استرین همسترینگ (hamstring strain) نام دارد. استرین همسترینگ زمانی اتفاق می‌افتد که عضله بیش‌ازحد کشیده شده باشد. گاهی نیز عضله کاملا پاره می‌شود که در این صورت بهبود آن ماه‌ها طول می‌کشد.

وقتی عضلهٔ همسترینگ آسیب می‌بیند، دردی ناگهانی را حس می‌کنید. آسیب به ماهیچهٔ دوسر رانی (biceps femoris) (که التهاب تاندون عضلهٔ دوسر رانی (biceps femoris tendinopathy) نام دارد) موجب درد پشت زانو می‌شود.

سایر علائم عبارت‌اند از:

• تورم؛
• کبودی؛
• ضعف در پشت پا.

این نوع صدمه در ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال، تنیس یا ورزش‌های دوومیدانی که در آنها در ورزشکاران باسرعت می‌دوند، شایع است. انجام حرکات کششی در این عضلات پیش از شروع بازی می‌تواند به پیشگیری از بروز این صدمات کمک کند.

4. کیست بیکر (Baker’s cyst)

کیست بیکر، کیسه‌ای پر از مایع است که پشت زانو شکل می‌گیرد. مایع داخل این کیست، مایع زلاله‌ای یا مفصلی (synovial fluid) نام دارد. به‌طور طبیعی این مایع، نقش روان‌کننده‌ای برای مفصل زانو را دارد. ولی اگر دچار آرتروز یا صدمه‌ای به زانو شده باشید، ممکن است که زانوی شما مایع مفصلی بسیار زیادی تولید کند. این مایع اضافه تجمع می‌یابد و کیستی را ایجاد می‌کند.

علائم کیست بیکر عبارت‌اند از:

• درد در زانو و پشت آن؛
• تورم در پشت زانو؛
• سفتی و مشکل در خم‌کردن زانو.

وقتی فعالیت می‌کنید، این علائم بدتر می‌شود. در صورت ترکیدن کیست، درد شدیدی را در زانوی خود احساس خواهید کرد.

گاهی کیست بیکر خودبه‌خود برطرف می‌شود. برای درمان کیستی که بزرگ یا دردناک شده از روش‌های تزریق استروئید، فیزیوتراپی یا تخلیهٔ کیست استفاده می‌شود. تعیین اینکه آیا بیماری زمینه‌ای مانند آرتروز موجب ایجاد کیست شده، اهمیت زیادی دارد. در این صورت انجام درمان‌ها و مراقبت‌های بیماری زمینه‌ای شما می‌تواند موجب برطرف شدن کیست بیکر شود.

5. تاندونیت گاستروکنمیوس (Gastrocnemius tendonitis) (کشیدگی یا پارگی عضلات پشت ساق پا calf strain)

عضلهٔ گاستروکنمیوس (gastrocnemius muscle یا ماهیچهٔ دوقلو) و ماهیچهٔ نعلی یا عضلهٔ سولئوس (soleus muscle) عضلات ساق پای شما را تشکیل می‌دهند. این عضلات در پشتِ پایین پای شما قرار دارند و به شما کمک می‌کنند که زانوی‌تان را خم کنید و انگشتان پای‌تان را حرکت دهید.

هر ورزشی که در آن باید به‌سرعت از حالت ایستاده به حالت دویدن بروید (مانند تنیس یا اسکواش) می‌تواند موجب کشیدگی یا پارگی عضلهٔ گاستروکنمیوس شود. با درد شدیدی که در پشت پای خود حس می‌کنید می‌توانید متوجه شوید که به این عضله آسیب رسیده است. سایر علائم عبارت‌اند از:

• درد و تورم در ماهیچهٔ ساق پا؛
• ایجاد کبودی در ماهیچهٔ ساق پا؛
• مشکل در ایستادن روی نوک پنچهٔ پا.

بسته‌به اندازهٔ پارگی و آسیب، این درد باید پس از مدتی فروکش کند. استراحت، بالابردن پا و یخ گذاشتن روی منطقهٔ آسیب‌دیده به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند.

6. پارگی منیسک (Meniscus tear)

منیسک بخش گوه‌ای شکلی از جنس غضروف است که موجب ثبات در مفصل زانو شده و فشارها و استرس‌های واردشده به آن را جذب می‌کند. هر زانو دارای دو منیسک است که هر کدام در یک طرف زانو قرار گرفته‌اند.

گاهی منیسک ورزشکاران پاره می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که چمباتمه می‌زنند و زانوی‌شان پیچ می‌خورد. با بالا رفتن سن منیسک‌ها ضعیف می‌شوند و تحلیل می‌روند و احتمال پارگی آنها با هر حرکت پیچشی افزایش می‌یابد.

وقتی منیسک پاره می‌شود ممکن است یک صدای «تق» بشنوید. در ابتدا ممکن است که این آسیب آزاردهنده نباشد، ولی وقتی چند روز راه بروید درد زانوی شما افزایش می‌یابد.

سایر علائم پارگی منیسک عبارت‌اند از:

• سفتی زانو؛
• تورم؛
• ضعف؛
• احساس قفل شدن در داخل زانو یا لقی و دَررفتگی زانو.

استراحت، استفاده از یخ و بالابردن زانوی آسیب‌دیده به کاهش علائم کمک کرده و موجب بهبود سریع‌تر می‌شود. اگر پارگی خودبه‌خود بهبود پیدا نکند، ممکن است که برای درمان آن به جراحی نیاز داشته باشیم.

7. آسیب به رباط صلیبی قدامی (Anterior cruciate ligament)

رباط صلیبی قدامی یا جلویی (ACL) دسته‌ای از رشته‌هاست که از جلوی مفصل زانو عبور می‌کند. رباط صلیبی قدامی، استخوان ران را به استخوان ساق پا متصل کرده و به ثبات و حرکت زانو کمک می‌کند.

بیشتر صدمات زمانی به رباط صلیبی قدامی وارد می‌شوند که فرد در هنگام دویدن، ناگهان حرکت خود را آهسته می‌کند، می‌ایستد یا تغییر جهت می‌دهد. به‌علاوه اگر هنگام پریدن، به‌شکلی اشتباه فرود بیایید یا در ورزشی پُربرخورد مانند فوتبال ضربه بخورید نیز ممکن است که این رباط دچار کشیدگی یا پارگی شود.

در زمان بروز این آسیب ممکن است که صدای «تِق» را حس کنید. پس از آن، زانوی‌تان آسیب می‌بیند و متورم می‌شود. ممکن است نتوانید زانوی‌تان را کاملا حرکت دهید و در حین راه رفتن احساس درد کنید.

استراحت و فیزیوتراپی به بهبود آسیب‌دیدگی ACL کمک می‌کند. ولی اگر رباط پاره شده باشد، برای درمان آن به جراحی نیاز خواهید داشت.

8. آسیب به رباط صلیبی خلفی یا پشتی (posterior cruciate ligament)

رباط صلیبی پشتی (PCL) نیز شبیه ACL است. این رباط نیز شامل دسته‌ای از رشته‌هاست که استخوان ران را به استخوان ساق پا متصل می‌کند و از زانو پشتیبانی می‌کند. ولی احتمال آسیب‌دیدگی PCL به‌اندازهٔ ACL نیست.

اگر به جلوی زانو ضربهٔ سختی وارد شود (مثلا در تصادف اتومبیل)، رباط صلیبی پشتی آسیب می‌بیند. گاهی صدمات، در اثر پیچانده شدن زانو یا زمین خوردن در هنگام راه رفتن یا پایین رفتن از پله‌ها ایجاد می‌شود.

کشیده شدنِ بیش‌ازحد این رباط موجب آسیب و کشیدگی (strain) آن می‌شود. در صورت وارد شدن فشار زیاد ممکن است که این رباط پاره و به دو بخش تقسیم شود.

آسیب‌دیدگی رباط صلیبی پشتی علاوه‌بر درد موجب بروز علائم زیر نیز می‌شود:

• تورم زانو؛
• سفتی؛
• مشکل در راه رفتن؛
• ضعف و ناتوانی زانو.

استراحت، استفاده از یخ و بالابردن زانو می‌تواند به بهبود سریع‌تر آسیب‌دیدگی رباط صلیبی پشتی کمک کند. در صورت آسیب‌دیدگی بیش‌از یک رباط در زانو، وجود علائمی از بی‌ثباتی و ناپایداری (instability) یا آسیب رسیدن به غضروف، ممکن است که به جراحی نیاز پیدا کنید.

9. کندرومالاسی (Chondromalacia)

کندرومالاسی زمانی رخ می‌دهد که غضروف داخل مفصل نرم می‌شود. غضروف ماده‌ای لاستیک‌مانند است که میان استخوان‌ها قرار می‌گیرد و موجب می‌شود که هنگام حرکت، استخوان‌ها به هم ساییده نشوند.

آسیب به زانو یا فرسودگی تدریجی ناشی از بالا رفتن سن، آرتروز یا کار کشیدنِ بیش‌ازحد از زانوها می‌تواند موجب کندرومالاسی شود. معمول‌ترین محل نرمی و تخریب غضروف، زیر کاسهٔ زانو (استخوان کشکک) است. اگر غضروف از بین برود، استخوان‌های زانو به یکدیگر ساییده شده و موجب ایجاد درد می‌شوند.

علامت اصلی این عارضه، احساس درد خفیفی در پشت کاسهٔ زانو است. وقتی از پله‌ها بالا می‌روید یا پس از مدتی نشستن، این درد بدتر می‌شود.

سایر علائم کندرومالاسی عبارت‌اند از:

• مشکل در حرکت دادن زانو پس از نقطه‌ای خاص؛
• ضعف یا کمانی شدن زانو (buckling of the knee)؛
• ایجاد احساس تق کردن یا سائیدگی در زمان خم و صاف کردن زانو.

استفاده از یخ، داروهای مسکنِ بدون نیاز به نسخه و فیزیوتراپی به کاهش درد کمک می‌کند. اگر غضروف آسیب دیده باشد، کندرومالاسی برطرف نمی‌شود و فقط جراحی می‌تواند غضروف آسیب‌دیده را درمان کند.

10. آرتروز

آرتروز بیماری‌ای است که با گذشت زمان بدتر می‌شود. در این بیماری، غضروفی که از مفصل زانو محافظت می‌کند و میان استخوان‌ها قرار گرفته، به‌تدریج تحلیل می‌رود. چند نوع آرتروز وجود دارد که می‌تواند روی زانوها اثر بگذارد:

• اُستئوآرتریت (Osteoarthritis) رایج‌ترین نوع آرتروز است. این بیماری موجب تخریب تدریجی غضروف می‌شود و با بالا رفتن سن رخ می‌دهد.
• آرتریت روماتوئید (Rheumatoid arthritis) از بیماری‌های خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به مفاصل حمله می‌کند.
• لوپوس (Lupus) بیماری خودایمنی دیگری است که موجب التهاب در زانوها و سایر مفاصل می‌شود.
• آرتریت پسوریاتیک (Psoriatic arthritis) موجب درد مفصل و ایجاد تکه‌های پوسته روی پوست می‌شود.

با ورزش، تزریق دارو و استفاده از داروهای مسکن می‌توانید درد آرتروز را کنترل کنید. آرتریت روماتوئید و سایر انواع التهابی این بیماری با داروهای اصلاح‌کنندهٔ بیماری که واکنش سیستم ایمنی بدن را تعدیل می‌کنند و میزان التهاب در بدن را پایین می‌آورند، درمان می‌شوند.

11. ترومبوز سیاهرگی عمقی (Deep vein thrombosis)

ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT) لختهٔ خونی است که در ورید یا سیاهرگی عمیق در داخل پا ایجاد می‌شود. در این حالت، به‌ویژه زمانی که می‌ایستید، در پای خود احساس درد می‌کنید.

سایر علائم ترومبوز سیاهرگی عمقی عبارت‌اند از:

• تورم پا؛
• احساس گرما در قسمت آسیب‌دیده؛
• قرمزی پوست.

ترومبوز سیاهرگی عمقی باید هرچه سریع‌تر درمان شود، زیرا اگر این لختهٔ خون آزاد شود، ممکن است که حرکت کند و به ریه برود و موجب آمبولی ریه شود. آمبولی ریه (pulmonary embolism، PE) به شرایطی گفته می‌شود که در آن در یکی از شریان‌های ریه لخته‌ای جای‌گیر شده است. آمبولی ریه می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد.

ترومبوز سیاهرگی عمقی با داروهای رقیق‌کنندهٔ خون درمان می‌شود. این داروها از بزرگ‌تر شدن لختهٔ خون و تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری می‌کنند. بدن نیز در نهایت لختهٔ خون را از بین می‌برد. ولی اگر لختهٔ بزرگی ایجاد شده باشد که خطرناک است، پزشک داروهایی به‌نام ترومبولیتیک‌ها (thrombolytics) را تجویز می‌کند تا لختهٔ خون را سریع‌تر تجزیه کرده و از بین ببرند.

نکاتی برای رهایی سریع از درد پشت زانو

شما باید:

• به زانوی خود تا زمانی که بهبود می‌یابد، استراحت دهید.
• چند بار در روز و هر بار 20 دقیقه روی زانوی خود یخ بگذارید.
• برای حمایت از زانو از بانداژ فشاری (compression bandage) استفاده کنید، ولی بانداژ را بیش‌ازحد محکم نبندید. زانوی آسیب‌دیده را روی یک یا چند بالش بگذارید و بالا ببرید.
• برای برداشتن وزن از زانوی آسیب‌دیده از چوب زیربغل یا عصا استفاده کنید.
• برای تسکین درد از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) استفاده کنید که بدون نسخهٔ پزشک تهیه می‌شوند؛ داروهایی مانند آسپرین (یا بوفرین، Bufferin)، ایبوپروفن (یا Advil) و ناپروکسن (یا Naprosyn).

زمان مراجعه‌به پزشک

درد ناشی از صدمه‌ی جزئی یا آرتروز را می‌توان در خانه درمان کرد. ولی در صورت مشاهدهٔ موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:

• پای آسیب‌دیده قرمز شده است؛
• پای شما به‌شدت ورم کرده است؛
• درد بسیار زیادی دارید؛
• دچار تب شده‌اید؛
• سابقهٔ لخته شدن خون دارید.

پزشک می‌تواند علت ریشه‌ای درد زانو را پیدا کند و به شما کمک کند تا از این درد رهایی پیدا کنید.

در صورت مشاهدهٔ موارد زیر به مراقبت‌های فوری پزشکی نیاز خواهید داشت:

• درد شدید؛
• تورم یا احساس گرمای ناگهانی در پا؛
• مشکل در تنفس؛
• ناتوانی پا در تحمل وزن شما؛
• ایجاد تغییر ظاهری در مفصل زانو.