ستاره: ربای حلال به مبلغی گفته می‌شود که فرد قرض گیرنده به دلخواه خودش در زمان باز پس دادن بدهی به فرد قرض دهنده می‌دهد. طبق نظر علما ربا در برخی موارد حلال است؛ در این مقاله به بررسی موارد ربای حلال، تعریف آن و روایات و آیات مختلف در این زمینه می‌پردازیم.
ربای حلال چیست؟
قرض دادن پول به امید گرفتن پول بیشتر در صورتی که در زمان قرض دادن این مساله را شرط نکند را ربای حلال می‌گویند.
گرفتن مقدار پول اضافه‌تر از اصل مقدار قرض اگر شرط نشده باشد جایز است، اما کراهت دارد. لیکن برای قرض گیرنده مستحب است که هنگام پس دادن قرض، مقداری بر اصل مبلغ اضافه کند و به عنوان هدیه به قرض دهنده بدهد.
موارد ربای حلال
در چند مورد ربا حلال است:
1- اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد، اشکال ندارد؛
2- زن و شوهر دائمی اگر از یکدیگر ربا بگیرند، حرام نیست؛
3- پدر و فرزند اگر از یکدیگر ربا بگیرند حرام نیست، لیکن بین مادر و فرزند، مشهور از فق‌ها فرموده اند، ربا حرام است.
طبق فتواى آیت اللَّه تبریزى معامله ربوى با کافر نیز حرام است ولى مسلمان می‌تواند از او چیزى را به صورت ربا به قصد استنقاذ (تصرف مجاز) بگیرد؛ بنابراین پدر و فرزند و همینطور زن و شوهر می‌توانند با یکدیگر معامله ربوی داشته باشند و این عمل کاملا جایز است. به عنوان مثال، پدر می‌تواند یک گرم طلا را به فرزند (دختر یا پسر) خویش بفروشد و در ازای آن یک گرم طلا و ده هزار تومان یا دو گرم طلا دریافت کند. همچنین برای زن یا شوهر جایز است که چنین معامله ربوی را با دیگری صورت دهد.
از امام صادق (ع) نقل شده است که «بین پدر و فرزند ربا نیست.» همچنین از امام رضا (ع) روایت است که: «بین پدر و فرزند و بین شوهر و همسرش ربا (حرام) نیست.»
ربای حلال ربا بین مادر و فرزند
ربای حلال در کلام مراجع تقلید
امام خمینی:
اگر مسلمان از کافرى که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد اشکال ندارد و نیز پدر و فرزند و زن و شوهر مىتوانند از یک دیگر ربا بگیرند.
آیت الله بهجت:
پدر و فرزند (فرزند چه پسر باشد و یا دختر) و زن و شوهر می‌توانند از یکدیگر ربا بگیرند.
آیت الله خوئى:
مسأله معامله ربا چه با مسلمان چه با کافر حرام است، ولى اگر مسلمان از کافرى که در پناه اسلام نیست یا از کافرى که در پناه اسلام است و ربا گرفتن در شریعتش جایز باشد ربا بگیرد اشکال ندارد؛ و بنا بر احتیاط واجب پدر و فرزند و زن و شوهر نیز نمىتوانند از یکدیگر ربا بگیرند.
آیت الله مکارم شیرازی:
در چند مورد ربا گرفتن حرام نیست: ربا گرفتن مسلمانان از کفارى که در پناه اسلام نیستند، ربا گرفتن پدر و فرزند از یکدیگر و ربا گرفتن زن و شوهر از یک دیگر.
آیت الله زنجانى:
مسلمان می‌تواند از کافرى که در پناه اسلام نیست و یا از کافرى که در پناه اسلام است و ربا گرفتن در شریعتش جایز است ربا بگیرد، و نیز پدر مىتواند از فرزند خود و شوهر از زن خود ربا بگیرد، و بنا بر احتیاط واجب پسر از پدر و زن از شوهر خود ربا نگیرد.
آیت الله سیستانى:
پدر و فرزند می‌توانند از همدیگر ربا بگیرند. ربا دادن و ربا گرفتن بین پدر و فرزند و بین زن و شوهر حرام نمی‌باشد. اگر فرزند به پدر پول بدهد و سود بگیرد یا بر عکس، یعنی پدر به فرزند پول بدهد وسود بگیرد، حلال است و اشکالی ندارد.
آیت الله خامنه ای:
ربا به صورتى کلى حرام است غیر از رباى قرضى بین پدر و فرزند و زن و شوهر و همچنین ربایى که مسلمان از غیر مسلمان می‌گیرد.
منشا ربای حلال از کجاست؟
روایتی از امام صادق (ع) بدین مضمون است که ربا دو گونه است: حلال و حرام؛ رباى حلال، آن است که شخصى مالى به دیگرى قرض دهد به طمع اینکه قرض گیرنده بیشتر از مقدار قرض به او برگرداند، بدون آن که هنگام قرض چنین شرطی کرده باشد. در این صورت، اگر قرض گیرنده، بیشتر از مقدار دریافتى به قرض دهنده برگرداند، مقدار زیادى بر او حلال است؛ البته باید در نظر داشت که با گرفتن این مبلغ بیشتر، پاداش قرض الحسنه از بین خواهد رفت.
آیا سود‌های بانکی مصداق ربای حلال است؟
نحوه کار بانک‌های جمهوری اسلامی به این نحو است که به عنوان وکیل از طرف سپرده گذاران، سپرده آن‌ها را به صورت قرارداد‌های شرعی (مضاربه، مشارکت و غیره) در اختیار وام گیرندگان که در واقع طرف قرارداد و عامل و مجری آن هستند، قرار می‌دهند و بر اساس قرارداد سودی را به عنوان علی الحساب و در نهایت به صورت قطعی به سپرده گذاران خود پرداخت می‌کنند؛ این کار از نظر اکثر فق‌ها و مراجع تقلید، بلامانع است و تصرف در سود پرداختی از طرف بانک، برای سپرده گذار حلال است.
رابطه جوایز قرعه کشی بانک‌ها و ربای حلال
جوایزی که بانک به صورت قرعه کشی به بعضی از دارندگان حساب‌های قرض الحسنه می‌دهد، با بحث سود بانکی کاملا متفاوت است و همه فق‌ها بر این عقیده اند که در بحث جایزه از بانک، اگر سپرده گذار و یا مشتری، به قصد جایزه اقدام نکند و پول را با چنین شرط و نیتی در نزد بانک نگذارد، استفاده از جایزه و تصرف در آن برایش اشکالی ندارد و حلال می‌باشد.
ربا چیست و چرا ربا و رباخواری حرام است؟
ربا و رباخواری تعادل اقتصادی جامعه را به هم می‌زند. رباخواری باعث می‌شود که ثروت جامعه در یک قطب جمع شود و سایر افراد همیشه ضرر کنند. رباخواری نوعی تبادل اقاتصادی ناسالم است که طی آن فرد ربا گیرنده فقط به فکر سول پول خودش است و کاری به استیصال فرد بدهکار ندارد. گاهی فشاری که به فرد بدهکارم می‌آید آنقدر زیاد است که منجر به جنایت می‌شود و فرد بدهکار یا دست به خود کشی می‌زند یا آسیبی به فرد طلبکار وارد می‌آورد.
منظور از ربا این است که سرمایه‌ای به کسی داده شود و در مرحله اول سود سرمایه ضمیمه اصل آن شود و به همین ترتیب در هر مرحله سود به اضافه سرمایه، سرمایه جدیدی را به وجود آورد.
در آیه 29 سوره نسا اشاره به تحریم ربای فاحش شده و با تعبیر اضعافاً مضاعفه بیان گردیده است:
«یا ایُّهَا الَّذینَ لا تاکُلُو الرِّبا اَضعافاً مُضاعَفَهً»
در کتاب وسایل الشیعه در مورد علت تحریم ربا چنین آمده است که هشام بن سالم می‌گوید امام صادق (ع) فرمودند:
«اِنَّمَا حَرَّمَ اللهُ عَزَّ وَ جلَّ الرِّبا لَکَیلا یَمتَنِعَ النّاسُ مِنِ اصطِناعِ المَعروفِ». (وسائل، ج. 12، ص. 65)
«خداوند ربا را حرام کرده تا مردم از کار نیک امتناع نورزند.»
