اسلام کوئست: اسطرلاب چیست و توسط چه کسی اختراع شده؟ آیا ائمه (ع) با آن مخالفت کردند؟
«اسطرلاب» واژه یونانی [1]مرکب از کلمه «ASTRE» به معنای ستاره و «LAMBANEIN» به معنای آیینه و میزان است. [2]برخی می‌گویند که این واژه معرب کلمه فارسی (ستاره‌یاب) است. [3]اسطرلاب دستگاهى قدیمى است که در ستاره شناسى به کار می‌رود و گونههاى بسیارى از قبیل: مسطح، کروى و خطى دارد. [4]این وسیله قبل از اسلام اختراع شده بود و در مورد سازنده آن هم نظر قطعی وجود ندارد.
از طرفی، رصد کردن ستارگان و دانستن دانش نجوم به این معنا که به عنوان نمونه بدانیم در چه وقتی، سیاره مریخ و مشتری در کدام موقعیت از آسمان قابل مشاهده است و با استفاده از چه ستاره‌هایی می‌توان در مسافرت ها، شمال و جنوب را یافت و مواردی از این دست در دانش ستاره‌شناسی مورد نکوهش اسلام نبوده و نیست. بررسی موقعیت ستاره‌ها و کهکشان‌ها در آسمان نیز می‌تواند نوعی از تدبر در خلقت آسمان‌ها و زمین باشد که بار‌ها در قرآن کریم بدان توصیه شده است. [5]از این‌رو استفاده از اسطرلاب به عنوان یک وسیله اولیه و نیز دیگر ابزار‌های مدرن ستاره‌شناسی نیز به خودی خود نه تنها ایرادی نداشته بلکه می‌تواند در راستای شناخت خلقت، مورد تأیید و توصیه دین اسلام باشد، اما، چون برخی منجّمان ادعا می‌کردند که با کمک ستارگان و شناخت نوع حرکت آن‌ها می‌توانند خیر و شر انسان ها، هم‌چنین حوادث آینده را پیش‌بینی کنند، و معمولاً از اسطرلاب به عنوان ابزار خود استفاده می‌کردند، اسلام این رفتار را نپسندیده است، و اگر از اسطرلاب هم نکوهشی شده باشد، مراد استفاده از این ابزار در مسیر چنین اهدافی است، نه برای شناخت ستارگان. [6]لذا امام علی (ع) فرمودند:
«اى مردم، از فرا گرفتن علم ستاره شناسى براى پیش‌گویی‌هاى دروغین، بپرهیزید، مگر آن مقدار از علم نجوم که در دریانوردى و صحرانوردى به آن نیاز دارید؛ چون ستاره شناسى شما را به غیب‌گویى و غیب‌گویى به جادوگرى می‌کشاند، و ستاره شناس؛ مانند غیب‌گو، و غیب‌گو مانند جادوگر، و جادوگر مانند کافر و کافر در آتش جهنم است».
[7][1]. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی عربی - فارسی، مترجم، مهیار، رضا، ص. 73، تهران، اسلامی، چاپ دوم، 1375 ش.
[2]. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، حسن زاده آملی، حسن، کمره‌اى، محمد باقر، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، محقق، مصحح، میانجى، ابراهیم، ج. 16، ص. 149، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400 ق.
[3]. همان.
[4]. فرهنگ ابجدى، ص. 73.
[5]. بقره، 164؛ آل عمران، 190 و 191؛ یونس، 6 و ...
[6]. «علم نجوم از نگاه اسلام»، 44183.
[7]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص. 105، قم، هجرت، چاپ اول، 1414 ق.
