هفته نامه سلامت - دکتر رامین طاهری*: ناخن سالم، ناخنی با رنگ شفاف، بدون تغییر رنگ، سطحی صاف، قوام نرم و غیرشکننده است. رشد ناخن در دستها بیشتر از ناخن‌های پاست. همچنین ناخن‌های دست غالب نیز رشد سریع‌تری دارند. ماده اصلی سازنده ناخن از پروتئین درشت‌مولکولی به نام «کراتین» است.
البته این ماده در پوست و مو نیز وجود دارد. ناخن‌ها بخش مهمی از بدن هستند چون می‌توانند به‌عنوان قسمتی از پازل تشخیص بیماری‌ها در نظر گرفته شوند. بعضی از بیماری‌ها ابتدا علائم و تغییرات جزیی در ناخن‌ها دارند که اگر به آنها دقت شود ممکن است منجر به تشخیص زودهنگام بیماری شوند.
شایع‌ترین بیماری‌های ناخن
ناخن شکننده یا خردشونده: این عارضه تقریبا در بیشتر افرادی که به‌طور مداوم با آب و مواد شوینده سروکار دارند و مشاغلی مانند قنادها، کارگرها و... دیده می‌شود. البته شکنندگی ناخن را در افراد مسن نیز می‌بینیم که به‌دلیل اشکالاتی است که در سن بالا در ساختار ناخن ایجاد می‌شود. علت اصلی، خیس و خشک شدن مکرر ناخن است. این وضعیت باعث تغییر شکل ناخن یا ناهموار شدن و در نهایت منجر به خرد شدن و شکنندگی می‌شود. راه‌حل درمان ناخن شکننده پوشیدن دستکش، استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده و به حداقل رساندن تماس با آب و مواد شوینده است.
عفونت‌های قارچی ناخن: در طول روز ضربات غیرمحسوس و آرامی به ناخن‌ها وارد می‌شود ولی همین ضربات کوچک راه وارد شدن قارچ‌ها را به ناخن باز می‌کنند. به‌دلیل وجود نوعی پروتئین در سطح ناخن، قارچ‌ها منبع غذایی خوبی پیدا کرده و رشد می‌کنند. قارچ‌ها خیلی زود رنگ و ظاهر ناخن‌ها را تغییر می‌دهند. ناخن کدر خاکستری، بدرنگ و شکننده و خرد می‌شود. اگر بیماری‌های قارچی ناخن، درمان نشوند خیلی زود به ناخن‌های اطراف گسترش پیدا می‌کنند و حتی ممکن است به افراد دیگر هم منتقل شوند.
دارو باید از طریق ریشه وارد ناخن شود و بافت سطحی ناخن بافت مرده است؛ پس درمان باید به‌صورت خوراکی و طولانی‌مدت باشد. در این موارد پیشگیری آسان‌تر از درمان است. خشک و تمیز نگه‌داشتن ناخن و جلوگیری از آسیب مجدد به ناخن طول مدت درمان را کمتر و از انتقال قارچ به دیگران جلوگیری خواهد کرد. اگر ناخن‌های پا مبتلا شده باشند طول مدت درمان طولانی‌تر خواهد شد چون محیط پا به‌دلیل تعریق و رطوبت ناشی از محبوس بودن پا در کفش، محیط اید‌ه‌آل‌تری برای قارچ‌ها محسوب می‌شود.
عفونت‌های قارچی و میکروبی اطراف ناخن: در این بیماری بافت اطراف ناخن درگیر است. نام علمی این بیماری «پارونشیا»ست. پارونشیا با قرمزی و التهاب اطراف ناخن، درد و تورم همراه است. این حالت در خانم‌ها 3 برابر شایع‌تر از آقایان دیده می‌شود. البته گاهی پارونشیا با بیماری‌های پوستی مانند اگزاما و پسوریازیس همراه می‌شود. پارونشیا به دو شکل حاد و مزمن وجود دارد؛ پارونشیای حاد در اثر صدمات جزیی به ناخن مثل جویدن ناخن، کوتاه کردن خشن یا مانیکور ناخن ایجاد می‌شود. منطقه آسیب‌دیده ناخن گرم، متورم و دردناک است و گاهی هم چرک از آن خارج می‌شود. به‌دلیل وجود میکروب در بافت باید آنتی‌بیوتیک توسط پزشک تجویز شود. این عارضه بعد از چند روز برطرف خواهد شد.
نوع دیگری از پارونشیا مزمن است. طول مدت بیماری زیاد است و علت آن ضربه نیست بلکه در افرادی دیده می‌شود که بیشتر با مواد شوینده شیمیایی و آب سروکار دارند. این افراد معمولا خانم‌های خانه‌دار و افرادی هستند که در رستوران‌ها، ماهی‌فروشی، قنادی، نانوایی و... کار می‌کنند که مجبورند مدام دستهایشان را تمیز نگه دارند.
افراد مبتلا به دیابت و وسواسی که دائم با شستشو سروکار دارند نیز جزو این گروه‌‌اند. در این بیماران التهاب و قرمزی وجود دارد ولی برخلاف مبتلایان به پارونشیای حاد درد علامت غالب نیست. درمان این افراد طولانی است چون دست کشیدن از شغل و رعایت کردن توصیه‌های پزشک مبنی بر اینکه تماس با آب و شوینده باید به حداقل برسد برای اغلب آنها دشوار است. بیماری ممکن است ابتدا از یک ناخن شروع شود ولی اگر درمان مناسبی انجام نگیرد به ناخن‌های اطراف نیز سرایت خواهد کرد. ناخن به‌تدریج شکننده می‌شود و تغییر رنگ و شکل می‌دهد. در ادامه روند درمان بیماران به‌تدریج متوجه می‌شوند خشک و گرم نگه‌داشتن دست و استفاده از کرم‌های نرم کننده در طول روز موثر خواهد بود.
هماتوم یا خونمردگی: علت بروز هماتوم، ضربه به ناخن است. ضربه باعث می‌شود، خونریزی خفیفی بین ناخن و بستر آن ایجاد شود. در مواقعی که خونریزی شدید است پرده سیاه‌رنگی ناخن را فرامی‌گیرد که باعث جدا شدن ناخن از بستر می‌شود. هماتوم‌های بزرگ و دردناک را پزشک باید تخلیه کند چون جذب خودبه‌خود آنها از پوست زمان زیادی لازم دارد. جدایی ناخن از بستر فضای مناسبی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها ایجاد می‌کند.
ایجاد خطوط تیره در ناخن: در بعضی از افراد به دلایلی فعالیت ناخن افزایش می‌یابد. این وضعیت باعث ایجاد خطوط عمودی به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه در ناخن می‌شود. وجود این خطوط در ناخن هشدار‌دهنده است چون می‌تواند علامتی از سرطان پوست باشد که در ناحیه ناخن و اطراف آن ایجاد شده است. چنین افرادی حتما باید به متخصص پوست مراجعه کنند تا علت اصلی وجود چنین خطوط تیره‌ای مشخص و سرطان پوست رد شود.
ایجاد لکه‌های سفید روی ناخن: لکه‌های سفید کوچک روی ناخن عارضه بسیار شایعی است و جای نگرانی هم ندارد. این ضایعات معمولا در اثر آسیب‌های جزیی روی ناخن ایجاد می‌شوند و از نظر پزشکی نیاز به درمان ندارند. گاهی گفته می‌شود که لکه‌ها در اثر کمبود مواد غذایی مانند کلسیم، پروتئین و... به‌وجود می‌آیند، در حالی که هیچ ارتباطی بین لکه‌های سفید و کمبود مواد غذایی وجود ندارد.
ناخن قاشقی‌شکل: این مشکل به‌طور مستقیم مربوط به ناخن نیست و مشکل از نقطه دیگری در بدن است که روی ناخن‌ها تاثیر می‌گذارد. ناخن‌های قاشقی‌شکل نازک هستند و لبه‌های برجسته و حالت مقعر پیدا می‌کنند. مشکل اصلی فقر آهن است پس درمان نیز جبران فقر آهن خواهدبود. به‌تدریج و با گذشت زمان ناخن‌ها شکل و زیبایی اولیه خود را به‌دست خواهند آورد.
ناخن سفید رنگ: در این حالت 90-80 درصد بستر ناخن سفیدرنگ می‌شود. این مشکل در افرادی دیده می‌شود که دچار مشکلات کبدی و هپاتیت هستند. در این اختلال ناخن‌های هر دو دست درگیر هستند. تغییر رنگ یک یا دو ناخن از نظر پزشکی اهمیت زیادی ندارد. در بیمارانی که شیمی‌درمانی می‌شوند نیز شاهد سفید شدن ناخن‌ها هستیم. داروهای شیمی‌درمانی روی بعضی از سلول‌هایی که رشد بیشتری دارند تاثیر می‌گذارند. ناخن نیز بافتی است که رشد دائمی دارد. این تغییرات موقتی هستند و با قطع شیمی‌درمانی احتمال بازگشت ناخن‌ها به حالت اول زیاد است.
زرد شدن ناخن: زرد شدن ناخن نیز می‌تواند نشانه وجود بیماری زمینه‌ای در بدن باشد. بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های عفونی ریه، بعضی از اختلالات هورمونی، دیابت و... می‌توانند باعث زردی ناخن شوند. بعضی از عفونت‌های قارچی، استفاده زیاد از لاک ناخن و نگه‌داشتن طولانی‌مدت سیگار نیز از عوامل مهمی هستند که باعث زردی ناخن می‌شوند. قابل‌توجه اینکه با کنترل بیماری‌های زمینه‌ای، کنار گذاشتن سیگار و کاهش استفاده از لاک ناخن زردی به‌تدریج برطرف خواهد شد.
کبود شدن بستر ناخن: این تغییر در افرادی دیده می‌شود که به‌طور مزمن دچار کمبود اکسیژن هستند. در افرادی که مبتلا به عفونت ریوی یا بیماری‌های ریوی و قلبی-عروقی هستند، سلول‌های بدن با کمبود اکسیژن مواجه می‌شوند. در واقع سرخرگ‌ها حامل خون حاوی اکسیژن نیستند و بستر ناخن کبود می‌شود.
تغییر ناخن ناشی از بیماری پوستی: بیماری‌های پوستی‌ای وجود دارد که علاوه بر درگیر کردن پوست، ناخن‌ها را نیز درگیر می‌کنند. بیماری پسوریازیس و لیکن‌پلان از این گروه هستند. گرچه این دو بیماری عمدتا علائم پوستی دارند ولی در مواقعی که بیماری طول‌کشیده، ناخن نیز تغییر شکل به‌صورت ایجاد شیارهای طولی، نقطه‌نقطه شدن سطح ناخن و... پیدا می‌کند. بیماری‌های ناخن که ناشی از بیماری‌های پوستی هستند معمولا همه ناخن‌های دست و پا را درگیر می‌کنند.
*متخصص پوست، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی سمنان
