تکرار تقریبا هیچ

روزنامه رسالت: مهدی محمدی در قامت کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی دیدگاه خود را درباره مکانیسم مالی اروپا ارائه کرده است، آنچه در ادامه می آید حاصل پرسش های ما و پاسخ های این تحلیلگر است.

*آقای محمدی تحلیل شما درباره ثبت کانال ویژه تجارت با ایران چیست، آیا این مکانیسم مالی ابزاری برای باج گیری از جمهوری اسلامی است؟

آنچه که در حال حاضر اعلام شده به معنای عمل اروپا به وعده اش نیست. وعده اروپا این بود که ضررهای اقتصادی ایران را از برجام جبران کند اما اکنون instex ثبت شده صرفا یک موسسه است که نمی دانیم اساسا کار خواهد کرد یا خیر و بویژه نمی دانیم در مقابل تحریم های آمریکا کارآمد است یا خیر. هنوز هیچ جزئیاتی از محتوای instex هم منتشر نشده است. ضمن اینکه توجه کنید این موسسه تازه ثبت شده و هنوز آغار به کار نکرده. من فکر می کنم اروپایی ها آغاز به کار آن را مشروط به شروطی مانند مذاکرات منطقه ای و موشکی و تکمیل برنامه اقدام FATF خواهند کرد. بنابراین این مکانیسم می تواند خود ابزاری برای باج گیری جدید از ایران باشد.

جزئیات اجرایی از instex در دست نداریم. اطلاعات پراکنده می گوید این کانال مالی مثل یک صندوق عمل خواهد کرد که پول ناشی از فروش نفت و گاز ایران در آن ذخیره می شود و این پول برای پرداخت های مدنظر ایران استفاده می شود. از آنجا که این پرداخت مشمول معاملات دلاری نمی شود، مشمول کالاهای تحریمی آمریکا هم نمی شود و پول نقدی هم به ایران داده نمی شود،

بنابراین این مکانیسم در چارچوب تحریم‌های آمریکا عمل خواهد کرد نه بیشتر و همانطور که اروپایی ها خودشان هم اعلام کرده اند از کنار تحریم آن عبور می کند. از یک جنبه دیگر instex به عقیده من مکمل تحریم های آمریکا هم هست.

*وزیر خارجه آلمان درباره ایجاد کانال ویژه اتحادیه اروپا با ایران گفته است: این اقدام نشان می دهد که وقتی دیگران دیدگاه های متفاوتی دارند، ما در اتحادیه اروپا می توانیم به صورت راسخ و متحد راه خودمان را ارائه دهیم، منظور از این سخن چیست؟

اینکه اروپا واقعا بتواند مستقل از آمریکا عمل کند برای جهان خبر خوبی است اما من به این امر کاملا مشکوکم. 1- اهداف سیاسی اروپا علیه ایران مانند مخالفت با برنامه منطقه ای ایران و حمایت از گروه های داخلی و خارجی که درپی آشوب در ایران هستند تفاوتی با آمریکا ندارد. 2- اروپا حتی شرکت های دولتی خود را ملزم به کار با ایران نکرده و صرفا می خواهد پرداخت های ایران را تسهیل کند در حالی که وقتی شرکت ها با ایران کار نکنند و خرید و فروشی وجود نداشته باشد instex اساسا به کار نمی آید. 3- اروپا به شدت به نظام مالی آمریکا وابسته است و نمی تواند خود را از سیطره سیستم های مالی مرتبط با آمریکا نجات بدهد 4- در این مکانیسم هیچ تضمینی وجود ندارد که اروپا از شرکت ها و افرادی که با ایران کار کنند به طور جدی در مقابل تحریم های آمریکا صیانت خواهد کرد.

*گفته می شود آمریکا انتظار ندارد SPV یا همان سازوکار مالی ایران و اروپا تاثیری بر کارزا اعمال فشار حداکثری علیه ایران داشته باشد، دیدگاه شما در این باره چیست؟

من فکر می کنم از چند جنبه این سازوکار جدید نه تنها تحریم های امریکا را تضعیف نمی کند بلکه مکمل آن هم هست. اولا اصلی ترین هدف آمریکا گرفتن اختیار پول های ایران از ایران و به دست گرفتن مدیریت پول‌های ایران است و instex کمک موثری به این موضوع می کند. ثانیا این سازوکار هویت مشتریان ایران را برای آمریکا آشکار و تحریم آنها را تسهیل می کند ثالثا این سازوکار خود به ابزاری برای فشار به ایران به منظور پذیرش نهایی CFT و پالرمو تبدیل خواهد شد. رابعا اروپایی ها از همین حالا دارند تلاش می کنند آغاز به کار واقعی instex را مشروط به آغاز مذاکرات منطقه ای ایران کنند. این نشان می‌دهد اروپا در فشار به ایران برای مجبور کردن آن به مذاکرات منطقه ای که یکی از اصلی ترین هدف های آمریکاست کاملا با آن همراه است.

*در بیانیه وزرای خارجه سه کشور اروپایی برای ثبت کانال ویژه تجارت با ایران گفته شده؛ «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» با تمرکز بر روی ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران - از قبیل اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کالاهای کشاورزی و غذایی- از تجارت مشروع با ایران حمایت خواهد کرد. ابزار پتشیبان تجارت مالی در دراز مدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از کشورهای جهان سوم که مایل به تجارت با ایران هستند گشوده شود و سه کشور اروپایی کماکان نحوه دستیابی به این هدف را بررسی می‌کنند. آیا می توانیم امیدوار باشیم که از طریق این کانال مسئله تجارت مشروع با ایران در حوزه های یاد شده در مقام عمل محقق شود؟

وقتی اروپایی ها از تجارت مشروع سخن می گویند منظورشان در واقع همان خرید غذا، دارو و تجهیزات پزشکی از سوی ایران در ازای فروش نفت است. این عملا همان نفت در برابر غذاست. تازه همین هم تضمین شده نیست. ضمن اینکه غذا و دارو اساسا از سوی آمریکا هم تحریم نشده و بنابراین اساسا معنی ندارد که اروپا برای همکاری درباره مسئله ای که اصلا تحریم نیست تا این حد وقت ایران را تلف کرده باشد. بنابراین می بینید که مکانیسم جدید نه تنها تحریم های آمریکا را تضعیف نمی کند
بلکه کاملا در چارچوب آن عمل می کند.

*دربخش دیگری از این بیانیه آمده است: فعالیت ابزار پشتیبان مبادلات تجاری، منطبق با بالاترین معیارهای بین‌المللی در زمینه مبارزه با پولشویی، مبارزه با تأمین مالی تروریستی (AML/CFT) و تبعیت از تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل خواهد بود. در همین راستا، سه کشور اروپایی از ایران انتظار دارند فوراً تمامی عناصر برنامه اقدام FATF را اجرا کند، تحلیل شما در این باره چیست؟
این همان نکته ای است که عرض کردم. اروپا می‌خواهد

instex را به ابزاری برای تحمیل کاملا برنامه اقدام FATF به این تبدیل کند. در واقع مکانیسم جدید را ثبت کرده اند اما اجرایی شدن آن را مشروط کرده اند

به گرفتن چند امتیاز از ایران. در حالی که این بی معنی است. اینها یک طرف پول نفت است و طرف دیگر غذا، دارو و تجهیزات پزشکی بنابراین اساسا ریسک پولشویی و تامین مالی تروریسم وجود ندارد. ضمن اینکه لابد اروپایی ها از این به بعد می خواهند یک مکانیسم بازرسی هم ایجاد کنند که تضمین کند وقتی ایران می گوید مثلا از فلان کشور گندم خریده ام واقعا گندم خریده باشد نه چیز دیگر!

یکی دیگر از مسائلی که در بیانیه مورد اشاره قرار گرفته این است که سه کشور اروپایی بار دیگر تأکید می‌کنند که تلاش‌ها برای محافظت از مفاد اقتصادی مندرج در برجام، به اجرای کامل تعهدات مرتبط هسته‌ای از سوی ایران، از جمله همکاری‌های کامل و به موقع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مشروط است.

اروپا می داند ایران آماده از سر گیری برخی فعالیت های هسته‌ای است. من فکر می کنم آنها واقعا نگران این هستند که ما از تعهدات برجامی خود خارج شویم. ایران باید از این نگرانی اروپا استفاده کند. اگر ایران چند تعهد خود را متوقف کند اروپا از توافق خارج نمی شود چون برجام را واقعا می خواهد اما در عوض مجبور می شود به تعهدات اقتصادی خود به ایران با دقت بیشتری عمل کند. گام های اخیر سازمان انرژی اتمی، اگر نمایشی نباشد در مسیر صحیح است.

*محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه پس از اعلام ساز و کار مالی ویژه اروپا با ایران در صفحه توئیتر خود نوشته است، گام اول بسیار پر تاخیر در اجرای تعهدات می 2018 اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهره مندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی آمریکا استقبال می کند. ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم. در این زمینه هم دیدگاه خود را ارائه بفرمایید؟

جمله آقای ظریف نگران کننده است. وقتی ایشان از تعامل سازنده با اروپا حرف می زند باید روشن کند منظورش چیست. اگر منظور همان مذاکرات منطقه ای باشد که اروپا می خواهد این خسارت محض برای ایران است. من نگران هستم آقایان پس پرده قول هایی درباره مذاکرات موشکی و منطقه ای داده باشند. دولت باید در این زمینه تضمین های شفافی بدهد.
******************************
سید یاسر جبرائیلی، عضو هیئت علمی پژوهشکده حکمت گفت:
پیش بینی می کنم دور جدیدی از فشار بر ایران از طرف اروپایی ها برای اجرای استانداردهای FATF و برای محدود کردن برنامه موشکی ایران شروع شود، یعنی همان مسئله ای که آمریکا به دنبالش بود بنابراین باید بدانیم که سیاست اروپایی ها از آمریکا جدا نیست.

«سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس روز پنج‌شنبه رسما اعلام کردند که کانال ویژه تجارت اروپا و ایران ثبت شده است. این کانال ویژه دو شعبه در ایران و اروپا خواهد داشت و قرار است به عنوان یک نهاد واسط برای تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در دو طرف عمل کند. به عنوان نمونه یک شرکت اروپایی بدهکار به ایران، بدهی خود را به INSTEX پرداخت می‌کند و INSTEX هم به نمایندگی از ایران این پول را در قالب انتقال وجه یا تخصیص اعتبار، به شرکت‌هایی منتقل می‌کند که به ایران کالا صادر کرده و طلبکار هستند.» این موضوع بهانه ای شد تا با سید یاسر جبرائیلی عضو هیئت علمی پژوهشکده حکمت گفت‌وگویی داشته باشیم. هم اکنون این مصاحبه را از نظر می گذرانید.
*آقای جبرائیلی اروپا رسما ثبت کانال ویژه تجارت با ایران را اعلام کرده است، آیا می توانیم بگوییم این کانال دستاوردی برای جمهوری اسلامی ایران دارد؟

ببینید جمهوری اسلامی ایران توافق نامه هسته ای را امضا کرد به این دلیل که بنا بود در ازای تعطیلی بخش قابل توجهی از صنعت هسته ای ایران، تحریم هایی که در دو حوزه مشخص وضع شده بود، برداشته شوند. یک حوزه مربوط به فروش نفت و مشتقات نفتی ایران بود و حوزه دیگر به مبادلات مالی ارتباط داشت. هرچند در زمانی که دولت اوباما هم بر سرکار بود این تعهدات نصفه نیمه اجرایی شد، یعنی ایران توانست نفت بیشتری بفروشد اما همچنان در انجام مبادلات مالی و دسترسی کامل به پول نفت دچار مشکل بود، اما پس از خروج ترامپ از برجام، فروش نفت ایران کاهش پیدا کرد و مبادلات بانکی هم دچار مشکلات بیشتری شد. در واقع با خروج آمریکا از برجام از نظر تحریم‌ها به وضعیت قبل از برجام بازگشتیم. جمهوری اسلامی اعلام کرده بود که ما اگر منافعی از برجام نداشته باشیم از برجام خارج خواهیم شد. اما اروپایی ها گفتند خروج آمریکا را حبران می کنند. وعده اروپایی ها برای جبران خروج آمریکا از برجام به اندازه ای توسط جریان مذاکره طلب در ایران برجسته شد که آن را تا سطح شکاف میان دو سوی آتلانتیک و انزوای بین المللی آمریکا ارتقا دادند. اما جبران خروج آمریکا از برجام توسط اروپا بدین معنی است که مکانیسمی ایجاد شود تا اشخص حقیقی و حقوقی اروپایی به تحریم‌های آمریکا در مراودات اقتصادی خود با ایران بی اعتنایی کنند.

اروپایی ها ابتدا دولت ما را با «قوانین مسدودساز» سرکار گذاشتند. وقتی 16 مرداد این قوانین اجرایی شد، مشخص شد که این ساز و کار به هیچ وجه قصد مقابله با تحریم های آمریکا را ندارد، بلکه هدف آن محافظت از شرکت های اروپایی است که در حوزه «اقلام غیرتحریمی» با ایران تجارت دارند.در بیانیه ‌ای که 15 مردادماه به مناسبت اجرای این «قوانین مسدودساز» از سوی خانم موگرینی و وزیران خارجه تروئیکای اروپایی صادر شد، تصریح شده بود که «اعضای باقی‌مانده برجام، متعهد شده‌اند کانال‌های مالی موثر با ایران و ادامه صادرات نفت و گاز ایران را حفظ کرده و تداوم بخشند». اما ماه ها گذشت، صادرات نفت ایران به دوره قبل از برجام و بلکه کمتر از آن رسید، اما خبری از اجرای تعهد اروپایی ها نشد. اروپایی ها در ماه های اخیر سخن از سیستمی به نامspv به میان آوردند که قرار بود صادرات نفت را تداوم بخشید و مبادلات مالی را برقرار سازد. بهانه اروپایی ها این بود که شرکت های خصوصی اروپایی از ترس تحریم های آمریکا با ایران تجارت نمی کنند. کاری که SPV باید انجام می داد این بود که واسطه تجارت میان اروپا و ایران می شد. یعنی از محل دارایی های دولت های اروپایی، از یک طرف اقلام تحریمی(از جمله نفت) را از ایران خریداری می کرد و به خریداران اروپایی می فروخت، از طرف دیگر اقلام تحریمی را از فروشندگان اروپایی تهیه می کرد و به ایران می فروخت. این مکانیسم، می توانست خروج آمریکا را از برجام را بی اثر ساخته و شرکت های خصوصی اروپایی را نیز از تحریم های و جریمه های آمریکا مصون کند.اما پس از 9 ماه کش و قوس و معطل نگه داشتن اقتصاد ایران و صرف وقت و هزینه دستگاه سیاست خارجی ما برای مذاکره با اروپایی ها، شاهد راه اندازی سامانه INSTEX هستیم که به صراحت اعلام شده است فقط در حوزه غذا و دارو و تجهیزات پزشکی، یعنی اقلام غیرتحریمی، عمل خواهد کرد. یعنی خبری از خرید نفت ایران نیست، خبری از صادرات اقلام تحریمی نظیر قطعات خودرو و هواپیما و... به ایران نیست، خبری از ادامه همکاری شرکت های اروپایی با ایران هم نیست. سامانه INSTEX در واقع یک وجه دیگر از قوانین مسدودساز هستند. آن قوانین برای محافظت از شرکت های اروپایی در حوزه اقلام غیرتحریمی بود، این سامانه مربوط به مبادلات مالی اقلام غیرتحریمی است. در واقع اروپا هم در قوانین مسدودساز و هم در INSTEX منافع خودش را دنبال کرده است. خلاصه این است که اروپا برخلاف وعده‌هایی که داده بود و برخلاف تبلیغات جریان لیبرال در ایران، قصد مقابله با تحریم‌های آمریکا را ندارد.

*این سامانه INSTEX می تواند در زمینه خرید نفت از ایران موثر واقع شود و تحریم های آمریکا را بی اثر کند؟

این سامانه INSTEX تحقیقا هیچ است یعنی هیچ اتفاق جدیدی نیفتاده است. به این دلیل که ما در حوزه تجارت اقلام غیرتحریمی با اروپا نه پیش از برجام مشکلی داشتیم و در 9 ماه گذشته که آمریکا از برجام خارج شده، این تجارت متوقف شده است. براساس آمار گمرک که در سایت اتاق بازرگانی با جزییات موجود است، از اردیبهشت تا آذرماه، ما از شرکت های اروپایی اقلام غیرتحریمی وارد کرده‌ایم. ما از شرکت انگلیسی کنجاله سویا و ذرت دامی وارد کرده‌ایم. بنابراین ما در این حوزه محدودیتی نداشته‌ایم که در حال حاضر INSTEX بخواهد این محدودیت را بردارد. قبل از برجام نیز هیچ محدودیتی نداشتیم. قبل از انعقاد برجام هیچ محدودیتی در خرید اقلام غیرتحریمی وجود نداشت. سال 1391 که اوج تحریم هاست، براساس آمار رسمی گمرک ما اقلام متنوعی از کشورهای اروپایی وارد کرده‌ایم. به عنوان مثال از طریق بندر شهید رجایی از کشور آلمان، از گندم تا کره بسته بندی شده تا گوشت تا کاغذ تا اتوی برقی و برخی ماشین آلات ساده وارد کرده‌ایم. بنابراین قبل از برجام مشکلی در حوزه مبادلات تجاری غیرتحریمی با اروپایی ها نداشتیم. اروپایی ها باید مکانیسمی برای تجارت اقلام تحریمی طراحی می کردند، اما اکنون می گویند قرار نیست تحریم های آمریکا دور زده شود و از عبارت تجارت مشروع استفاده می کنند. منظور از این تجارت مشروع این است که کالاهای تجارت تحت تحریم‌های آمریکا نباشد. برای اقلام غیرتحریمی نیازی به INSTEX نبوده و نیست.

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که ریچارد نفیو که معمار تحریم های ایران در وزارت خزانه داری آمریکا بوده، جزوه ای را با نام هنر تحریم ها منتشر و در آنجا سخنان بسیار قابل تاملی را مطرح کرد. او می‌گوید در سال 91 که شدیدترین تحریم ها علیه ایران وضع شد، ایران توانست از طوفان تحریم ها بگریزد و اقتصاد ایران در مسیر صحیحی قرار گرفت. ما متاسفانه پس از برجام از این مسیر صحیح که عبارت بود از مقاوم سازی اقتصاد، خارج شدیم. به خیال اینکه شوک های خارجی پایان یافته است، ادغام هرچه بیشتر اقتصاد در نظم غربی را دنبال کردیم، دشمن هم به این تغییر ریل از مقاوم سازی به ادغام سازی در اقتصاد جهانی کمک کرد، در حالی که معتقد بود ادغام هرچه بیشتر ایران در نظم اقتصادی غربی ضریب آسیب پذیری ما را افزایش می دهد و راحت تر می تواند شوک های بعدی را به اقتصاد ما وارد سازد. این است که متاسفانه امروز بعد از چندسال شاهد این وضعیت هستیم.

*آیا با توجه به مطالباتی که اروپایی ها در جریان اعلام INSTEX مطرح کرده اند، می‌توانیم بگوییم دور تازه ای از اعمال فشار توسط اروپایی ها علیه ایران آغاز شده است؟

من پیش بینی می کنم دور جدیدی از فشار بر ایران از طرف اروپایی ها برای اجرای استانداردهای FATF و برای محدود کردن برنامه موشکی ایران شروع شود، یعنی همان مسئله ای که آمریکا به دنبالش بود. باید بدانیم که سیاست اروپایی ها از آمریکا جدا نبوده و نیست. متاسفانه دولت این شعار بی‌محل را داد که اروپا در مقابل آمریکا ایستاده و آمریکا منزوی شده است. اما این سامانه INSTEX نشان داد که نه تنها شکافی بیان اروپا و آمریکا ایجاد نشده بلکه سیاست اروپا از آمریکا به هیچ وجه جدا نیست و ما باید در رفتارمان با اروپایی ها تجدیدنظر کنیم. خوشبختانه مجمع تشخیص مصلحت نظام علی رغم فشارهایی که متوجه آن بود، هوشمندی کرد و در تصویب الحاق به پالرمو و CFT عجله نکرد تا مشت اروپایی‌ها برای ما باز شود. امروز مشخص شده است اروپایی هایی که برای اجرای استانداردهای FATF به ایران فشار می آوردند، به هیچ وجه قصد مقابله با تحریم های آمریکا را ندارند. چنانکه رهبر حکیم انقلاب فرموده‌اند، نباید به اروپایی ها امیدوار بود. سهم اروپایی ها از تجارت خارجی ایران صرفا 20 درصد است که شامل اقلامی است که حتما در خارج از اروپا قابل تهیه است. چرا باید این 20 درصد قابل جبران، همه ظرفیت سیاست خارجی ما را اشغال کند و ماه‌ها ما در چین که شریک اصلی تجاری ماست و هم در گذشته به تحریم های آمریکا بی اعتنایی کرده و هم امروز خواهد کرد و خودش با آمریکا درگیر است، سفیر نداشته باشیم؟

مقام معظم رهبری خردادماه 1397 شروطی را برای ادامه برجام با اروپا معین کردند، این شروط عبارتند از: «اروپا یک قطعنامه علیه نقض 2231 علیه آمریکا صادر کند» یعنی اروپا باید قطعنامه ای صادر می‌کرد و نقض این قطعنامه توسط آمریکا را محکوم می کرد که این کار را نکرده است. مقام معظم رهبری فرمودند «اروپا باید متعهد شود که بحث موشکی و منطقه ای جمهوری اسلامی را مطرح نکند» و «اروپا باید با هرگونه تحریم جمهوری اسلامی مقابله کند» و «دربرابر تحریم های آمریکا بایستد» و «اروپا باید فروش کامل نفت ایران را تضمین کند» و بانک های اروپایی باید تجارت را با جمهوری اسلامی تضمین کنند» و رهبری در پایان هشدار داده اند که «اگر اروپایی ها در پاسخگویی به مطالبات ما تعلل کردند، حق ایران برای آغاز فعالیت های هسته ای محفوظ است و وقتی دیدیم برجام فایده ای ندارد یکی از راه هایش این است که برویم سراغ بازیافت فعالیت های تعطیل شده».
ببینید ما صنعت هسته ای را تعطیل نکرده ایم تا از شرکت های اروپایی کنجاله سویا و ذرت دامی و گندم و اتوی برقی وارد کنیم. ما این محدودیت ها را در صنعت هسته ای خود پذیرفتیم به خاطر اینکه تحریم هایی که وضع شده بود برداشته شود، اما متاسفانه این تحریم ها برداشته نشد و رهبر انقلاب هم فرمودند که اگر ما در برجام پس از خروج آمریکا ماندیم به این دلیل بودیم که گفتیم شاید منافع ما با اروپایی ها تامین شود. اروپایی ها نشان دادند که قصد تامین منافع ما را ندارند و به نظرم باید منتظر ماند که جمهوری اسامی مقتدرانه مانند سال 84 در پاسخ به این بدعهدی اروپایی ها که یک بار در تاریخ برنامه هسته ای ایران سابقه دارد، فعالیت های هسته ای خودش را از سر بگیرد.