روزنامه شهروند: «با ما رویایی سفر کنید.»، «در ازمیر خانه رویایی بخرید.»، «با خرید خانه در تفلیس اقامت بگیرید.» زندگی رویایی‌ای که زمانی در استانبول به تصویر کشیده می‌شد و مدتی جای خود را به تفلیس داده بود تا جایی که آمارها از درصد بالای گردشگران و سرمایه‌گذاران در این شهرها خبر می‌دادند، حالا کم‌کم جایش را به مقاصد دیگری می‌دهد؛ نمونه‌اش کشور عمان.
تا همین چندماه پیش بدرفتاری با بعضی از گردشگران ایرانی در گرجستان و سردرگمی سرمایه‌گذاران ایرانی در استانبول در صدر خبرهای داخلی قرار گرفتند اما در این میان خبری از عمان و سفر به آن و سرمایه‌گذاری برای اقامت و... نبود تا این‌که هشدار سفارت ایران در مسقط، پایتخت این کشور، زنگ خطر کلاهبرداری و افزایش ورود ایرانیان به این کشور را به خطر درآورد. هشداری که توجه‌ها را به عمان جلب کرد تا بعضی بپرسند چرا عمان؟ و در جواب بشنوند در همه این سال‌ها عمان در عرصه سیاست همیشه سعی کرده نقش میانجی را برای ایران بازی کند و درعین حال از ثبات اقتصادی و ارزش بالای پولی برخوردار است و نزدیکی با فرهنگ ایرانی‌ها و آسان‌گرفتن صدور ویزا برای ایرانیان سبب شده مقصد جدید ایرانیان برای مهاجرت، گردشگری، سرمایه‌گذاری و کارکردن عمان باشد؛ کشوری که در آن‌سوی تنگه هرمز همواره مقصدی نزدیک و مطمئن به شمار می‌آمده و درحال حاضر هم این مقصد جذابیت‌های خود را برای ایرانیان دارد، به‌طوری که این آمار افزایش را تجربه می‌کند.
سلطان‌نشین عُمان (به عربی: سلطنه عمان) کشوری پادشاهی است در خاور شبه‌جزیره عربستان. پایتخت این کشور شهر مسقط است. عمان از شرق به دریای عرب و از شمال به دریای عمان منتهی می‌شود. این کشور از جنوب با یمن و از غرب با عربستان‌سعودی و امارت متحده عربی همسایه است و با ایران مرز دریایی دارد. پادشاه این کشور قابوس بن سعید بن تیمور البوسعیدی، معروف به سلطان قابوس است که محبوبیت زیادی بین عمانی‌ها و بیشترین طول دوران پادشاهی را در بین دیگر حاکمان کشورهای عربی دارد.
در آرزوی شینگن، زندگی خوب و تضمین آینده
یوسف کارکردن در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را از دیرباز به خاطر دارد؛ از دوران کودکی و زمانی که عموها و دایی‌هایش برای کار به این کشورها رفت‌وآمد داشتند. «خیلی از ایرانی‌ها به‌خصوص افرادی که در شهرهای جنوبی زندگی می‌کنند، به این کشورها رفت‌وآمد داشتند و با این کشورها مراودات تجاری دارند اما به شخصه هیچ‌وقت این کار را نمی‌کنم، چون یکی از عموهایم بعد از ورشکستگی‌ای که در امارات تجربه کرد، سکته کرد و به رحمت خدا رفت. کاش اقتصاد خودمان آن‌قدر ثبات داشت که نیاز نبود سرمایه‌گذاران به کشورهای دیگر بروند.»
«سیاوش» تحصیلاتش را در رشته آزمایشگاه به پایان رسانده و چندسالی را هم در همین رشته کار کرده است اما وسوسه مهاجرت گریبان او را هم گرفت تا جایی که قید کار و زندگی‌اش در ایران را زد و راهی گرجستان شد تا کاسبی خودش را داشته باشد. «دارایی‌های نقدی و غیرنقدی‌ام را یکی کردم و با توری راهی گرجستان شدم. با دوستانی که آن‌جا بودند، مشورت کردم و رستورانی را راه‌اندازی کردم. کار سختی بود و تمام وقتم را می‌گرفت. اوایل همه چیز خوب بود اما به مرور مشکلات شروع شد و نتوانستم ادامه بدهم، البته دیگر نمی‌توانستم برگردم برای همین مدتی را هم در قطر کار کردم و حالا یکی از دوستانم که در عمان سرمایه‌گذاری کرده، می‌گوید کارکردن در این کشور به‌صرفه است.» او حالا به مهاجرت به عمان فکر می‌کند و امیدوار است بتواند آن‌جا تجربه بهتری داشته باشد.
این‌طور که از شنیده‌ها پیداست، بیشتر کسانی که حالا عازم عمان شده‌اند، کسانی‌اند که پیش از این برای سرمایه‌گذاری و پول درآوردن به گرجستان رفته بودند و البته ناموفق برگشتند. کیوان هم یکی از این افراد است؛ او برای همین راهی گرجستان شد تا با راه‌اندازی کارگاهی، آینده اقتصادی‌اش را تضمین کند. «شنیده بودم به مرور زمان گرجستان به اتحادیه اروپا ملحق می‌شود و برای همین سرمایه‌ای با خودم بردم و کارگاه کلوچه‌سازی راه‌اندازی کردم اما تمام شنیده‌هایم سرابی بیش نبود و با وجود این‌که تحقیق زیادی کرده بودم، درنهایت مجبور شدم کارگاه را ببندم.» کیوان ضرر مالی‌اش به اندازه‌ای نبود که ورشکست شود و حالا در ایران به تجارت خودش ادامه می‌دهد اما یکی از دوستانش که سرمایه هنگفتی با خودش برده بود، دیگر نتوانست در ایران به شرایط قبلی‌اش دست بیابد. «دوستم مهرداد علاوه بر راه‌اندازی کارگاه پلاستیک‌سازی خانه‌ای را هم خرید تا اقامت گرجستان را بگیرد و زمانی که این کشور به اتحادیه اروپا ملحق شد، او هم جزو شهروندان گرجستان باشد اما حالا نه خانه‌اش فروش می‌رود نه کاروکاسبی‌اش رونقی دارد.»
تماشاچی باقی نمانیم
گزارش‌ها از وجود ٤٠هزار ایرانی در گرجستان خبر می‌دهند؛ آماری که تنها ١٠هزار نفر از آنها توانسته‌اند کارت اقامت این کشور را داشته باشند و حالا فعالان گردشگری و تورگردانی هم می‌گویند این مقصد کم‌کم جایش را به عمان می‌دهد. رقیه حاتمی‌پور، فعال و کارشناس گردشگری در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «عمان مقصد جدیدی است که گردشگران و سرمایه‌گذاران ایرانی آن را نشانه رفته‌اند، درحالی که اوضاع سرمایه‌گذاران ایرانی در استانبول هم شرایط خوبی ندارد و با این حال هنوز هشداری از سفارت داده نشده است. این درحالی است که ایران با داشتن طبیعت جذاب و متنوع خود می‌تواند بالاترین میزان گردشگر داخلی و خارجی را به خود اختصاص دهد و متاسفانه از این ظرفیت بهره برده نمی‌شود.»
در جست‌وجوی مقاصد گردشگری و سرمایه‌گذاری در میان استانبول، تفلیس و زمانی امارات حالا عمان گوی سبقت را از رقیبانش ربوده تا مقصدی جدید برای جست‌وجوگران بهشت رویاها باشد، اما سوال اصلی این است که چه مزیتی سبب شده عمان در لیست مقاصد ایرانیان خود را به صدر برساند؟ این فعال گردشگری در این‌باره می‌گوید: «درطول دوره‌های مختلف، کشورهای مختلف با توجه به سیاست‌ها و برنامه‌های خود بستر را برای جلب گردشگر و سرمایه‌گذار فراهم می‌آورند؛ سرمایه‌گذاری‌هایی که امکان دارد درنهایت منجر به مهاجرت شود و به همین دلیل نیاز دارد با وسواس بیشتری به آن و ابعاد گسترده‌اش پرداخت. مثلا یکی از راه‌های موثر گرفتن اقامت در گرجستان خرید ملک در این کشور عنوان شد، چون براساس قوانین گرجستان، اتباع خارجی می‌توانند با خرید ملک به ارزش حداقل 35000دلار آمریکا اقامت کوتاه‌مدت (یک‌ساله) این کشور را دریافت کنند که این اقامت در پایان دوره قابل تمدید است. از این‌رو ٦بار تمدید متوالی اقامت یک‌ساله گرجستان از طریق خرید ملک، می‌تواند به گرفتن اقامت دایم این کشور منتهی شود. این قانون شامل زمین‌های بایر و کشاورزی نمی‌شود.»
شاید یکی از دلایل جذابیت عمان برای ایرانیان رابطه نیم‌قرنی ایران با این کشور باشد البته ساختار سیاسی این کشور هم بی‌تاثیر نبوده چون توانسته از عمان تصویری آرام و با امنیت بالا در جهان به نمایش بگذارد؛ به طوری که هدف جهانگردان اروپایی قرار بگیرد. بسترهای مناسب سرمایه‌گذاری و ثبت شرکت و بنگاه‌های اقتصادی را هم نباید نادیده گرفت اگر چه پایین‌بودن مالیات بردرآمد و همین‌طور نرخ پایین بهره و بالابودن ارزش پول این کشور هم تاثیرگذار است اما با همه این مزیت‌ها این سوال مطرح می‌شود که آیا عمان به سرنوشت گرجستان و امارات برای ایرانیان بدل می‌شود یا خیر؟ رقیه حاتمی‌پور، فعال و کارشناس گردشگری معتقد است که عوامل متعددی سبب می‌شود افراد از زادگاه‌شان مهاجرت کنند: «مقصد این مهاجران بیشتر کشورهایی هستند که می‌توانند جوابگوی خواسته‌ها، آمال و آرزوهای مهاجران باشند. در این‌جا کشورهایی که بیشترین جذابیت را ایجاد می‌کنند یا امکاناتی را به مهاجران اختصاص می‌دهند، موفق‌تر در جذب مهاجر ظاهر می‌شوند؛ اگر چه تاثیر تبلیغات با رنگ‌ولعاب را نباید از یاد برد؛ اما ما نباید غافل شویم از عواملی که اسباب مهاجرت شهروندان را فراهم می‌آورند.»
عمان یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس است که از دیرباز روابط خوبی با ایران داشته و این در حالی است که این کشور برای جذب سرمایه‌گذار گرفتن اقامت برای ایرانیان را سهل کرده و مزایایی را برای کار و زندگی ایرانیان در این کشور فراهم آورده است. حاتمی‌پور می‌گوید: «جذب سرمایه‌گذاران راه‌حل جدید کشورها برای ورود به دروازه‌های پیشرفت است و در همین راستا امکانات رفاهی، تفریحی و خدماتی باب میل مهاجران و سرمایه‌گذاران را فراهم می‌آورند و این در حالی است که داشتن یک خانه مناسب سختی‌ها و موانع متعدد خود را دارد و برای همین است که ما شاهد تبلیغات گسترده استانبول و تفلیس برای خانه‌دارشدن هستیم که توانسته‌اند نظر بسیاری از شهروندان را به خود جلب کنند؛ وعده‌هایی که درنهایت از مجوز اقامت برای سرمایه‌گذاران می‌گویند.
یکی از موارد قابل تأمل این است که کشورهای خواهان سرمایه‌گذار هر روز بخش و گزینه جدیدی به منوی خود اضافه می‌کنند؛ به طوری که در کنار خرید خانه از امکانات رفاهی و تفریحی گفته می‌شود و به بیننده این مسأله را القا می‌کند که می‌تواند از امکانات تحصیلی مناسب‌تر و بهتری برای فرزندانش برخوردار باشد و این موضوع در کنار نشان‌دادن خانه‌های لوکس ترغیب زیادی ایجاد می‌کند. به عنوان مثال گفته می‌شود بزرگترین آکواریوم جهان در استانبول ساخته شده یا امارات بزرگترین شهر بازی را در خود جای داده است.»
این کارشناس گردشگری می‌گوید: «بحث گردشگر و سرمایه‌گذار مبحثی جدی و عمیق است که در پشت خود بررسی کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه را می‌بیند؛ کارشناسانی که شرایط اجتماعی و اقتصادی جوامع را بررسی می‌کنند تا متوجه شوند که نیاز دارند چه جذابیت‌ها و امکاناتی را فراهم بیاوردند تا در سایه آن میزان بالایی از گردشگران را به خود جلب کنند و سرمایه‌گذاران را هم ترغیب به سفر به کشورشان کنند. در چنین شرایطی طبیعی است زمانی که سرمایه مادی و انسانی کشوری را جذب می‌کنند، ارزش افزوده بالایی برای کشور مقصد مهیا می‌شود و هر روز ما رشد و پیشرفت این کشورها، تولید و بهره‌وری آنها را شاهدیم و البته تماشاچی.»
تجربه‌ها، حرف‌هایی برای گفتن دارند
هشدار سفارت ایران در مسقط نسبت به افزایش جذابیت مسافرت به کشور عمان توجه‌ها را از تفلیس و استانبول به عمان جلب کرد تا شاید بدرفتاری‌ها با گردشگران و مسافران عازم تفلیس و سرگردانی صاحبان ملک در استانبول به دست فراموشی سپرده شود. همان‌طور که کمتر کسی به یاد دارد ١٠سال پیش مهاجران و سرمایه‌گذاران ایرانی با چه اشتیاقی راهی امارات شدند تا با سهم ٤٩درصدی خود در سرمایه‌گذاری‌ها آینده‌ای اقتصادی و شاید اجتماعی برای خود و خانواده‌شان مهیا کنند اما درنهایت چیزی جز ناکامی و ورشکستگی عایدشان نشد؛ زمانی که خبر اخراج ایرانیان مقیم امارات به یکی از تیترهای رسانه‌های داخلی بدل شد.
یکی دیگر از تجربیاتی که ایرانیان از سر گذرانده‌اند، مهاجرت ایرانیانی بود که برای رسیدن به اروپا تحت عنوان گردشگر با تورها سفر می‌کردند تا خود را به کشورهای اروپایی برسانند و متاسفانه خبرهای ناگواری هم از سرنوشت بعضی از آنها شنیدیم؛ آنهایی که در کمپ‌های پرجمعیت بدون امکانات رفاهی روزگار می‌گذرانند و چه آنهایی که سعی کردند زیرکامیون‌ها از مرزها رد شوند و طعمه پلیس یا سرما شدند. عرفان فکری، جهانگرد و کارشناس گردشگری در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «گردشگر برای مدت محدودی برای تفریح یا مسائل کاری به کشوری می‌رود اما مهاجر مسافر یک‌طرفه است.
یکی از معضلات ایران در بحث توسعه گردشگری این است که خیلی‌هایی که قصدشان گردشگری نیست از این طریق مهاجرت می‌کنند و این موضوع سبب می‌شود از اعتماد سفارت‌ها و کشورهای مورد نظر که به قصد گردشگری به آنها سفر می‌کنیم نسبت به ایرانیان کاسته شود.» مهاجرت به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به امروز و دیروز برنمی‌گردد؛ در حال حاضر ایرانیان در کویت، امارات و حتی عمان حضور دارند؛ به طوری که دارندگان نام فامیلی (قبیله‌ای) العجمی و بلوچی اغلب بدون واسطه ایرانی‌اند و بسیاری از آنها حتی هنوز بستگانی در استان سیستان‌وبلوچستان ایران دارند.
فکری گذری می‌زند به ١٠سال گذشته و می‌گوید: «١٠سال پیش امارات برای مسافران و گردشگران ایرانی جذابیت بالایی داشت و به همین واسطه بسیاری از ایرانیان در این کشور دست به سرمایه‌گذاری زدند. در آن زمان امارات در پی جذب سرمایه‌گذاران، گردشگران ایرانی را سر پروژه‌ها می‌برد تا آنها را ترغیب به سرمایه‌گذاری کند!» جمعیت ایرانیان در عمان در سال‌های ٢٠٠٥ و ٢٠٠٦ حدود ١.٢٠٠ نفر تخمین زده می‌شد اما در چند سال اخیر مهاجرت ایرانیان به این کشور رو به توسعه و با ثبات منطقه روند صعودی داشته است؛ به طوری که بافت مهاجران ایرانی را قشرهای بی‌بضاعت و جویای کار شهرهای جنوبی کشور تشکیل می‌دهند که بدون تحقیق و بررسی اقدام به مسافرت به عمان می‌کنند. اگر چه در این مسأله هم ردپای دلالان و سودجویان دیده می‌شود که با دادن وعده‌های اغواکننده افراد جویای کار را به دام می‌اندازند تا به مقاصد شوم خود دست بیابند.
این جهانگرد می‌گوید: «عمان هم به نوبه خود جاذبه‌های توریستی‌ای دارد و شاید همین مسأله سبب شده است که گردشگران ایرانی به دیدن این جاذبه‌ها ترغیب شوند؛ اگر چه همین جاذبه‌ها را به شکل زیباتر و وسیع‌تری در داخل داریم که کمی به آنها بی‌مهری شده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس اغلب از شرایط اقلیمی و جغرافیایی مشابه‌ای برخوردارند؛ یعنی همان طبیعتی که عمان دارد ما در شهرهای جنوبی خودمان هم داریم که نیازمند نگاه ویژه است تا این مهاجرت و گردشگرپذیری شکل معکوس به خود بگیرد و ما هم بتوانیم از مزایای گردشگری و سرمایه‌گذاری خارجی بهره لازم را ببریم.»
