بعد از راهپیمایی پرشور تاسوعای حسینی در ایران، آمریکایی‌ها می‌نویسند: «آیت‌الله خمینی از پاریس برپایی تظاهرات روز گذشته را یک پیروزی خواند.»[1] آمریکایی‌ها همچنین در تحلیل مغرضانه‌ای در مورد راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورا می‌نویسند: «از آن جایی که ]آیت‌الله [خمینی و دستیارانش در پاریس روی مسئله عاشورا به عنوان نقطه اوج مبارزه خویش بر علیه شاه تکیه زیادی کرده‌اند، برای ایشان خیلی پراهمیت است که نگذارند این روز بدون حادثه بگذرد.» در حالی که بنابر گزارش خود آنها راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورای حسینی جزو کم حادثه‌ترین راهپیمایی‌های سال 1357 بودند.[2]
هدایت برنامه‌های بزرگداشت شهیدان و همچنین اعتصابات، از دیگر فعالیت‌های امام خمینی در پاریس بود: «آیت‌الله خمینی در پاریس روز دوشنبه 18 دسامبر [27 آذر 1357] را روز عزاداری برای کشته‌شدگان تظاهرات اخیر اعلام نموده است. وی همچنین از مردم خواست تا از دستورات شاه و دولت سرپیچی کنند و به اعتصاب ادامه دهند.»[3] «مشخصاً از کارگران شرکت نفت خواسته است تا اعتصاب خود را طولانی کرده و فشار بر دولت [حکومت پهلوی] را ادامه دهند.»[4]
آمریکایی‌ها به تفصیل در مورد نتایج درخواست امام برای اعتصاب در اسناد مختلف نوشته‌اند. در یکی از همین اسناد آمده است: «دعوت ]آیت‌الله [خمینی از مردم برای شرکت در اعتصاب هجدهم دسامبر فعالیت‌های تجاری در تهران را به جز خدمات ضروری مانند بعضی از خواربار فروشی‌ها، کاملاً کاهش داد. اصفهان، شیراز، تبریز و شهرهای دیگر به‌طور کلی در روز اعتصاب تعطیل بودند. دعوت برای اعتصاب عمومی ظاهراً به اعتصاب ممتد در اداره گمرک منجر شد.... خلبانان هواپیمایی ملی ایران به مدت کوتاهی در فرودگاه مهرآباد دست به اعتصاب زدند. بعد از دستگیری نه نفر از خلبانان، هواپیمایی ملی ایران پروازهای خود را از سر گرفت... بسیاری از شعب بانک‌ها امروز صبح باز بودند اما همه آنها عملاً بعدازظهر تعطیل کردند.»[5]
موضوع بعدی که در اسناد سفارت آمریکا به آن اشاره شده است، پایان یافتن مهلت ویزای امام است: «به نظر می‌رسد که فرانسه در مورد آنچه که باید پس از انقضای ویزای آیت‌الله خمینی در ششم ژانویه انجام دهد سردرگم باشد. یک مقام فرانسوی متذکر گردید که امکان تجدید مجوز برای اقامت ]آیت‌الله [خمینی وجود دارد. فرانسوی‌ها در صورت انجام اقدامی علیه ]آیت‌الله [خمینی، از عکس‌العمل این اقدامات در فرانسه و به مخاطره افتادن زندگی و منافعی که در ایران دارند، بیمناک هستند. مقامات فرانسوی همچنین متذکر شدند که دولت ایران خواستار اقدامی علیه ]آیت‌الله[ خمینی نشده است. مقامات ایرانی احتمالاً به این نتیجه رسیده‌اند که هر اقدام جدیدی علیه ]آیت‌الله [خمینی باعث تشنج و اختلال بیشتری در ایران خواهد شد.»[6]
در نهایت هم تلویزیون فرانسه در نهم دی‌ماه اعلام می‌کند که به آیت‌الله خمینی اجازه داده شد به‌طور نامحدودی در فرانسه بماند.[7]
یکی دیگر از اقدامات امام استفاده از فرصت حضور در فرانسه برای به چالش کشیدن شعارهای سران غرب بود. ایشان در نامه‌ای به رئیس‌جمهور آمریکا می‌نویسند که به خاطر کشتار مردم ایران، دست از حمایت شاه بردارد: «بیش از صد هزار نفر در روز هجدهم دسامبر در شهر مشهد به متن نامه ]آیت‌الله [خمینی که به کارتر نوشته و از وی خواسته بود که به علت عدم رعایت حقوق بشر در حمله به بیمارستان توسط عمال رژیم دست از حمایت شاه بردارد گوش فراداده‌اند.»[8]
یکی از سوالاتی که در فرانسه، بارها از امام پرسیده می‌شد، راجع‌به فرجام حکومت پهلوی بود که ایشان در یکی از این اظهارنظرها و بعد از تشکیل دولت بختیار اعلام می‌کنند که: «تشکیل هیچ دولتی را با وجود شاه نخواهد پذیرفت. شرط حمایت وی همچنان بر رفتن شاه و محو سلطنت استوار است.»[9]
امام همچنین چند روز بعد سخنان شدید‌اللحن‌تری را بیان می‌کنند که موجب ناامیدی بیشتر آمریکایی‌ها می‌شود: «آیت‌الله خمینی مجدداً هرگونه آشتی و مصالحه‌ای را رد کرده است و اضافه نموده هر شخصی که با رژیم مذاکره نماید وجهه‌اش را در نظر عموم از بین خواهد برد.»[10] در میان اسناد سفارت آمریکا، اسناد کمی از بازه 12 دی تا 12 بهمن وجود دارد، اما در همین اسناد اندک نیز چند نکته وجود دارد.
اول اینکه اعتصابات به نقطه اوج خود می‌رسد. در همین زمینه آمریکایی‌ها از وضعیت اعتصابات صنعت نفت این‌گونه می‌نویسند: «کارکنان اعتصابی صنعت نفت میزان تولید نفت را به پایین‌ترین سطح آن در طول بیست و پنج سال گذشته رسانده و این صنعت را فلج کرده‌اند... در نتیجه کمبود سوخت خیلی جدی شده است. کمبود نفت حرارتی به حدی شده که سفارت دیگر به منازل خصوصی خود نفت نمی‌دهد.... گروه فزاینده‌ای از کارکنان ما اینک در منازل سرد و بدون آب گرم زندگی می‌کنند. بعضی دیگر هم طی توافقاتی که خود داشته‌اند به منزل سایر کارکنان رفته‌اند. گیرآوردن بنزین هم به همین دشواری است.»
آمریکایی‌ها این وضعیت را دارای تاثیر بر روی کارکنان محلی‌شان توصیف می‌کنند و منظره پیش‌روی‌شان را در صورت استمرار وضعیت سیاسی آن ایّام مبهم می‌دانند.
در مورد اعتصاب در صنعت برق و گمرکات و تاثیر آنها بر روی آمریکایی‌ها هم می‌نویسند: «قطع برقهای نامنظم... همه روزه در سراسر ایران اتفاق می‌افتد. آنچه این قطع برقها را ناراحت‌کننده می‌سازد این است که بدون تغییر از ساعت 20 تا 22 و 30 برق قطع می‌شود... بیش از دو ماه است که گمرکات نیز اعتصاب کرده است. تعدادی از کارکنان ما بیش از پنج ماه به کار مشغول بوده، ولی نتوانسته‌اند کالاهای خود را دریافت کنند. بعضی از آنها شدیداً به لباسهای زمستانی خود احتیاج دارند، ولی تلاش‌های سفارت جهت ترخیص این کالاها به جایی نرسیده است. وضعیت مراسلات رسمی نیز مخدوش شده است.»[11]
دوم، تلاش بی‌نتیجه آمریکایی‌ها برای تاثیر بیشتر بر روی امام و متقاعدسازی ایشان آن هم با تمام راه‌های غیرسیاسی و بسیار مبتدیانه است: «]آیت‌الله [خمینی... اظهار داشته است که از گفت‌وگو درباره هر موضوعی که به شاه مربوط شود پرهیز دارد.»[12]
سوم، گرفتن گزارش از تمام کسانی که با امام دیدار داشته‌اند برای مطلع شدن از آخرین نظرات ایشان در مورد حکومت پهلوی است. به همین منظور در سندی آمریکایی‌ها می‌نویسند: «یکی از اتباع آمریکایی 5 ژانویه ]15 دی [ما را از یک مذاکره یک ـ یک‌ونیم ساعته‌ای که غروب گذشته با آیت‌الله خمینی داشته بود مطلع کرد. ]آیت‌الله [خمینی گفت... مادامی که دولت ایالات متحده از شاه حمایت می‌کند در جنایات او شریک است. ]آیت‌الله [خمینی از یک کودتای نظامی با حمایت آمریکا نگران بود. (وی گفت) اگر چنین اتفاقی بیفتد مردم ایران با تمام وسایلی که در دسترس دارند مقاومت می‌کنند... ]آیت‌الله[خمینی همچنین گفت... حرکت او ضدکمونیستی است و بعد از ترک شاه این جنبش ایران را به سوی یک خلأ قدرت سوق نمی‌دهد.»[13] در نهایت اما تلاش‌های آمریکایی‌ها به جایی نرسید و در سندی که 12 بهمن از سفارت آمریکا به وزارت خارجه آنها مخابره شده، آمده است: «آیت‌الله خمینی طبق برنامه در رأس ساعت نه صبح با هواپیمای اجاره‌ای ایرباس به فرودگاه مهرآباد وارد شد.»[14]
پی‌نوشت ها
[1] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب نهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1387، ص 560، سند شماره 297، 11 دسامبر 1978- 20 آذر 1357.
[2] همان، ص 564، سند شماره 299، 11 دسامبر 1978- 20 آذر 1357.
[3] همان، ص 597، سند شماره 322، 16 دسامبر 1978- 25 آذر 1357.
[4] همان، ص 599، سند شماره 324، 16 دسامبر 1978- 25 آذر 1357.
[5] همان، ص 623، سند شماره 333، 18 دسامبر 1978- 27 آذر 1357.
[6] همان، ص 664، سند شماره 355، 23 دسامبر 1978- 2 دی 1357.
[7] همان، ص 700، سند شماره 377، 30 دسامبر 1978- 9 دی 1357.
[8] همان، ص 669، سند شماره 358، 24 دسامبر 1978- 3 دی 1357.
[9] همان، ص 705، سند شماره 380، 31 دسامبر 1978- 10 دی 1357.
[10] همان، ص 255، سند شماره 126، 5 نوامبر 1978- 14 آبان 1357.
[11] اسناد لانه جاسوسی آمریکا: کتاب دهم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1388، صص 4 و 5، سند شماره 1، ژانویه 1979، دی و بهمن 1357.
[12] همان، ص 8، سند شماره 4، 3 ژانویه 1979- 14 دی 1357.
[13] همان، ص 9، سند شماره 5، 5 ژانویه 1979- 15 دی 1357.
[14] همان، ص 11، سند شماره 7، 1 فوریه 1979- 12 بهمن 1357.
