بیتوته: زیره سیاه یکی از گیاهان دارویی پرطرفدار و شناخته شده برای ما ایرانی‌هاست که علاوه بر کاربرد آن در پخت غذا، در بسیاری از نسخه‌های طب سنتی جایگاهی ویژه دارد. این گیاه پرخاصیت در درمان بسیاری از بیماری‌ها موثر بوده و نقش به سزایی دارد. یکی از روش‌های بهره‌مند شدن از خواص فراوان این گیاه، مصرف عرق زیره سیاه است. در این مطلب خواص عرق زیره سیاه، موارد احتیاطی و طریقه مصرف آن گردآوری شده است.
خواص عرق زیره سیاه (طبیعت و خواص درمانی)
طبع عرق زیره سیاه گرم است. برخی از مهمترین خواص عرق زیره سیاه در درمان بیماری‌ها عبارتند از:
1. لاغری و کاهش وزن
از مهمترین خواص عرق زیره سیاه، کمک به کاهش وزن و لاغری است. مصرف این عرق به دلیل وجود مقادیر زیاد فیبر باعث کاهش اشتها و افزایش متابولیسم بدن می‌شود. این ویژگی زیره به ویژه به کاهش چربی دور شکم کمک شایانی خواهد کرد.
2. تنظیم قاعدگی
عرق زیره سیاه دارای خاصیت قاعده آور است و مصرف آن به کم شدن درد‌های این دوران و تنظیم قاعدگی کمک می‌کند.
3. افزایش شیر مادران شیرده
از دیگر خواص عرق زیره سیاه تقویت و افزایش شیر مادر در دوران شیردهی است. همچنین به دلیل خاصیت ضد نفخی که دارد، مصرف آن در دوران شیردهی برای کاهش دل درد‌های نوزاد و رفع دلپیچه مفید است.
4. درمان اختلالات گوارشی
عرق زیره تقویت کننده معده است و به رفع نفخ، هضم بهتر غذا، رفع قولنج‌های دستگاه گوارش، اسپاسم معدی و بی‌اشت‌هایی کمک می‌کند. همچنین از عرق زیره سیاه در طب سنتی برای درمان سکسکه استفاده می‌شود. این عرق با تاثیر بر روی عصب معده جلوی سکسکه را می‌گیرد. به طور کلی خواص زیره سیاه در درمان بیماری‌های دستگاه گوارش شامل درمان ضعف عملکرد دستگاه گوارش، کاهش نفخ، بهبود بلع و پیشگیری از ترش کردن معده می‌شود.
5. کاهش قند خون
عرق زیره سیاه در کاهش قند خون موثر است و به همین جهت مصرف آن برای درمان بیماری دیابت مفید است. توجه داشته باشید، مصرف دارو‌های شیمیایی ضد دیابت با عرق زیره تداخل دارد. زیره ممکن است قند خون را کاهش دهد و مصرف آن به همراه این دارو‌ها می‌تواند باعث افت شدید قندخون شود.
طریقه مصرف عرق زیره سیاه
روزانه یک فنجان از این عرق استفاده شود. آن را می‌توان همراه با یک قاشق عسل طبیعی مصرف کرد. بهترین زمان مصرف این عرق، نیم ساعت قبل از خوردن غذاست.
معرفی گیاه زیره سیاه
گیاه زیره که با نام‌های دیگری نظیر زیره رومی، شاه زیره و قرنباد نیز شناخته می‌شود، دارای دو نوع زیره سیاه و زیره سبز است و از میوه آن از گذشته در آشپزی و پزشکی استفاده می‌شده است. زیره گیاهی علفی و دوساله به ارتفاع 60 سانتی‌متر با ساقه‌های توخالی، شیاردار و دارای انشعاب است و برگ‌های آن بریدگی‌های زیادی دارد، به طوری که به شکل نخ مانند در آمده و به رنگ سبز روشن است. گل‌های این گیاه، کوچک، سفید یا صورتی و مجتمع به صورت چتر مرکب است. زیره سیاه اغلب به طور وحشی در نواحی مرتفع و مرطوب می‌روید، زیرا در طول رویش به آب فراوان نیاز دارد. در کشور ما مهمترین مناطق رویش این گیاه کرمان، مشهد، سمنان، دامغان، اطراف سرخس و اطراف تهران است. زیره در بیشتر کشور‌های جهان کاشته می‌شود و در حال حاضر، بازار عمده صادرات زیره سیاه کشور هلند است.
طرز تهیه عرق زیره سیاه و ترکیبات شیمیایی آن
برای تولید عرق زیره سیاه، ابتدا آب و تخم زیره را می‌جوشانند. پس از تبخیر آب، عملیات سرد کردن بخار و تقطیر به صورت سنتی یا صنعتی انجام می‌شود و مایعی که با تقطیر به دست آمده، همان عرق گیاه زیره است. به طور کلی طی فرآیند تبخیر و تقطیر، اسانس و رایحه گیاه داخل مولکول‌های آب نفوذ می‌کند و در اصطلاح علمی، آب مقطر تولید می‌شود. این آب معطر مقطر، علاوه بر طعم و رایحه خوب، خواص درمانی گیاه را هم برای بدن دارد.
زیره سیاه حاوی تانن، موم، مواد رزینی، یک روغن ثابت سبزرنگ، موسیلاژ، مواد قندی، مواد ازته و اسانس که شامل دی‌هیدروکاروئول، نوعی ترپن به‌نام‌کارون و دو نوع ستن است و همین محتویات در اسانس و عرق تهیه شده از آن نیز یافت می‌شود. بوی زیره مربوط به آلدئیدی بنام کومینول است. مقدر کومینول در زیره سیاه بسته به محل کشت آن بین 30 تا 50 درصد متغیر است.
مضرات عرق زیره سیاه (موارد احتیاطی و منع مصرف)
از گذشته زیره همیشه به عنوان ادوی‌های غیر سمی و خوراکی معرفی شده است، با این حال همانند سایر گیاهان دارویی زیاده روی در مصرف آن توصیه نمی‌شود.
1. زیاده روی در مصرف عرق زیره باعث لاعری و زرد شدن رنگ چهره می‌شود.
2. ممکن است بعضی افراد به آن حساسیت داشته باشند.
3. مصرف بیش از اندازه عرق زیره و در دوره زمانی طولانی مدت ممکن است به کبد و کلیه‌ها آسیب بزند.
4. مصرف مقادیر زیاد این عرق در دوران قاعدگی منجر به خونریزی شدید می‌شود، بنابراین توجه داشته باشید از مصرف آن در این دوران اجتناب کنید.
5. مصرف زیاد عرق زیره برای زنان باردار ممنوع است و ممکن است باعث سقط جنین شود.
6. مقادیر بیش از اندازه عرق زیره می‌تواند اعتیاد آور باشد چرا که زیره دارای خواص مخدر است. همچنین می‌تواند منجر به خواب آلودگی، حالت تهوع و مخدوش شدن ذهن شود.
7. مصرف همزمان عرق زیره با دارو‌های کلرپروپامید، انسولین، تولبوتامید و پیوگلیتازون، بایستی با احتیاط همراه باشد و توصیه می‌شود پیش از استفاده با پزشک خود مشورت کنید.
