باشگاه خبرنگاران: 4 بهمن ماه امسال بود که آیت الله آملی لاریجانی رئیس قوه قضاییه در دیدار با روسای کل دادگستری‌های سراسر کشور و دادستان‌های مراکز استان‌ها خبر عفو گسترده زندانیان را به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی اعلام کرد.
براساس قانون، عفو دو نوع است و شامل عمومی و خصوصی می‌شود. عفو عمومی فقط در شرایط خاصی مانند وقوع انقلاب یا ناآرامی‌های اجتماعی با هدف کاهش التهابات اجتماعی و برگرداندن آرامش به جامعه یا بسترسازی برای آشتی ملی یا اعطای فرصت مجدد به متخلفین در خصوص برخی جرایم یا گروهی از مجرمین که تحت شرایط خاص مرتکب جرم شده‌اند، اعطا می‌شود.
عفو عمومی یکی از موارد سقوط مجازات به طور عمومی است و اختصاص به مجرم معینی ندارد و معمولاً در مواردی که عده زیادی در جرایم خاصی شرکت کرده باشند، مورد تصویب قوه قضاییه قرار می‌گیرد. این نوع از عفو تمامی مرتکبان را خواه تعقیب شده باشند یا خیر، در بر می‌گیرد و نسبت به تمام محکومان قطعی و غیرقطعی مؤثر است.
عفو خصوصی از سوی بالاترین مقام رسمی کشور یعنی مقام معظم رهبری به گروهی از محکومان اعطا می‌شود و بر خلاف عفو عمومی احتیاج به تصویب قانون ندارد. این عفو مختص مرحله بعد از صدور حکم قطعی است و تا پیش از قطعیت حکم محکومیت قابل اعمال نیست.
عفو خصوصی شامل محکومانی می‌شود که نام آن‌ها در عفونامه قید شده یا از شرایط مندرج در عفونامه برخور باشند. این عفو موجب از بین رفتن سوء پیشینه کیفری مجرمان نمی‌شود و صرفاً مانع اجرای تمام یا قسمتی از مجازات مجرم می‌شود.
عفو خصوصی پس از طرح و بررسی در کمیسیون عفو و بخشودگی، از سوی رئیس قوه قضاییه به مقام رهبری پیشنهاد و پس از موافقت ایشان اعمال می‌شود.
آیت الله آملی لاریجانی رئیس قوه قضاییه در راستای اعطای عفو خصوصی به بخشی از زندانیان به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی اظهار کرد: باید این باور در همه ما نهادینه شود که افزایش زندانی به نفع کشور نیست. البته در اینجا یک خبر خوش هم بدهم و آن اینکه طی عرایضی که خدمت مقام معظم رهبری داشتیم، بنا شد در 40 سالگی انقلاب اسلامی عفویی معیاری گسترده‌تر از گذشته داشته باشیم که این موضوع در حال بررسی است. ان شاءالله تعداد قابل توجهی از زندانیان، مورد عفو قرار خواهند گرفت. البته آن استثنا‌هایی که در عفو‌های دیگر وجود دارد برای این عفو جدید نیز مطرح می‌شود، اما تلاش ما این است که با انجام بررسی‌های دقیق، تعداد بیشتری مشمول شرایط شوند و با توجه به موافقت رهبر معظم انقلاب با اصل موضوع، ان شاءالله به زودی جزئیات آن اعلام خواهد شد.
اعلام این خبر از سوی رئیس قوه قضاییه بازخورد‌های مثبتی در سطح جامعه داشت و خانواده‌های زیادی را زندانیان را امیدوار کرد.
جعفری دولت آبادی دادستان عمومی و انقلاب تهران در رابطه با شرایط عفو‌های گسترده به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب گفت: هرساله به مناسبت 22 بهمن عفو محکومان صورت می‌گیرد و سال‌های گذشته استثنائاتی درباره قرار‌های عفو در نظر گرفته می‌شد، امسال برخی استثنائات کاهش یافته است.
جعفری دولت آبادی افزود: در عفو‌هایی که قرار است به مناسبت چهل سالگی انقلاب صورت بگیرد، این طور نخواهد بود که با امنیت و مسائل مردم سر و کار داشته باشد و آن‌ها را تغییر دهد.
دادستان تهران بیان کرد: برخی جرایم که امکانش وجود دارد با تخفیف مواجه خواهند شد، مثلا کسی که اولین بار جرم کوچکی داشته و شاکی ندارد؛ تلاش شده مشمول عفو شود تا تعداد زندانی‌ها کم شود.
وی درباره عفو محکومان مهریه تاکید کرد: آن‌ها اگر شاکی خصوصی دارند باید زمینه رضایت فراهم شود.
آیت الله آملی لاریجانی رئیس قوه قضاییه در جلسه مسئولان عالی قضایی روز 15 بهمن ماه جزئیات بیشتری از عفو زندانیان اعلام کرد و گفت: به تقاضای خود از محضر رهبر معظم انقلاب برای اعطای عفو گسترده در چهل سالگی انقلاب اسلامی، رهبر انقلاب موافقت اولیه خود را با کلیات این تقاضا اعلام کردند، اما متاسفانه برخی این اقدام بزرگ را هم سیاسی می‌کنند. عده‌ای گفته اند بهتر است این عفو شامل زندانیان سیاسی هم بشود. این در حالی است که ما محکومی با عنوان «زندانی سیاسی» نداریم. اگر کسی اقدامی علیه امنیت مرتکب شده است، عنوان مجرمانه مستقلی دارد که باید به آن رسیدگی شود. جرم سیاسی نیز در قانون تعریف شده و رسیدگی به آن هم ساز و کار‌های قانونی خود را دارد، اما در حال حاضر چنین محکومانی نداریم.
وی افزود: متاسفانه برخی از افرادی که حتی در دستگاه‌های اجرایی هم سمت دارند، گفته اند این عفو شامل منتقدان هم بشود. گویی القاء می‌کنند کسانی به خاطر نقد صرف، در زندانند. این چه دروغ بزرگی است؟ مگر امروز کسی که نقدی داشته به خاطر انتقادش در زندان است؟ دستگاه قضایی هیچگاه به صرف نقد، کسی را تحت تعقیب قرار نداده است. این اظهارات ناشی از عدم توجه برخی به این نکته است که افترا و توهین با نقد تفاوت دارد و این تفاوت را نیز قانونگذار قائل شده است. به صراحت می‌گوییم که نقد به هیچ عنوان در جمهوری اسلامی جرم نیست.
رئیس قوه قضاییه گفت: متاسفانه عده‌ای این عفو شیرین را که تخمین زده می‌شود شامل قریب به 50 هزار نفر بشود، با برخی اظهارات بی مورد و حواشی نامربوط تلخ می‌کنند و یک اقدام انسانی، قضایی و حقوقی را که مربوط به جرم و محکومیت مجرمان است، سیاسی جلوه می‌دهند. اصل این پیشنهاد از سر رافت و اقتدار نظام جمهوری اسلامی است و هر تفسیر دیگری در این زمینه بیهوده و خطاست.
در نامه رئیس قوه قضاییه به رهبر انقلاب برای درخواست عفو 50 هزار زندانی آمده است: «احتراماً ضمن عرض تبریک به‌مناسبت فرارسیدن چهلمین سالروز پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و ایام‌الله دهه‌ی مبارک فجر و 22 بهمن ماه، در اجرای بند 11 از اصل 110 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در راستای کاهش اثرات سوء حبس بر خانواده‌ی زندانیان و باز اجتماعی شدن آنان، بدین وسیله شرایط و ضوابط عفو به محضر مبارک تقدیم می‌شود تا در صورت تصویبِ آن مقام عالی، محکومان دادگاه‌های عمومی و انقلاب، سازمان قضائی نیرو‌های مسلح و سازمان تعزیرات حکومتی که محکومیت آن‌ها تا تاریخ 22 بهمن 1397 قطعیت یافته و به شرح آتی واجد شرایط استفاده از عفو یا تخفیف تشخیص داده می‌شوند، مشمول عفو یا تخفیف مجازات واقع و از رأفت اسلامی بهره‌مند شوند.»
براساس درخواست رئیس قوه قضاییه از مقام معظم رهبری عفو شامل زندانیانی می‌شود که مشمول یکی از مواد زیر باشند.
الف) محکومیت محکومان به حبس تا شش ماه که به هر علت تاکنون اجرا نشده باشد، مشروط بر اینکه فاقد شاکی یا مدعی خصوصی باشند و یا بتوانند حداکثر تا 15 اسفند 1397 رضایت شاکی را تحصیل نمایند.
ب) محکومان به حبس که در زندان به سر می‌برند:
1. باقیمانده محکومیت محکومان به حبس تا یکسال.
2. سه چهارم محکومیت محکومان به حبس بیش از یک سال تا پنج سال.
3. دو سوم محکومیت محکومان به حبس بیش از پنج سال تا ده سال.
4. یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از ده سال تا 20 سال، مشروط بر اینکه حداقل یک سال حبس را تحمل کرده باشند.
5. باقیمانده محکومیت محکومان به حبس بیش از 20 سال برای مردان در صورتی که حداقل 12 سال و برای زنان در صورتی که حداقل 10 سال تحمل حبس نموده باشند.
6. باقیمانده محکومیت محکومان به حبس ابد برای مردان در صورتی که حداقل 15 سال و برای زنان در صورتی که حداقل 12 سال تحمل حبس نموده باشند.
7. باقیمانده محکومیت حبس کلیه محکومان جرائم غیر عمدی
8. باقیمانده محکومیت حبس (غیر از حبس ابد) زنانی که به حکم قانون سرپرستی یا حضانت فرزندانشان را بر عهده دارند، در صورتیکه حداقل یک پنجم حبس را تحمل کرده باشند.
9. باقیمانده محکومیت حبس محکومان ایثارگر و خانواده معظم شهدا (پدر، مادر، همسر، فرزند، برادر، خواهر) که به دلایل مختلف در زندان بسر می‌برند به شرط آنکه در محکومیت حبس بیش از پنج سال، حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد، حداقل پنج سال تحمل حبس کرده باشند.
تبصره- مشمولین این بند ملزم به ارائه تأییدیه لازم از مراجع ذیربط بوده و مصادیق ایثارگری نیز تابع قوانین و مقررات مربوط است.
10. باقیمانده محکومیت حبس بیماران صعب‌العلاج یا لاعلاج که مراتب بیماری آنان تا قبل از پایان دوره محکومیت مورد تأیید کمیسیون پزشکی قانونی قرار گیرد.
بدیهی است اقدامات دادگاه در جهت اجرای مواد 502 و 522 قانون آیین دادرسی کیفری مانع اعمال این عفو نیست.
11. باقیمانده محکومیت حبس محکومان ذکور بالای 70 سال تمام و اُناث بالای 60 سال تمام به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی به شرط آنکه در محکومیت حبس بیش از پنج سال، حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد، حداقل 5 سال تحمل حبس کرده باشند.
12. باقیمانده محکومیت حبس و یا جزای نقدی اتباع بیگانه که به جُرم ورود یا اقامت غیر مجاز محکوم شده‌اند.
تبصره- مشمولین این بند پس از طرد از کشور چنانچه ظرف مدت ده سال بدون مجوز وارد قلمرو جمهوری اسلامی ایران شوند، عفو آنان کان لم یکن تلقی و باقیمانده مجازات آنان اجرا خواهد شد.
پ) محکومیت محکومان به جزای نقدی تا ده میلیون ریال که به هر علت تاکنون اجرا نشده باشد.
ت) محکومان به جزای نقدی که به علت عجز از پرداخت جزای نقدی در زندان بسر می‌برند:
1. باقیمانده محکومیت محکومان به جزای نقدی تا هفتصد میلیون ریال.
2. دو سوم محکومیت محکومان به جزای نقدی بیش از هفتصد میلیون ریال تا دو میلیارد ریال.
3. یک دوم محکومیت محکومان به جزای نقدی بیش از دو میلیارد ریال تا پنج میلیارد ریال.
تبصره- محکومین به حبس و جزای نقدی که حبس آن‌ها مشمول عفو قرار گرفته باشد، محکومیت قطعی جزای نقدی آنان نیز مشمول این دستورالعمل قرار خواهد گرفت.
ث) کلیه محکومان به شلاق‌های تعزیری
عفو رهبری شامل کدام دسته از زندانیان می‌شود؟
ج) شرایط استفاده از عفو:
1. نداشتن بیش از دو فقره سابقه محکومیت مؤثر کیفری.
2. عدم ارتکاب جرم عمدی جدید مستوجب مجازات درجه یک تا پنج موضوع ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوب 1 اردیبهشت 1392 در ایام تحمل حبس در حال اجرا یا در زمان مرخصی اعطایی.
3. نداشتن مدعی خصوصی و یا جلب رضایت وی و یا جبران ضرر و زیان و یا ترتیب پرداخت خسارت مدعی خصوصی و زیان دیده (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) تا قبل از پایان دوره محکومیت.
تبصره- معاونت در جرائم، باستثناء قتل عمد، نیاز به جلب رضایت شاکی خصوصی نداشته و مانع اعمال عفو نمی‌باشد.
4. عدم استفاده از عفو در محکومیت‌های قبلی متضمن مجازات درجه یک تا سه.
چ) مرتکبین جرائم ذیل، از شمول این عفو مستثنی هستند:
1. قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر (منظور از قاچاق عمده مواد مخدر، بیش از 100 کیلوگرم تریاک و ملحقات آن، و بیش از دو کیلوگرم هرویین و روان گردان‌ها و ملحقات آن است)
2. قاچاق اسلحه و مهمات.
3. جرائم امنیتی که محکومیت آن‌ها بیش از یک سال باشد.
4. آدم ربایی در صورت عدم گذشت شاکی.
5. اسیدپاشی
6. تجاوز به عنف
7. دایر کردن مرکز فساد و فحشاء
8. سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار یا سرقت سارقینی که میزان محکومیت حبس آنان بیش از پنج سال باشد.
9. اختلاس
10. ارتشاء
11. کلاهبرداری
12. جعل اسکناس و ضرب سکه تقلبی
13. پولشویی
14. اخلال در نظام اقتصادی کشور
15. قاچاق مشروبات الکلی
16. قاچاق کالا و ارز سازمان یافته، حرفه‌ای و عمده
تبصره- معاونین جرائم موضوع بند‌های 1، 5 و 14 این قسمت نیز از شمول عفو مستثنی است.
رهبر انقلاب در روز 18 بهمن ماه موافقت خود را با درخواست رئیس قوه قضاییه اعلام کردند. ایشان در جواب درخواست رئیس قوه قضاییه نوشتند: «از پیشنهاد جنابعالی درباره‌ی عفو این جمع انبوه از محکومان دادگاه‌ها استقبال و به‌خاطر آن از شما تشکر می‌کنم. یادبود انقلاب اسلامی حقاً شایسته است که خاندان‌هایی از مبتلایان به محکومیت قضایی را در شادی عمومی ملت ایران شریک کند.»
چه زمانی زندانیان مشمول عفو رهبری آزاد می‌شوند؟
جعفری دولت آبادی دادستان تهران در خصوص زمان اجرای بخشنامه عفو‌های دهه فجر گفت: بلافاصله بعد موافقت رهبر با درخواست رئیس قوه قضاییه و پاسخ دفتر ایشان، این بخشنامه لازم‌الاجرا خواهد شد.
دادستان تهران تصریح کرد: برخی از زندانیان بر اساس این بخشنامه آزاد می‌شوند و برای برخی دیگر هم مجازات‌های تخفیف در نظر گرفته شده است. امیدواریم اجرای آن خبر خوشی برای خانواده‌های زندانیان باشد.
وی در رابطه با اینکه عفو رهبری شامل کدام گروه از زندانیان می‌شود، گفت: محکومیت محکومان به حبس تا شش ماه که به هر علت تاکنون اجرا نشده باشد، مشروط بر اینکه فاقد شاکی یا مدعی خصوصی باشند و یا بتوانند حداکثر تا 15 اسفند 1397 رضایت شاکی را تحصیل کنند.
جعفری دولت آبادی در رابطه با محکومان به حبس که در زندان بسر می‌برند، گفت: باقیمانده محکومیت محکومان به حبس تا یکسال، سه چهارم محکومیت محکومان به حبس بیش از یک سال تا پنج سال، دو سوم محکومیت محکومان به حبس بیش از پنج سال تا ده سال، یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از ده سال تا 20 سال، مشروط بر اینکه حداقل یک سال حبس را تحمل کرده باشند، مشمول عفو می‌شوند.
وی ادامه داد: همچنین باقیمانده محکومیت محکومان به حبس بیش از 20 سال برای مردان در صورتی که حداقل 12 سال و برای زنان در صورتی که حداقل 10 سال تحمل حبس کرده باشند و باقیمانده محکومیت محکومان به حبس ابد برای مردان در صورتی که حداقل 15 سال و برای زنان در صورتی که حداقل 12 سال تحمل حبس نموده باشند، شامل این عفو می‌شوند.
دادستان تهران تصریح کرد: باقیمانده محکومیت حبس کلیه محکومان جرائم غیر عمدی، باقیمانده محکومیت حبس (غیر از حبس ابد) زنانی که به حکم قانون سرپرستی یا حضانت فرزندانشان را بر عهده دارند، در صورتیکه حداقل یک پنجم حبس را تحمل کرده باشند، باقیمانده محکومیت حبس محکومان ایثارگر و خانواده معظم شهدا (پدر، مادر، همسر، فرزند، برادر، خواهر) که به دلایل مختلف در زندان بسر می‌برند به شرط آنکه در محکومیت حبس بیش از پنج سال، حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد، حداقل پنج سال تحمل حبس نموده باشند، نیز مشمول عفو می‌شوند.
براساس گفته‌های دادستان تهران عفو رهبری شامل افرادی که باقیمانده محکومیت حبس بیماران صعب‌العلاج یا لاعلاج که مراتب بیماری آنان تا قبل از پایان دوره محکومیت مورد تأیید کمیسیون پزشکی قانونی قرار گیرد، باقیمانده محکومیت حبس محکومان ذکور بالای 70 سال تمام و اُناث بالای 60 سال تمام به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی به شرط آنکه در محکومیت حبس بیش از پنج سال، حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد، حداقل 5 سال تحمل حبس نموده باشند، باقیمانده محکومیت حبس و یا جزای نقدی اتباع بیگانه که به جُرم ورود یا اقامت غیر مجاز محکوم شده‌اند، محکومیت محکومان به جزای نقدی تا ده میلیون ریال که به هر علت تاکنون اجرا نشده باشد، محکومان به جزای نقدی که به علت عجز از پرداخت جزای نقدی در زندان بسر می‌برند شامل (باقیمانده محکومیت محکومان به جزای نقدی تا هفتصد میلیون ریال، دو سوم محکومیت محکومان به جزای نقدی بیش از هفتصد میلیون ریال تا دو میلیارد ریال، یک دوم محکومیت محکومان به جزای نقدی بیش از دو میلیارد ریال تا پنج میلیارد ریال) می‌شود.
دادستان تهران گفت: محکومین به حبس و جزای نقدی که حبس آن‌ها مشمول عفو قرار گرفته باشد، محکومیت قطعی جزای نقدی آنان نیز مشمول این دستورالعمل قرار خواهد گرفت.
جعفری دولت آبادی در رابطه شرایط عفو نیز گفت: نداشتن بیش از دو فقره سابقه محکومیت مؤثر کیفری، عدم ارتکاب جرم عمدی جدید مستوجب مجازات درجه یک تا پنج موضوع ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوب 1 اردیبهشت 1392 در ایام تحمل حبس در حال اجرا یا در زمان مرخصی اعطایی، نداشتن مدعی خصوصی و یا جلب رضایت وی و یا جبران ضرر و زیان و یا ترتیب پرداخت خسارت مدعی خصوصی و زیان دیده (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) تا قبل از پایان دوره محکومیت از شرایط مشمول شدن این عفو می‌شود.
وی در رابطه کسانی که مشمول عفو نمی‌شوند، ادامه داد: قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر (منظور از قاچاق عمده مواد مخدر، بیش از 100 کیلوگرم تریاک و ملحقات آن، و بیش از دو کیلوگرم هرویین و روان گردان‌ها و ملحقات آن می‌باشد)، قاچاق اسلحه و مهمات، جرائم امنیتی که محکومیت آن‌ها بیش از یک سال باشد، آدم ربایی در صورت عدم گذشت شاکی، اسیدپاشی، تجاوز به عنف، دایر کردن مرکز فساد و فحشاء، سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار یا سرقت سارقینی که میزان محکومیت حبس آنان بیش از پنج سال باشد، اختلاس، ارتشاء، کلاهبرداری، جعل اسکناس و ضرب سکه تقلبی، پولشویی، اخلال در نظام اقتصادی کشور، قاچاق مشروبات الکلی، قاچاق کالا و ارز سازمان یافته، حرفه‌ای و عمده از جمله استثنا‌ها است.
