دکتر شادی نعیمی؛ متخصص نوزادان و کودکان
متاسفانه هر سال با آغاز فصل سرد اخبار تلخی را در مورد مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن و مرگ دسته‌جمعی خانواده‌ها می‌شنویم.
حتی شنیدن این خبر نیز تلخ است و با اطلاع‌رسانی و آگاه شدن افراد از خطر این مرگ خاموش می‌توان به این خبرها پایان داد.
در وسایل گازسوز مثل بخاری و آبگرمکن همان‌طور که سالم بودن خود وسایل و لوله اتصال آنها به گاز اهمیت دارد همیشه باید از باز بودن دودکش مطمئن باشیم.
وقتی دودکش باز نباشد و واکنش سوختن با کمبود اکسیژن مواجه شود، به جای تولید دی اکسید کربن یا همان گاز کربنیک (CO2)، گاز مونو اکسید کربن یا CO آزاد می‌شود که می‌تواند انسان را دچار خفگی کند.
وقتی غلظت گاز مونو اکسید کربن در محیط افزایش می‌یابد و با تنفس وارد بدن انسان می‌شود مانع رسیدن اکسیژن به بافت‌های بدن می‌شود. این گاز هیچ رنگ یا بویی ندارد.
چه اتفاقی می‌افتد؟
هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون مسوول انتقال اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن می‌باشد.
گاز مونو اکسید کربن روی همان قسمتی از هموگلوبین انسان سوار می‌شود که در واقع محل چسبندگی گاز اکسیژن است و قدرت چسبندگی مونو اکسید کربن به این محل 200 برابر اکسیژن است. با این پیوستن
مونو اکسید کربن به هموگلوبین ترکیبی به نام کربوکسی هموگلوبین به دست می‌آید که در گلبول قرمز تجمع می‌یابد و مانع رسیدن اکسیژن به بافت‌های بدن می‌شود.
به این شکل سوخت و ساز در تمام بافت‌ها ابتدا مختل و سپس متوقف می‌شود.
علائم مسمومیت با مونو اکسید کربن
در ابتدا که گاز مونو اکسید کربن در محیط پیدا می‌شود علائم ساده و غیر‌اختصاصی مثل سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، تهوع، درد قفسه سینه و گیجی ایجاد می‌شود.
متاسفانه اگر افراد در محیط آلوده به گاز خواب باشند، این علائم اولیه احساس نمی‌شود.
با افزایش غلظت گاز در محیط، فرد دچار از دست رفتن کامل هوشیاری، آریتمی قلبی، تشنج و مرگ می‌شود.
صورت فرد مسموم قرمز و برافروخته است.
متاسفانه هر چه وزن فرد کمتر باشد، این خفگی زودتر اتفاق می‌افتد، یعنی غلظتی از گاز که در بزرگسالان مسمومیت خفیف ایجاد می‌کند، می‌تواند در کودک باعث خفگی کامل و مرگ شود.
در افرادی که بیماری قلبی تنفسی داشته باشند نیز این اتفاق در غلظت‌های پایین رخ می‌دهد.
چه مقدار گاز مونو اکسید کربن ایجاد خطر می‌کند؟
اگر بخواهید بدانید که چه مقدار از گاز مونو اکسید کربن در افراد سالم و عادی ایجاد خطر می‌کند، باید بگویم که بیشتر افراد سالم تا حد 70 PPm گاز را تحمل می‌کنند و مقادیر حدود 70 تا 100 PPm باعث ایجاد علائم مسمومیت می‌شود، البته بیماران قلبی حتی با غلظت 65 تا 70 PPm درد قفسه صدری را تجربه می‌کنند.
کودکان زیر 10 کیلوگرم نیز با مقادیر 50 تا 70 PPm علائم مسمومیت را نشان خواهند داد.
چگونه می‌توانیم متوجه وجود مونو اکسید کربن در محیط شویم؟
با توجه به اینکه این گاز بو و رنگ ندارد، وجود رسوب سنگین و بخار زیاد در روی پنجره‌ها باید شک ما را برانگیزد.
اطراف خروجی دودکش دوده غلیظ و زرد و قهوه‌ای نیز دیده می‌شود. در محل پشت‌بام نیز هیچ بخاری از دودکش خارج نمی‌شود.
سوخت ناقص باعث بوی حاصل از سوخت ناقص می‌شود و رنگ شعله نیز غیرعادی است.
دقت بفرمایید که بوی حاصله ناشی از سوخت بد است.
بهترین راه برای تشخیص مسدود نبودن مسیر خروج دود لمس دیواره دودکش است که اگر سرد باشد نشان‌دهنده مسدود بودن مسیر خروج دود و حرارت می‌باشد.
راه‌های پیشگیری
هر سال قبل از شروع فصل سرما باید هم خود بخاری‌ها و آبگرمکن‌ها توسط افراد متخصص کنترل و هم دودکش‌ها با وسواس بررسی شود.
امروزه وسایلی در بازار به نام Co Alarm یا زنگ گاز Co موجود است.
اگر این هشدار‌دهنده روی وسایل گاز سوز نصب شود، با بالا رفتن غلظت مونو اکسید کربن، این وسیله به صدا در می‌آید و ما را آگاه می‌کند، البته در محیط سربسته که اکسیژن جریان ندارد، هیچ‌گاه نباید از سوخت‌های غیر استانداردی مثل چوب و مقوا برای روشن کردن آتش استفاده شود.
درمان
در لحظه پیدا شدن بیمار باید هوای آزاد وارد اتاق شود و به محض انتقال بیمار به مرکز درمانی باید اکسیژن دریافت کند.
گاه مجبوریم بیمار را در اتاقک اکسیژن قرار دهیم که اکسیژن را با فشار بالا دریافت کند تا شاید کمپلکس کربوکسی هموگلوبین به هم بخورد و اکسیژن به بافت‌های بیمار برسد.
در مرحله بعد، رگ باید باز شود تا بیمار مایع کافی دریافت کند.
