فرارو- معمولا با فرارسیدن ایام انتخابات یکی مجموعه اخباری که به صورت مستمر روی خروجی رسانه‌ها قرار می‌گیرد، اخبار مرتبط با ستادهای انتخاباتی است. مراکزی که مدیریت و هدایت بخش تبلیغات در حوزه های مختلف را برعهده دارد. اما همیشه سوالات و ابهاماتی درباره آنها مطرح بوده است که هزینه ها از کجا تامین می‌شود؟ تصمیم گیری بر چه مبنا و اصولی است و...
به گزارش فرارو، حضور افراد به عنوان کاندیدای انتخابات (ریاست جمهوری، مجلس، شوراهای شهر و روستا و...) نیازمند برنامه ریزی و تامین منابع مالی و انسانی است که معمولا در کشورهای مختلف به روش‌های متفاوتی صورت می‌گیرد. اما تقریبا هدف در تمامی کشورها یکسان است.
زیرا کاندیداهای انتخابات هدفشان از تشکیل ستادهای خود ارتباط مردمی، طرح و برنامه ریزی تبلیغاتی، توزیع پوسترها و انتشار اخبار و... است. بنابراین برای رسیدن به این منظور نیاز دارند در گام اول منابع مالی خود را تامین کنند و این راه‌های مختلفی دارد. لذا با توجه به نوع انتخابات، جمعیت حوزه انتخابیه، حمایت احزاب سیاسی و قوانین و مقررات موجود، ستادهای انتخاباتی ممکن است از منابع گوناگون بهره بگیرند.
به طور کلی منابع مالی ستادهای انتخاباتی را می‌توان به دو دسته «خصوصی» و «عمومی» تقسیم کرد؛ منابع عمومی شامل منابع حکومتی در تمام سطوح و در برگیرنده همه نهادهایی می‌شود که از بودجه‌های عمومی تغذیه می‌شوند. برخی کشورهای جهان به احزاب سیاسی و نامزدهای انتخاباتی امکان می‌دهند تا تحت شرایط خاص از منابع مالی دولتی استفاده کنند. ستادها ممکن است کمک نقدی دریافت کرده یا امکان یابند از امکانات دولتی به‌طور مجانی یا با تخفیف ویژه بهرمند شوند. در ایران، استفاده از هر گونه منابع دولتی برای کمک به ستادهای انتخاباتی تخلف به حساب می‌آید، به جز موارد استثناء که در قوانین انتخاباتی ذکر شده است.
احزاب و تامین هزینه های ستاد
یکی از راه‌ها تامین منابع مالی معمولا از داخل احزاب حامی کاندیداها صورت می گیرد. به این شکل که افرادی که به عنوان اعضای حزب فعالیت میکنند و توان مالی دارند، هزینه‌های ستاد انتخاباتی را به طور کامل و یا بخشی از آن را برعهده می گیرند. البته معمولا برای سرمایه گذاری در ستاد چند عضو حزب وارد عمل می شوند. البته راه دیگری نیز برای تامین هزینه ستادها از سوی احزاب وجود دارد و آن اختصاص درآمد حاصل از حق عضویت‌ها است. زیرا در اساسنامه همه احزاب این مورد وجود دارد و می توانند در انتخابات از آن استفاده کنند. این راه نیز در کشورهای اروپایی مانند انگلستان نیز مورد استفاده قرار می گیرد. البته معمولا این پرداخت ها در ایران به صورت جدی انجام نمی‌شود و درآمد حزب از شورای سیاستگذاری یا فعالیت‌های دیگر حزب تامین می‌شود.
حامیان خارج از حزب
با توجه به اینکه قاعدتا هزینه‌های یک ستاد انتخاباتی با توجه به نوع انتخابات یا یکدیگر متفاوت است معمولا در انتخابات ریاست جمهوری احزاب بخشی از هزینه ها را برعهده می گیرند و بخش دیگر از سوی طرفداران و حامیان کاندیدا صورت می گیرد. افرادی که معمولا از فعالان اقتصادی هستند و موفقیت کاندیدای متبوعشان برای آنها می تواند منافع اقتصادی کلان به همراه داشته باشد. بنابراین آنها به نوعی بر روی افراد سرمایه گذاری اقتصادی می کنند.
عدم شفافیت در هزینه های ستادهای انتخاباتی
یکی از نکاتی که فعالان ستادهای انتخاباتی بر روی آن اشتراک نظر دارند این است که مسائل مالی در ستادها تاحدود زیادی مبهم و غیرشفاف است و معمولا مشخص نمی‌شود که هزینه‌ها از کجا تامین می‌شود. همین مسئله موجب شده است که شائبه‌های بسیاری در خصوص ستادهای انتخاباتی مطرح شود و احتمال فساد در آنجا را افزایش دهد. به همین دلیل دولت یازدهم پاییز سال 94 در زمان فعالیت مجلس نهم لایحه‌ای تحت عنوان لایحه شفاف سازی منابع مالی و هزینه های انتخاباتی تقدیم مجلس کرد که در آن آمده بود که منابع نقدی و غیرنقدی مجاز برای هزینه‌های انتخاباتی داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و شوراها، منحصراً شامل مواردی نظیر: دارایی شخصی داوطلب، کمک‌های مستقیم احزاب و تشکلهای سیاسی دارای مجوز معتبر، کمک‌های اشخاص حقیقی ایرانی و منابع و امکانات عمومی که مطابق قانون استفاده از آن برای تبلیغات انتخاباتی مجاز است، در این لایحه آمده بود.
البته موارد دیگری هم در این لایحه مطرح شده بود که به عنوان مثال کمک‌های مالی چگونه دریافت شود و در چه مواردی هزینه شوند. اما این لایحه مورد تائید و حمایت نماینده های مجلس وقت قرار نگرفت. بنابراین شفافیت هزینه های ستادهای انتخاباتی همچنان بلاتکلیف مانده است. در مجموع در انتخابات لازم است که مشخص شود هر نامزد یا حزب چه میزان و چگونه از خدمات دولتی استفاده می‌کند. از سوی دیگر، نامزدها و احزاب سیاسی ممکن است به منابع خصوصی روی آورند. اهداکنندگان، شامل اشخاص و بنگاه‌های اقتصادی خصوصی از طریق کمک مالی مستقیم، پرداخت وام یا ارائه کالا و خدمات با هزینه نازل‌تر به ستادهای انتخاباتی کمک میکنند. اشخاص ممکن است از دارایی شخصی خود نیز هزینه کرده یا احزاب سیاسی و سازمان‌های جامعه مدنی به آن کمک کنند.
شائبه فساد در ستادهای انتخاباتی
از سوی دیگر عدم شفافیت همانطور که در ابتدا به آن اشاره شد بعضا شائبه فساد را ایجاد می کند. زیرا به عنوان مثال در بخش کمک‌های خصوصی به ستادها که از سوی برخی فعالان اقتصادی صورت می‌گیرد، در قبال کسب حمایت ویژه از مقام منتخب است. زیرا این کمک ها همیشه با هدف تأثیرگذاری بر تصمیمات سیاسی در جهت خاص صورت می‌گیرد. اما نوع چنین تأثیری است که اینجا اهمیت پیدا می‌کند. گاه ساده نیست مرزی کشید میان کمک مالی که با هدف تأثیر عام‌المنفعه انجام شده و کمکی که قصد آن منافع خصوصی باشد. منافع اهدا کنندگان به ستادهای انتخاباتی از راه‌های گوناگونی ممکن است برآورده شود. احتمال دارد اهداکننده و سیاستمدار اهداف مشترکی را دنبال کنند. اگر تصمیمات سیاستمداران به نفع عموم ختم شود آن را نمی‌توان بده و بستان سیاسی حساب کرد، حتی اگر بر حسب اتفاق اهداکننده‌ای از آن سود برده باشد.
علاوه بر این مورد فوق، استفاده از منابع دولتی یکی دیگر از مصادیق فساد در ستادهای انتخاباتی است که معمولا بسیار مورد بحث قرار می‌گیرد و طرفین یکدیگر را به سواستفاده این منابع متهم میکنند. زیرا به هرحال معمولا کاندیداهای حاضر در انتخابات یا رئیس جمهور مستقر است یا از نزدیکان وی، یا شهردار و نزدیکانش در انتخابات حضور دارند یا به هرحال از یک نهاد مشخص با منابع مالی و غیرمالی در انتخابات حاضر شده اند. انواع چنین تخلفی شامل استفاده از کارکنان کشوری و لشکری برای فعالیت در ستاد انتخاباتی نامزد خاص، استفاده از وسایل و امکان عمومی برای تبلیغات، همچون دخالت مساجد، دفاتر ائمه جمعه و مؤسسات اقتصادی وابسته به آنها می‌شود. گاه چنین دخالت‌هایی تا بدان حد بوده که حتی رئیس‌جمهوری نیز این نهادها را از دخالت در انتخابات بر حذر داشته است. از سوی دیگر، سوء استفاده از قدرت قانونی برخی نهادها نیز می‌تواند از جمله این گونه از تخلفات به شمار آید.
تامین نیرو انسانی و چیدمان در ستادهای انتخاباتی
قاعدتا بعد از تامین منابع مالی کاندیداها یا احزاب حامی باید نیروی انسانی لازم برای ستادهای خود را تامین کنند. ضمن اینکه هر مجموعه‌ای که قصد دارد موفق و تاثیرگذار عمل کند نیاز دارد ساختار مشخص و قانونمندی داشته باشد. بنابراین هر ستاد انتخابات دارای ساختار مشخص و یک سانی است. به این شکل که ساختار ستاد با توجه به وظایفی که در برنامه کاندیدا یا شورای سیاستگذاری آمده و پاسخگویی به این وظایف، تعیین می‌شود. معمولا تمامی ستادها یک شورای سیاستگذاری دارند که برنامه‌های کلان را مشخص می کنند به عبارت ساده اتاق فکر ستادها هستند. این افراد عبارتند از رئیس ستاد، فرد یا افرادی که مهارت در مدیریت بحران سیاسی دارند، طراح یا طراحان گرافیکی، نماینده احزاب. البته این ترکیب معمولا در کشوری مانند ایران متفاوت است. زیرا بعضا بنا به دلایلی که می تواند یکی از آنها صرفه جویی در منابع مالی باشد توجه جدی به افراد متخصص در مدیریت بحران و تبلیغات نمی کنند.
بنابراین برنامه‌های کلان در شورای سیاستگذاری تعیین می‌شود و خروجی آن به بخش اجرایی منتقل می شود. در این بخش افرادی حضور دارند که به ایده‌ها و برنامه‌ها جامه عمل می پوشانند که معمولا متشکل از طراحان، روزنامه نگاران و حتی افراد متفرقه هستند که مسئولیت‌های نظیر پخش و نصب پوستر یا انتشار اخبار در شبکه های اجتماعی را برعهده دارند. حتی در این گروه افرادی حضور دارند که وظیفه ایداهای تخریبی علیه کاندیداهای رقیب را مطرح و به رسانه‌ها ارسال می کنند.
ستادهای شهرستان و تفاوت با ستادهای پایتخت
معمولا سیاست‌های کلان ستادهای انتخاباتی یک کاندیدا با یکدیگر تفاوتی ندارد اما آنچه که موجب می‌شود میان ستادهای پایتخت و استان‌های دیگر تفاوتی ایجاد شود مسائلی نظیر موقعیت‌های جغرافیایی، بومی و.. است که فعالان ستادهای انتخاباتی در استان‌های دیگر با توجه به شناختی که از مردم آن استان و منطقه دارند، سیاست‌های جزیی مانند نحوه تبلیغات، طراحی و ساخت فیلم‌ها و ... را مشخص و ارائه می کنند.
ستادهای مردمی از دروغ تا واقعیت
احتمالا در اخبار ایام انتخابات این را شنیده یا خوانده اید که «ستاد مردمی فلان کاندیدا تشکیل شد». واقعیت این است که این اگر نخواهیم بگویم یک دروغ است باید گفت نامگذاری برخی مراکز به عنوان ستاد مردمی، یکی از روش‌های تبلیغات سیاسی است. زیرا کاندیداها یا شورای سیاستگذاری ستادها برای اینکه در افکار عمومی این حس را ایجاد کنند که کاندیدای مورد نظرشان مورد توجه مردم است و پایگاه اجتماعی قوی دارد که مردم حاضر هستند برای وی هزینه کنند، مسئله ستادهای مردمی را مطرح می کنند. با اینحا این ستادها علاوه بر اینکه طبق سیاست‌های کلان ستاد مرکزی پیش می‌روند، در زمان فعالیت بودجه‌های مشخصی به آنها تعلق می‌گیرد.
در مجموع شاید تفاوت‌های جدی و مشخصی میان ستادهای انتخاباتی در ایران و کشورهای اروپایی و امریکایی وجود دارد اما بخش عمده آنها در مواردی نظیر ساختار و هدف با یکدیگر مشترک هستند و به طور کلی ستادهای انتخاباتی تشکیل می‌شوند تا دیدگاه، برنامه ها، و صدای کاندیدا را به نحو احسن به گوش رای دهندگان برسانند. اما آنها هم مانند هر تشکل و نهاد از فساد و خطا به دور نیست. اما واضح است که اشتباهات آنها موجب شکست کاندیدای متبوع آنها در یک کارزار مهم سیاسی می‌شود. به همین دلیل است که در کشورهای اروپایی گزینش افراد با بررسی های دقیق انجام می‌شود.
