قرآن و پوشش های فلزی

قرآن منشاء پیدایش علوم بسیاری در تمدن اسلامی بوده و باعث رشد و بالندگی آن شده است. معاملات و عبادات و همچنین قضاوتهایی که براساس فقه صورت می¬گرفته تنها مواردی نیست که از آیات نورانی قرآن استنباط و استخراج شده است.

مقدمه

حتی علومی مانند فلسفه که با ترجمه به تمدن اسلامی وارد شده بزودی در برابر عظمت قرآن تحت تأثیر قرار گرفته و فیلسوفان مسلمان کوشیده¬اند هر چه بیشتر آن را به قرآن نزدیک سازند. از آنجائیکه من در طول خدمتم در صنعت نفت با فلز آهن و نگهداری از آن مرتبط بودم، به مقوله آهن در قرآن پرداختم و ترجمه و تفسیر آیاتی را که در آن کلمه آهن آورده شده بود مطالعه کردم. تفکر در این آیات مرا شگفت زده کرد و بیش از پیش متوجه ساخت که این کتاب عظیم علاوه بر اینکه در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان مهمترین تأثیر را داشته سرچشمه برکات بزرگ علمی نیز بوده است.

هر چند هیچ کس بجز اسلام شناسان مسلمان اهلیت و صلاحیت ندارند که درباره قرآن سخن بگویند و استنباط و استخراج از این آیات بعهده مفسران و فقیهان است اما مرتبط کردن حوزه و دانشگاه به منظور تدبر در قرآن جهت رفع نیازهای علمی و اقتصادی بشریت باید مورد توجه خاص قرار گیرد.

تاریخچه آهن و نگهداری از آن :

اهمیت موضوع ایجاب می¬کند مختصری راجع به تاریخچه حفاظت از آهن (خوردگی) و روند اقدامات دانشمندان بحث کنیم و سپس به ترجمه یکی از آیات کتاب آسمانی پیامبر عظیم الشأن اسلام بپردازیم که مرتبط با موضوع آهن و محافظت از آن است.

واکنشها به وقوع طبیعی پدیدة خوردگی از زمانهای دور وجود داشته است ولیکن برخوردهای علمی واصولی با این پدیده به مطالعات وتحقیقات بسیارارزشمند دانشمند معروف ایتالیایی به نام میشل فاراده (M.Faradey) نسبت داده می¬شود. وی درسالهای1840-1830(1255-1245هـ ق) به این نتیجه می¬رسد که انحلال فلزات ماهیت الکتروشیمیایی دارد.

البته قبل از او همفری داوی (Humphrey Davy) دانشمند انگلیسی به بررسی اصول خوردگی گالوانیکی پرداخته و نتایج آزمایشهای خود دربارة چگونگی حفاظت کاتدی بدنه کشتیها با نصب آندهای ازبین رونده را درسال 1824 (1239 هـ.ق) منتشر ساخته است. اقـدامات این دانشمند پایه¬های علمی واجرایی حفاظت کاتدی را بوجود آورد وسبب توسعه وگسترش کاربرد آهن گالوانیزه گردید. مطلبی که قرآن کریم بیش از 1200 سال قبل از آن، آن را مطرح و اجرایی نموده است.

دانشمندان و مهندسین خیلی ازکشورها نیز در توسعه و گسترش علم خوردگی و ارائه روشهایی برای کنترل آن شریک و سهیم بوده¬اندکه ازاین میان خدمات ارزنده و شایان توجه دانشمندان و متخصصین خوردگی شوروی را می¬توان نام برد از جمله پروفسور توماشف (Nikon D.Tomashov) و پروفسور چرنوا (Galina P. chernova) که از پیشقدمان و پایه گذاران تحقیقات خوردگی در آن کشور می¬باشند. در آلمان نیز ضمن بررسیهای وسیع در این زمینه مجله¬ای قبل از جنگ جهانی دوّم منتشر می¬گردید و از سال 1945 (1364 هـ .ق) از سوی انجمن NACE مجلة Corrosion انتشار یافت. در این رابطه مجلات مختلفی در چند کشور از جمله استرالیا، بلژیک، انگلستان، فرانسه، هلند، ایتالیا، ژاپن، پرتقال، شوروی و سوئد چاپ و منتشر شده است که از معروفترین آنها مجله¬های British corrosion Journal, corrosion Prevention Control چاپ انگلستان می¬باشد.

و امّا تعلیم وآموزش رسمی دربارة خوردگی اولین باردرآمریکا ودرسال1903 (1320 هـ.ق) توسط پروفسور واکر (W.H. Walker) آغاز شد، تحقیقات، تعلیم و آموزش ادامه یافت تا اینکه در سال 1938(1356هـ.ق)پروفسوریولینگ کتابهاومقالات زیادی رانوشت ومنتشرساخت ازجمله کتابهای معروف آن corrosion Handbook The می¬باشد و بالاخره در ســال 1967 (1386 هـ.ق) کتاب کنترل خوردگی خط لوله توسط A.W Peabody انتشار یافت که تاکنون به هفت زبان مختلف ترجمه شده است و آخرین ترجمه در ایران سال 1388(1430 هـ. ق) توسط آقای دکتر شهرابی به منظور تدریس دانشجویان کارشناسی ارشد گرایش خوردگی مهندسی مواد تدوین شده است.

همانطور که اشاره شد، مراحل تکمیلی و گسترش و تدوین روشهای اجرای خوردگی و مهندسی خوردگی عمدتاً طی قرن اخیر صورت گرفته بطوریکه هنوز عده¬ای از بانیان این موضوع در قید حیاتند. اگر چه از زده شدن اولین جرقه خوردگی در دنیا حداکثر دو قرن می-گذرد قرآن کریم چهارده قرن پیش پایه و اساس مطلب را در آیة 96 سورة کهف بیان می¬کند. ءَاتوُنِی زُبَرَالْحَدیدَ حَتّی إِذا سَاوی بَیْن الصَّدَفَیْنِ قالَ انفُخُوا حَتِّی إِذَا جَعَلَهُ ناراً قالَ ءَاتوُنِی أُفْرِغ عَلَیهِ قِطراً.

قطعات آهن پیش من آرید تا چون میان دو دیوار پر شد گفت بدمید تا آن را بگداخت. گفت روی گداخته نزد من آورید تا بر آن بریزم (سوره الکهف از سوره¬های مکّی است و قبل از هجرت نازل شده است) برای روشن شدن مطلب به ترجمه یکایک از کلمات می-پردازیم.

ءَاتونی = برای من بیاورید انفخوا = بدمید زُبَر = قطعات بزرگ و ضخیم حتی = تا اینکه حدید = آهن جعله نارا = ذوب کردن (قراردادن او را در آتش) (در اصطلاح امروزی جوشکاری کردن) حتی = تا اینکه ساوی = مساوی شود قال = گفت بین الصدفین = دو کناره کوه ءاتونی = برای من بیاورید قال = گفت أفرغ علیه = بریزم روی آن قطر = روی (فلز روی)

مفهوم قطر در قرآن

وقتی به ترجمه مترجمان قرآن می¬نگریم تعدادی از عزیزان از جمله خواجوی، انصاری، دهلوی، بَرَری و پاینده قطر را فلز روی (Zn) معنی نموده و دیگر مترجمان عزیز آن را مس معنی کرده¬اند.

اگر به ترجمه مترجمانی بنگریم که قطر در آیه ذکر شده مس معنی نموده¬اند تنها موضوع پوشش مطرح است. روشی که در آن صفحاتی از فلز و آلیاژهای مقاومتر در برابر خوردگی را بر روی قطعات و دستگاههایی که از فلزات معمولی و ارزانتر ساخته شده¬اند بصورت روکش در می¬آورند. امّا از آنجائیکه در این نوع پوشش دادن جنس روکش نسبت به جنس اصلی قطعه کاتدی می¬باشد لذا در صورت وجود منفذ یا ترکهایی در روکش، فلز پایه و اصلی به صورت آندی شدیداً خورده شده و از بین خواهد رفت. آغاز این پژوهش به گونه امروزی در انگلستان پس از غرق شدن کشتی جنگی HMSALARM در سال 1761 میلادی (1174 هـ. ق) یعنی بیش از 1174 سال پس از نازل شدن آیه مبارکه فوق انجام شده است که بعلت عدم اجرای صحیح موفق نبوده است.

مس فلزی است که بعلت داشتن مقاومت خوردگی مناسب شکل پذیری، هدایت الکتریکی و هدایت حرارتی بسیار خوب موارد استعمال زیادی پیدا کرده است. این فلز که در جدول نیروی محرکه الکتریکی نسبت به هیدروژن نجیب می¬باشد تمایلی به خورده شدن در آب و اسیدهای غیراکسیدان عاری از اکسیژن محلول از خود نشان نمی¬دهد. این فلز در آب دریا مقاوم بوده و میزان خوردگی آن در حالت سکون ناچیز است (ipy 002/0-001/0) البته در صورت وجود جریان این میزان افزایش می¬یابد. مس از جمله فلزاتی است که موجودات زنده ذره¬بینی تأثیری در آن ندارند زیرا یونهای مس آزاد شده در نتیجه واکنشهای خوردگی سبب مسمومیت این موجودات می¬گردند. ولی اگر به ترجمة مترجمانی بنگریم که قِطْر را فلز روی معنی کرده¬اند موضوع پوشش همراه با حفاظت آهن مطرح می¬شود. پوششهای از جنس روی چه به روش غوطه ورسازی در مذاب یا به روشهای دیگر تهیه شده باشد گالوانیزه نامیده می¬شود. نتایج برخی از بررسیها که در این زمینه بعمل آمده نشان می¬دهد که در حدود 40 % محصول روی در دنیا جهت گالوانیزه کردن فولاد مصرف می¬شود. پوششهای روی به منظور حفاظت فولاد در برابر خوردگی در محیط¬های مرطوب و آبی بخوبی عمل می¬کند بطوریکه هر یکهزارم اینچ (03/ میلیمتر) ضخامت پوشش روی تقریباً معادل یک سال عمر آن می¬باشد. بنابراین پوشش روی علاوه بر پوشش می¬تواند فولاد را در مقابل زنگ زدگی حفاظت نماید البته در مواردی خاص مانند قرار گرفتن در آبهای گرم یا درجه حرارتهای 60 درجه سانتیگراد یا بالاتر بین روی و آهن حالت برگشت پلاریته بوجود می¬آید که در نتیجه فلز روی بجای داشتن خواص یک پوشش از بین رونده دارای خاصیت مقاومتر یا نجیب¬تری نسبت به آهن می¬شود.

البته این فلز در آبهای سرد و یا گرم عاری از هوا که بعلت عدم وجود اکسیژن الکترود اکسیژن وجود نداشته باشد فلز روی همواره نسبت به آهن آندی است.

بهرحال بحث این نیست که مقایسه¬ای بین پوششهای فلزی صورت گیرد بلکه بحث این است که چرا نتوانسته¬ایم آنچه را که ندانسته و نمی¬دانیم از آیات مبارک قرآن استنباط و استخراج کنیم. هر چند فهم قرآن به طور کامل برای انسان میسر نیست اما می¬توانیم به تبع مخاطبان وحی به حقایقی از قرآن دست یابیم. باید توجه داشته باشیم که چیزی بالاتر ازقرآن کریم در جهان خلقت بصورت کتاب درنیامده است. این کتاب آسمانی دریایی است از دانشهای مورد نیاز بشریت و دارویی است برای علاج همه دردها. هرگونه ضعف، ذلت و عقب اُفتادگی در دنیای امروز ناشی از فاصله گرفتن از قرآن است و قوت، عزت و سربلندی انسانها در گرو آشنایی و درک مفاهیم آن.

منابع :

منابعی که در این مقاله از آن استفاده کرده¬ام

الف: منابع قرآنی

- نرم افزار جامع التفاسیر ترجمه انصاری صفحه 304 مرکز کامپیوتری نور

- نرم افزار جامع التفاسیر ترجمه برری صفحه 304 مرکز کامپیوتری نور

- نرم افزار جامع التفاسیر ترجمه خواجوی صفحه 116 مرکز کامپیوتری نور

- نرم افزار جامع التفاسیر ترجمه دهلوی صفحه 659 مرکز کامپیوتری نور

- نرم افزار جامع التفاسیر تفسیر تبیان، شیخ طوسی، جلد 7 ، صفحه 92 مرکز کامپیوتری نور

- قرآن، ترجمه ، پاینده ، ابوالقاسم، 1339، تهران، چاپخانه خواندنیها

ب: منابع مهندسی خوردگی

- زمانیان ، رحیم، 1374 ، خوردگی و روشهای کنترل آن، تهران، نشر دانشگاه تهران

- شهرابی، تقی ، 1388 ، کنترل خوردگی خط لوله، تهران، نشر جهاد دانشگاهی