بسیاری از موجودات زنده از خود نور ساطع می‌کنند

از هنگامی کهویلیام بی­بی در دهه­‌ی 1930 درون کپسولی فلزی برای اولین بار اعماق اقیانوس را کاوش کرد، دانشمندان زیست‌شناسی دریایی دائما از تنوع و کثرت زیست‌تاب‌ها (گونه‌هایی با توانایی ساطع کردن نور از خود) در شگفتی بوده‌اند. با این حال تقریبا در هیچ پژوهشی به بررسی تعداد موجودات زیست‌تاب در عمق‌های مختلف پرداخته نشده است. در پژوهشی جدید که توسط ساینتیفیکس ریپورتز منتشر شده است، سِوِرین مارتینی و استیو هادُک از مؤسسه‌ی تحقیقاتی آکواریوم خلیج مونترِی (MBARI)، نشان دادند که تقریبا سه‌چهارم آبزیان موجود در خلیج مونترِی از سطح آب تا عمق 4000 متری توانایی تولید نور دارند. ممکن است تصور کنید محاسبه‌ی تعداد آبزیان زیست‌تاب اقیانوس به‌راحتی با مشاهده‌ی عکس‌ها و فیلم‌های تهیه‌شده از اعماق مختلف انجام می‌پذیرد. اما در اعماق بیش از 300 متر، اقیانوس کاملا تاریک است و به این ترتیب، آبزیان زیست‌تاب باید به‌راحتی دیده شوند. با این حال متأسفانه دوربین‌های بسیار اندکی حساسیت لازم برای تشخیص نور ضعیف این آبزیان را دارند. همچنین بسیاری از جانداران ژرفای آب‌ به‌صورت دائمی نمی‌درخشند؛ زیرا این امر علاوه بر مصرف بالای انرژی می‌تواند شکارچیان را نیز به سمت آن‌ها جلب کند.

به دلیل دشواری در شمارش آبزیان درخشنده در اعماق زیاد، اغلب تخمین‌های پیشین از نسبت جانداران زیست‌تاب دریایی، به‌صورت کیفی و حاصل کار پژوهشگرانی بوده است که از پنجره‌ی زیردریایی‌ها به بیرون زل می‌زدند! پژوهش مارتینی و هادک اولین بررسی کاملا کمّی روی تعداد و تنوع آبزیان گوناگون در آب‌های ژرف است. در این پژوهش، اطلاعات تمامی جاندارهای بزرگ‌تر از یک سانتی‌متر که در هر یک از ویدئوهای حاصل از 240 گشت زیردریایی‌های کنترل از راه دور MBARI در خلیج مونتری دیده شده، کاملا مورد تحلیل قرار گرفته است. بیش از 350 هزار جاندار مجزا شمارش شده و توسط تکنسین‌های MBARI با استفاده از سامانه‌­ی گزارمانی و ارجاع ویدئویی شناسایی شده‌اند.

پایگاه داده‌ی وارس بیش از 5 میلیون مشاهده‌ی آبزیان ژرف‌زی را در خود جای داده است و تا به امروز مرجع بیش از 360 مقاله‌ی علمی و تحقیقاتی بوده است. مارتینی پژوهشگر ارشد پژوهش حاضر، فهرست جانداران مشاهده‌شده در پژوهش خود را با فهرست‌های پیشین جانوران زیست‌تاب مقایسه کرده است. مطالعات در این زمینه بسیار اندک و جامع‌ترین فهرست آبزیان زیست‌تاب، پژوهشی مربوط به 30 سال پیش (1987) است. مارتینی جانداران مورد مشاهده خود را به 5 گروه تقسیم کرده است: به‌طور قطع زیست‌تاب، زیست‌تاب بسیار محتمل، غیر زیست‌تاب بسیار محتمل، بی‌شک غیر زیست‌تاب و نامعلوم. به دلیل دانش بسیار کم موجود درباره‌ی آبزیان ژرفای اقیانوس، 20 تا 40 درصد از آبزیان مشاهده‌شده در عمق‌ بیش از 2000 متر در پژوهش حاضر، در تقسیم‌بندی نامعلوم قرار گرفتند.

مارتینی و هادک پس از تحلیل تمامی داده‌ها، از ثابت ماندن نسبت جانوران زیست‌تاب به غیر زیست‌تاب در عمق‌های مختلف از سطح دریا تا 4000 متری، شگفت‌زده شدند. درست است که تعداد آبزیان زیست‌تاب با بیشتر شدن عمق کاهش می‌یافت (این پدیده در پژوهش‌های پیشین هم دیده شده بود)، با این حال در اعماق زیاد تعداد کل جانداران کاهش قابل‌ توجهی می‌یابد و این امر توجیه‌پذیر است.

با وجود اینکه نسبت آبزیان زیست‌تاب و غیرزیست‌تاب در تمامی عمق‌ها تقریبا ثابت است؛ در هر عمقی گونه‌های متفاوتی از آبزیان بیشترین سهم زیست‌تابی را تشکیل می‌دهند. برای مثال از سطح آب تا عمق 1500 متری، اغلب آبزیان زیست‌تاب را عروس‌های دریایی و شانه‌دارتباران تشکیل می‌دهند. از عمق 1500 متر تا 2250 متر کرم‌­ها بی­‌ترین تنوع آبزیان زیست‌­تاب هستند و در اعماق پایین‌­تر از آن، جانداران ریز بچه قورباغه مانندی به نام کرمینگان بیش از نصف جمعیت آبزیان زیست‌تاب را تشکیل می‌دهند.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهند که برخی گروه‌ها مدت و میزان تابش بیشتری دارند. مثلا 97 تا 99.7 درصد از گزنده تباران (عروس‌های دریایی و لوله داران) قادر به تولید نور هستند؛ در حالی که تنها نیمی از ماهی‌­ها و سرپایان دارای این خصیصه‌اند. ثابت بودن نسبت آبزیان زیست‌تاب در هر عمقی را می‌توان برای محاسبه‌ی تعداد کل جانداران هر عمق خاصی به کار برد؛ بدین صورت که تنها با اندازه‌گیری نور جانداران زیست‌تاب و این نسبت، می‌توان تعداد کل را تعیین کرد.

متأسفانه دانشمندان هنوز دستگاهی با ضریب اطمینان بالا برای اندازه‌گیری نور تمام آبزیان زیست‌تاب در اختیار ندارند. با این حال مارتینی تلاش می‌کند به چنین امکانی دست یابد و خوش‌بین است که نتایج آن را در آینده منتشر کند. مارتینی در اهمیت پژوهش خود ذکر می‌کند:

مردم باید درک کنند که زیست‌تابی چه قدر در میان موجودات متداول است. این خصلت تنها متعلق به عروس‌های دریایی، کر‌‌‌م‌ها یا مرکب‌ماهی‌ها نیست. در حقیقت از آنجا که اقیانوس‌ها پهناورترین زیستگاه‌های کره‌ی زمین هستند، زیست‌تابی می‌تواند یکی از خصیصه‌های زیستی غالب در موجودات کره‌ی ما باشد. بنابراین اگر از خود نور ساطع نمی‌کنید، احتمالا یک استثنا در طبیعت هستید!