تابه‌حال شده به وسیلهٔ خیلی داغی دست بزنید، یا خدای‌ناکرده آب جوش روی قسمتی از بدن‌تان بریزد، یا پوست‌تان در معرض آفتاب شدید یا مواد شیمیایی قرار بگیرد، یا حتی برق بگیرد و بسوزد؟ برای از بین بردن جای سوختگی چه کرده‌اید؟ در این مقاله انواع سوختگی که منجر به زخم می‌شوند، راهکارهایی برای از بین بردن جای سوختگی و راه‌هایی برای پیشگیری از زخم‌های بلندمدت هنگام سوختگی را ارائه می‌دهیم تا اگر خدای‌ناکرده دچار یکی از حوادث بالا شدید، به‌سرعت آن را رفع‌ورجوع کنید.

حتما بخوانید:

• درمان سوختگی با چند روش و ماده طبیعی واقعا موثر
• درمان آفتاب سوختگی پوست با 10 روش تاثیر‌گذار خانگی
• از بین بردن جای زخم با 8 روش خانگی و کاربردی

زخم‌ها معمولا طی دورهٔ بهبودی خراش یا آسیبی به بدن شکل می‌گیرند. زخم یا همان پوست ضخیمی که تغییر شکل و رنگ داده، اغلب پس از آن ایجاد می‌شود که پوست آسیب‌دیده باعث مرگ سلول‌ها می‌شود. بدن برای ترمیم پوست آسیب‌دیده، پروتئینی به‌نام کلاژن (Collagen) تولید می‌کند و همین منجر به ایجاد جای زخم می‌شود.

زخم‌های سوختگی بسته به مقدار پوست آسیب‌دیده، ممکن است بزرگ یا کوچک باشند. اینکه زخم‌ها از بین می‌روند یا جای آن‌ها همیشه می‌ماند هم بستگی به شدت سوختگی دارد. پس برای اینکه بدانیم برای از بین بردن جای سوختگی چه باید کرد، ابتدا باید انواع زخم‌های ناشی از سوختگی را بشناسیم.

انواع زخم های سوختگی

احتمال و شدت سوختگی، بسته به مدت زمانی که شخص در معرض حرارت بوده و همین‌طور شدت آن است.

سوختگی‌ها بر اساس مقدار پوستی که آسیب دیده دسته‌بندی می‌شوند:

• سوختگی درجه اول: این سوختگی‌ها به لایهٔ بیرونی پوست (روپوست یا اپیدرم) آسیب می‌زنند و باعث قرمزی و درد می‌شوند. این زخم‌ها معمولا طی 6 روز خوب می‌شوند و جای زخم هم روی پوست نمی‌ماند.
• سوختگی درجه دوم: این سوختگی‌ها هم به روپوست و هم به لایهٔ زیرین پوست (پوست حقیقی یا دریم) آسیب می‌زنند. افرادی که دچار سوختگی‌های درجه‌دوم می‌شوند، علاوه بر درد و قرمزی، تاول هم می‌زنند. بهبودی این سوختگی‌ها 2 تا 3 هفته طول می‌کشد و احتمال بیشتری دارد که زخم ایجاد کنند.
• سوختگی درجه سوم: این سوختگی‌ها شدیدترین نوع هستند. آن‌ها به هر دو لایهٔ پوست آسیب می‌زنند، و ممکن است به استخوان‌ها، تاندون‌ها یا زردپی‌ها و حتی اعصاب هم آسیب بزنند. پوست کسانی که دچار سوختگی‌های درجه سوم می‌شوند، ممکن است سفید یا سیاه هم بشود. بهبودی این نوع سوختگی‌ها خیلی طول می‌کشد و زخم هم ایجاد می‌کنند.

زخم‌های ناشی از سوختگی‌های درجه دوم و سوم، بر اساس ظاهرشان و آسیبی که به پوست زده‌اند، دسته‌بندی می‌شوند:

• زخم هایپرتروفیک: زخم‌های هایپرتروفیک (Hypertrophic) قرمز یا بنفش شده و بالاتر از سطح پوست قرار می‌گیرند. این زخم‌ها گرم می‌شوند و خارش دارند.
• زخم کانترکچر: زخم‌های کانترکچر (Contracture) یا انقباضی، پوست، عضلات و تاندون‌ها را منقبض و حرکت عادی پوست را محدود می‌کنند.
• زخم کلوید: زخم‌های کلوید (Keloid) برآمدگی روشن و بی‌مو، یا همان تاول ایجاد می‌کنند.

از بین بردن جای سوختگی

درمان سریع و مناسب آسیب‌دیدگی، اغلب بهترین راه برای پیشگیری یا به حداقل رساندن زخم است.

بسیاری از زخم‌ها در طول زمان از بین می‌روند. اما زخم‌های کلوید به‌خودی‌خود از بین نمی‌روند و باید تحت مراقبت قرار بگیرند.

اگر زخم پیش از این شکل گرفته، با این کارها می‌توان ظاهر آن را بهتر کرد:

• استفاده از ژل سیلیکون: تحقیقات نشان می‌دهند که این ژل می‌تواند به بهتر شدن جای سوختگی کمک کند، و اندازه، سختی و قرمزی آن را کاهش دهد.
• محافظت از آن ناحیه در برابر خورشید: اشعه‌های ماورای بنفش خورشید می‌توانند باعث تیره‌تر شدن یا مشخص‌تر شدن جای سوختگی شوند. توصیه می‌شود از لباس‌های محافظ یا ضد آفتاب با اس‌پی‌اف (SPF) سی یا بالاتر استفاده کنید.
• مراقب محصولات غیرتجویزی برای از بین بردن جای سوختگی باشید: روی تأثیر این محصولات آزمایشی انجام نشده است.

اگر نگران از بین بردن جای سوختگی هستید، دربارهٔ راهکارهای موجود برای کاهش بافت آسیب‌دیده، با پزشک مشورت کنید.

پزشک‌های متخصص این حوزه، این گزینه‌های درمانی را برای کاهش جای سوختگی ارائه می‌دهند:

• تزریق استروئید، که می‌تواند درد را کاهش بدهد و اندازهٔ کلوید و سایر زخم‌ها را کم کند.
• درمان با لیزر که می‌تواند قرمزی، درد و سفتیِ کلوید و سایر زخم‌ها را کاهش دهند.
• جراحی برای برداشتن بافت‌های آسیب‌دیده، کاهش مقدار زخم کلوید و بهبود حرکت پوست.

این درمان‌ها می‌توانند به کاهش جای سوختگی کمک کنند، اما آن‌ها را کاملا از بین نمی‌برند و بهبود کامل زمان می‌برد.

از کرم‌های حاوی ویتامین A یا ویتامین E برای زخم و جای سوختگی استفاده نکنید، چون ممکن است آن‌ها را مشخص‌تر از قبل کنند.

پیشگیری از زخم شدن جای سوختگی

اگر دچار سوختگی شدید، برای پیشگیری از زخم شدن جای آن یا کاهش شدت زخم‌ها، این مراحل را دنبال کنید:

بلافاصله پس از سوختگی:

• محل آسیب‌دیده را زیر شیر آب سرد یا ولرم بگیرید و بعد هم بگذارید پوست آن ناحیه خودش خشک شود.
• روغن آنتی بیوتیک روی جای سوختگی بمالید؛ از اپلیکاتور استرلیزه استفاده کنید تا زخم عفونت نکند.
• روی جای سوختگی گاز بگذارید و آن را با باندی که نمی‌چسبد، بپوشانید.
• اگر زخم به‌جای خوب شدن، قرمزتر شد، به پزشک مراجعه کنید.

مدتی بعد از اینکه زخم بهبود یافت:

• هر روز، به‌مدت چند دقیقه پوست اطراف محل آسیب‌دیده را با دقت بکشید، تا پوست جمع نشده و به هم نچسبد.
• صبر کنید تا تاول‌ها خودشان بترکند و آب‌شان تخلیه شود، بعد از پزشک بخواهید پوست مرده را ببُرد.
• ناحیهٔ آسیب‌دیده را تا چند ماه با لباس مناسب، یا ضدآفتاب بپوشانید.

برای اینکه مطمئن شوید جای سوختگی در حال بهبودی کامل است، مرتب به پزشک مراجعه کنید. پزشک‌ها توصیه‌هایی برای پیشگیری از زخم‌شدن یا بهتر شدن آن ارائه داده و روند بهبود زخم را بررسی می‌کنند.

مراقبت از جای سوختگی

درمان سریع و مناسب سوختگی، خطر ایجاد زخم، و شدت آن را کاهش می‌دهد.

سوختگی‌های درجه‌اول را می‌توان در خانه، با 5 دقیقه قرار دادن جای سوختگی در آب خنک درمان کرد.

کسانی که دچار سوختگی درجه دوم شده‌اند، باید به پزشک یا بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنند. اما سوختگی‌های جزئی را هم می‌توان به این صورت در منزل درمان کرد:

• روغن آنتی‌بیوتیک: مالیدن لایهٔ نازکی روغن آنتی‌بیوتیک روی ناحیهٔ آسیب‌دیده، بهبودی را سرعت داده و خطر عفونت را کاهش می‌دهد.
• باندپیچی با گاز: پوشاندن جای سوختگی با گاز استریل و غیرچسبنده، از پوست محافظت می‌کند و احتمال عفونت را کاهش می‌دهد.

سوختگی‌های درجه سوم بسیار جدی هستند و باید فورا به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.

مراقبت‌های سوختگی‌های درجه سوم این‌ها هستند:

• پوشاک متراکم: این‌ها پارچه‌های کِشی و سفتی هستند که به ناحیهٔ آسیب‌دیده کمک می‌کنند. این فشار باعث می‌شود پوست بازسازی شود. فرد آسیب‌دیده ممکن است تا چند ماه، تمام روز از این پوشاک استفاده کند تا سوختگی خوب شود.
• پیوند پوست: در این پیوندها، جراح از ناحیهٔ دیگری از بدن، یا حتی از یک اهداکننده، پوست سالم را گرفته و با آن ناحیهٔ سوختهٔ پوست را می‌پوشاند.
• جراحی: اگر سوختگی باعث شود بخشی‌هایی از پوست به هم بچسبند، ممکن است فرد برای ول شدن آن پوست‌ها و امکان حرکت، مجبور به جراحی شود.
• فیزیوتراپی: گاهی‌اوقات برای ترغیب به حرکت در آن نواحی از بدن که دچار کانترکچر (جمع‌شدگی بخشی از بدن به‌دلیل سوختگی) شده‌اند، مفید است.

اگر جای سوختگی طی یک هفته خوب نشد، مقدار و شدت آن هر چقدر که هست، به پزشک مراجعه کنید. اگر زخم ناشی از سوختگی شدید است، یا به‌مرور زمان از بین نمی‌رود هم باید به پزشک مراجعه کرد.

استفاده از ژل آلوئه ورا، مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان، نوشیدن آب فراوان و مصرف برخی مکمل‌ها هم برای از بین بردن جای سوختگی مفید هستند، و فرایند بهبود را تسریع می‌کنند. اما پیش از آنکه چیزی روی زخم‌های شدید بمالید، یا مکمل مصرف کنید، حتما با پزشک مشورت کنید، چون ممکن است این‌ها با سایر داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشند.

عوارض سوختگی

بیشتر سوختگی‌های جزئی خوب می‌شوند و مشکل دیگری به وجود نمی‌آورند، و نیازی به مراقبت‌های پزشکی هم ندارند. اما از بین بردن جای سوختگی درجه دوم و سوم، یا سوختگی‌های شدیدتر، مستلزم مراقبت‌های پزشکی هستند، چون ممکن است زخم شده، یا خطر ابتلا به این عوارض را به همراه داشته باشند:

عفونت

سوختگی زخم‌های سربازی به جا می‌گذارد که باکتری‌ها و آلودگی‌ها از آنجا وارد بدن می‌شوند. عفونت‌های ناشی از این مسئله ممکن است جزئی بوده و به‌راحتی درمان شوند، شاید هم به عفونت‌های شدیدتری مثل سپتیسمی یا گَندخونی تبدیل شوند. سپتیسمی (Sepsis) زمانی رخ می‌دهد که عفونت وارد جریان خون فرد می‌شود و می‌تواند کُشنده باشد.

کم‌شدن آب بدن

سوختگی‌ها باعث می‌شوند بدن آب از دست بدهد. از دست دادن مقادیر زیاد مایعات، ممکن است باعث کم‌شدن آب بدن (Dehydration) شود، که این امر بر مقدار خون جاری در بدن تأثیر می‌گذارد.

دمای پایین بدن

پوست انسان به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند. وقتی پوست بر اثر سوختگی آسیب فراوانی می‌بیند، از دست رفتن دما منجر به هیپوترمی می‌شود. در هیپوترمی (Hypothermia)، سطح دمای بدن به‌طور ناگهانی آن‌قدر پایین می‌آید که به مرحلهٔ خطرناکی می‌رسد.

انقباض و جمع‌شدگی پوست

انفباض و جمع‌شدگی پوست، یا کانترکچر (Contracture) وقتی رخ می‌دهد که حین بهبودی، بافت زخم شکل می‌گیرد. این بافت زخم، پوست را سفت و جمع می‌کند و باعث می‌شود استخوان‌ها یا مفصل‌ها سخت حرکت کنند.

آسیب به ماهیچه و بافت

سوختگی‌های شدیدتر، اغلب به همهٔ لایه‌های پوست فرد نفوذ کرده و ممکن است به ماهیچه‌ها و بافت‌های داخلی بدن برسند، که می‌تواند آسیب‌های بلندمدتی به این بخش‌های بدن بزند.

کاهش اعتمادبه‌نفس

زخم‌های سوختگی می‌توانند به اعتماد به نفس فرد هم آسیب بزنند، به‌ویژه وقتی سوختگی در بخش‌هایی از بدن است که امکان پنهان کردنش وجود ندارد. این امر ممکن است منجر به پریشانی هیجانی و روانی شود.

جمع‌بندی

اینکه بالاخره جای سوختگی چه می‌شود، به شدت آن و سرعت‌عمل در رسیدگی به آن بستگی دارد. سوختگی‌های اندک درجه اول خودشان خوب می‌شوند و هیچ جای زخمی باقی نمی‌گذارند. سوختگی‌های درجه دوم و سوم ممکن است زخم‌هایی به‌جا بگذارند، و درمان‌هایی همچون پیوند پوست و پوشاک متراکم، می‌توانند به کاهش دید آن‌ها کمک کرده و فرایند بهبودی را تسریع نمایند. برای از بین بردن جای سوختگی درجه دوم و سوم حتما به پزشک مراجعه کنید.