احکام اسراف و تبذیر

دین اسلام در تمام زوایای زندگی بشر برای پیروانش برنامه های معتدل و کارامدی دارد، همانگونه که سفارش به استفاده مشروع از نعمت های الهی را دارد، به میانه روی توصیه نموده و ضایع نمودن نعمت ها را ناروا می داند.

اسراف یکی از گناهان کبیره است[1] که خداوند متعال در قرآن خطاب به انسان ها می فرماید: «کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا، إِنَّهُ لا یحِبُّ الْمُسْرِفِین؛ بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمى‏ دارد».[2]

قرآن مجید برای شخص اسراف کار در این دنیا زیان های جسمی، فقر، هلاکت، و خشم خداوند را گوشزد کرده و وعده عذاب شدیدتر در قیامت را داده است.[3]

چنین نقل شده است که امام صادق (ع) مشاهده کرد میوه ای را نیم خورده از خانه بیرون انداخته اند، خشمگین شد و فرمودند: «اگر شما سیر هستید خیلی از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نیازمندی می دادید».[4]

اسراف در مصرف برق

سوال:

گفته مى‏شود که استفاده از نیروى برق براى روشنایى بیشتر از مقدار نیاز، اسراف محسوب نمى‏شود، آیا این سخن صحیح است؟

جواب:

شکى نیست که استفاده و مصرف هر چیز حتّى نیروى برق و نور چراغ بیشتر از مقدار نیاز، اسراف محسوب مى‏شود. آن‌چه صحیح است سخن منقول از رسول الله (ص) است که مى فرماید: «لاسَرَف فی خیر» در کار خیر، اسراف وجود ندارد.[5]

نبستن شیر آب هنگام وضو

سؤال:

اگر در موقع وضو آب شیر را نبندیم، آیا اسراف محسوب شده، و جایز نمى باشد؟

پاسخ:

مسلّماً اسراف است، و جایز نیست.

اسراف در مراسم ها

سؤال:

در بین مهاجرین افغانستان مرسوم است که هرگاه یکى از بستگانشان فوت مى کند، عدّه زیادى از اقوام و دوستان بعد از کفن و دفن میّت، همه در منزل یا مسجدى که از طرف صاحبان مصیبت مهیّا شده، گرد آمده غذاى ظهر یا شب را صرف مى کنند، و بعد از آن منزل صاحب عزا تا چهل روز محلّ رفت آمد مردم قرار مى گیرد. خانواده مصیبت دیده، از دست رفتن عزیزش را فراموش کرده به مهماندارى مشغول مى شود، اگر خودش پول نداشته باشد، باید از مردم قرض کند تا آبرویش حفظ شود. در مدّت یاد شده بیش از یک میلیون و دویست هزار تومان خرج مى شود. همچنین اگر شخصى در افغانستان فوت کند تمام مصارف کفن و دفن و مستحبات در آن جا انجام مى شود و بستگانش در جمهورى اسلامى ایران بلافاصله مراسم ختم برگزار نموده، و مصارف سرسام آورى هزینه مى کنند، و به مدّت یک هفته یا بیشتر رفت و آمد برقرار مى باشد. لطفاً بفرمایید حکم این گونه مراسم و هزینه ها چیست؟

پاسخ:

آنچه از مصارف بى رویّه ـ که در بالا نوشته اید. و تحمیل بر صاحب عزا مى شود ـ شرعاً حرام است. برادران و خواهران افغانى باید هر چه زودتر این رسم غیر مشروع را ترک کنند، تا خدا از آنان راضى گردد; ولى خیرات و مبرّات براى اموات در حدّ محدود و معقول، و به دور از هر گونه اسراف و تحمیل، مانعى ندارد.

مصرف بی رویه آب

سؤال:

با عنایت به محدودیّت منابع آب قابل شرب و شیرین در سرزمین ما، مصرف بى رویه و غیرضرورى آن چه صورتى دارد؟

پاسخ:

مصرف بى رویه آب قابل شرب یا آبهاى زراعتى، در هیچ زمانى مجاز نیست باید در این نعمت گرانبهاى الهى، همه مردم صرفه جویى کنند و جلو هر گونه اسراف را بگیرند.

ملاک اسراف و تجمل گرایی

سؤال:

حضرتعالى بارها بر ساده زیستى و پرهیز از تجمّل گرایى تأکید نموده اید; ولى حتّى تجمّل گرها نیز خود را تجمّل گرا نمى دانند. وقتى از ایشان علّت را جویا مى شویم، بحث عرف و شأن را پیش مى کشند. لطفاً بفرمایید: ملاک اصلى و مشهود اسراف و تجمّل گرایى چیست؟

پاسخ:

هر گونه هزینه اى که زاید بر نیازهاى مشروع انسان باشد، نوعى اسراف و تجمّل گرایى است; البتّه شئون افراد، مختلف است و براى تشخیص مصداق، باید به عرف متعهّد و آگاه مراجعه کرد.

کشیدن غذا بیش از حد خوراک

سؤال:

در مجموعه هاى سازمانى که غذا بطور دسته جمعى تقسیم و صرف مى شود، غذا زیاد اسراف مى شود، بطورى که بعضى حدود یک سوّم غذایى را که کاملا قابل خوردن است دور مى ریزند; آیا به نظر حضرتعالى جایز است کسانى که غذایشان اضافه مى ماند، بیشتر از حدّ خوراکشان از مقسّم، غذا دریافت نمایند؟

پاسخ:

چنانچه ممکن باشد که زیادى را به دیگرى واگذار کند و دور ریخته نشود، مانعى ندارد که زیادتر بگیرد، و الاّ اسراف است و حرام مى باشد.