اختصاص رتبه‌های اول و دوم استان‌های لرزه‌خیز به کرمانشاه و کرمان/سکوت قابل تامل گسل‌های تهران

به گزارش ایسنا، ایران در کمربند چین خورده آلپ – هیمالیا واقع شده است. مرور تاریخچه لرزه‌خیزی ایران نشان می‌دهد ایران یکی از نواحی لرزه‌خیز دنیا و در بیشتر بخش‌های آن، لرزه‌خیزی در ارتباط مستقیم با تجدید فعالیت گسل‌ها است و بیشترین تکاپوهای لرزه‌خیزی در امتداد گسل‌های فعال روی می‌دهد.

ایران همچنین دارای گسل‌های فراوانی است که مهمترین گسل‌های مناطق مختلف آن عبارتند از:

گسل‌های زاگرس شامل گسل اصلی زاگرس، دورود، نهاوند، گارون، صحنه، مروارید، پیرانشهر، کازرون، دنا، میناب، اردل، زردکوه، آغاجاری، مارون
گسل‌های ایران مرکزی شامل درونه، بینالود، میامی، ترود و انجیلو، کلمرد، پشت بادام، قم- زفره، ایندس، دهشیر (نائین-بافت)، سروستان، شهداد، کوهبنان، جرجافک، گلباف (گوک) و نایبند
گسل‌های خاور و جنوب خاوری ایران شامل نهبندان، بشاگرد، هریرود
گسل‌های البرز باختری و آذربایجان شامل ارومیه – زرینه‌رود، آستارا (تالش)، تبریز و سلطانیه
گسل‌های البرز مرکزی شامل گسل البرز، سمنان، مشا - فشم، کندوان، شمال تهران، دامغان و عطاری

گسل زمین لرزه‌ای، نوعی شکستگی زمین است که در اثر زمین لرزه کم ژرفا تولید شده است و به طور کلی با تجدید حرکت دوباره گسل‌های پیشین همراه هستند. بیشتر گسل‌های زمین‌لرزه‌ای شناخته شده ایران، طولی بیش از 42 کیلومتر دارند و همه آنها با زلزله‌های مخرب با بزرگی بیشتر از 7 همراه هستند. در تمام حالت‌ها، جهت گسل‌های زمین‌لرزه‌ای ایران گویای جهت فشاری در راستای SSW-NNE است که با جهت حرکت شمال خاوری صفحه عربستان هماهنگی دارند.

مناطق خطرناک از نظر رخداد زمین لرزه، در پیرامون گسل‌های فعال ایران هستند و این گسل‌ها بیشتر در نواحی مرز بین کوه‌ها و دشت‌های ایران قرار گرفته‌اند. در نواحی البرز، زاگرس، کپه داغ، ایران مرکزی، حاشیه‌های کویر مرکزی ایران، آذربایجان، لوت و مکران مهمترین گسل‌های فعال ایران را می‌توان مشاهده کرد. علاوه بر آن حدود 67 درصد از مساحت ایران، در زون با خطر بالا و نزدیک به 9 درصد مساحت کشور پهنه با خطر بسیار بالای زلزله است و از این میان تنها 4.5 درصد سرزمین ما، در پهنه با خطر کم واقع شده است که اغلب آن نیز مناطق کویری و فاقد جمعیت و آبادانی بوده و یا از نظر جمعیتی بسیار تنک هستند.

200 شهر از شهرهای ایران در زون با خطر بسیار بالای زلزله واقع شده‌اند که کلان شهرهایی مانند تهران، تبریز و کرج از جمله آنها است، همچنین 803 شهر نیز در پهنه با خطر بالای زلزله واقع هستند که معرف در معرض قرارگیری بالای جمعیتی ایران در برابر زلزله است و تنها 11 شهر در زون با خطر زلزله کم قرار گرفته‌اند.

بررسی زلزله‌های یک سال گذشته ایران

محققان مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در مطالعات اخیر خود زلزله‌های ایران زمین در سال 1397 و نحوه پراکنش آنها در سطح استان‌های کشور را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه، بر اساس داده‌های مرکز لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران زمین‌لرزه‌های با بزرگی 2.5 و بزرگ‌تر از آن تا عصر روز 22 اسفند سال گذشته استفاده شد.

دکتر علی بیت‌اللهی، مدیر مرکز زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با ایسنا، تعداد زلزله‌های ایران از ابتدای سال 1397 تا روز 22 اسفند ماه سال گذشته را بالغ بر 3903 زمین‌لرزه از بزرگی 2.5 به بالا ذکر کرد و گفت: نسبت زلزله‌های با بزرگی 4 و بالاتر به زلزله‌های با بزرگی 2.5 تا 4 حدود 5 درصد است که نشان می‌دهد به طور معمول درصد عمده‌ای از زمین لرزه‌ها، زلزله‌های خرد بوده‌اند.

زلزله‌های بیشتر از 2.5 در سال گذشته

وی ادامه داد: در گستره ایران زمین در سال 1397، تنها یک زلزله با بزرگی بالای 6 در جنوب غرب "سر پل ذهاب" در روز 4 آذرماه سال گذشته با بزرگای 6.4 به ثبت رسید و تا روز 22 اسفند حداکثر عمق رخداد زلزله‌های رخ داده در پهنه ایران زمین تا حدود 30 کیلومتر و عمق متوسط کانونی زلزله‌های سال 1397 ایران، 10.4 کیلومتر برآورد شده است.

توزیع استانی زمین لرزه‌های سال 1397

بیت‌اللهی با اشاره به نمودار ذیل، خاطرنشان کرد: بر اساس این نمودار حدود 30 درصد کل زمین‌لرزه‌های ثبت شده مربوط به استان کرمانشاه و 16 درصد زمین لرزه‌ها نیز در استان کرمان بوده است. کمترین تعداد رخداد در استان تهران با دو زمین لرزه بوده که معرف سکون لرزه‌ای قابل تأملی است.

رتبه‌بندی استان‌ها به لحاظ تعداد زمین لرزه‌های ثبت شده در سال 97 به این شرح است:

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی خاطر نشان کرد: بر اساس تعداد کل زلزله‌های رخ داده در سال 1397، استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان، فارس و هرمزگان دارای بیشترین تعداد زلزله و استان‌های تهران، قم، زنجان و البرز دارای کمترین تعداد رخداد زلزله‌های سال 1397 هستند.

به گفته وی، نمودار نرمال‌شده تراکم زلزله‌های استان‌ها به مقدار تراکم زلزله‌های استان تهران در تصویر ذیل نشان داده شده است. کمیت تراکم زلزله‌ها در پهنه استان‌های کشور بیانگر عدد قابل توجه 325 برابری مقدار تراکم زلزله‌ها در استان کرمانشاه نسبت به استان تهران است.

وی یادآور شد: استان‌های کرمانشاه، خوزستان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و کرمان دارای بیشترین تراکم بوده و استان‌های تهران، خراسان جنوبی، زنجان و قم کمترین مقدار را دارند.

در نمودارهای ذیل نیز زلزله‌های رخ داده سال 1397 در سه گروه بزرگی 2.5 تا 4، 4 تا 5 و 5 تا 6 به ازای استان‌های مختلف کشور نشان داده شده است. یک زمین لرزه با بزرگی 6.4 هم در گستره استان کرمانشاه قرار می‌گیرد.

بر این اساس در گروه زلزله‌های کوچک (2.5 تا 4) استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان و فارس دارای بیشترین تعداد رخداد خرد لرزه بوده‌اند. در بازه بزرگی 4 تا 5 نیز استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان، فارس و هرمزگان دارای مقادیر بیشتری هستند.

در بازه زلزله‌های 5 و بالاتر از آن نیز استان‌های کرمانشاه با 9 زمین‌لرزه و کرمان و فارس با دو زلزله در رده‌های اول استان‌های لرزه‌خیز سال 97 قرار گرفته‌اند.

توزیع زمین لرزه‌های 2.5 تا 4 در پهنه‌های استانی کشور

توزیع زمین لرزه‌های 4 تا 5 در پهنه‌های استانی کشور

توزیع زمین لرزه‌های 5 تا 6 در پهنه‌های استانی کشور

وی تاکید کرد: در این مطالعات زلزله‌های جانمایی‌شده در پهنه‌های آبی دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان مورد محاسبه قرار نگرفته است. این امر به نظر بیشتر بیانگر پدیده قفل‌شدگی گسل‌های اطراف تهران بوده تا به معنی نبود تنش تکنوتیکی.