به گزارش ایرنا، 19 اسفند 97 یک روز پیش از سفر حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به عراق، 'محمدجواد ظریف' وزیر امور خارجه در یک کنفرانس خبری در بغداد مورد یک پرسش کلیدی قرار گرفت و پاسخی داد که می تواند کلید فهم متضاد یا متکامل بودن روابط تهران - بغداد از یکسو و بغداد - ریاض از سوی دیگر باشد.
ظریف در پاسخ سوال خبرنگار عراقی که از احتمال سفرش به ریاض جویا شده بود، گفت که برنامه ای برای سفر به عربستان ندارد اما مشکلی نیز با اصل چنین سفرهایی ندارد چرا که این ایران نیست که دنبال تنش با ریاض است بلکه این سعودی ها هستند که در منطقه تنش آفرینی می کنند.
این موضع را در کنار تاکید رهبران ایران و عراق طی ماههای اخیر و بویژه از زمان سفر حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به عراق بگذارید که بارها خاطرنشان کردند که روابط تهران بغداد به زیان هیچ طرف دیگری نیست.
رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز بارها با انتقاد از رویکرد خصمانه عربستان علیه ایران، گفتگو و همکاری منطقه ای را شیوه مناسبی برای حل مشکلات دانسته است.
روحانی مردادماه گذشته در سخنانی تصریح کرد: «امروز فرصتی به‌وجود آمده تا روابط خود را با همسایگانمان بیش از پیش گسترش دهیم و حتی اگر همسایه‌ای مانند عربستان هم از لجاجت‌ها و اقدامات خود دست برداشت و نسبت به روابط اظهار تمایل کرد، باید اختلافات را حل کرده و دوستی را برقرار کنیم. در مورد امارات و بحرین نیز این‌گونه است و ما در شرایط جدید به‌دنبال اصلاح روابط این کشورها با ایران هستیم.»
ایران همچنین از طرح 'سید عمار حکیم' رهبر جریان حکمت ملی عراق مبنی بر گفتگوی میان پنج قدرت بزرگ منطقه ای شامل جمهوری اسلامی ایران، عراق، مصر، ترکیه و عربستان سعودی برای حل مشکلات و اختلافات فی مابین، بطور رسمی استقبال کرده است.
بر این اساس، سیاست ایران در قبال عربستان و کشورهای منطقه روشن است، جمهوری اسلامی ایران خواستار کنار گذاشته شدن روش خصمانه برخی طرف ها و روی آوردن به همکاری و گفتگوی منطقه ای است اما عربستان تاکنون نه تنها روی خوشی به این رویکردها نشان نداده است بلکه هر بار دنبال افزایش تنش و اقدامات خصمانه علیه ایران بوده است.
** سیاست عراق
موضع و رویکرد دولت عراق، موضوع دیگری است که برای پاسخ به سوال این یادداشت باید به آن پرداخت. براستی دولت کنونی عراق به رهبری عادل عبدالمهدی نخست وزیر، چه تعریفی از تلاش همزمان برای تقویت روابط با تهران و ریاض دارد؟
با تشکیل دولت جدید عراق در مهرماه 97 ، عبدالمهدی نخست وزیر و برهم صالح رئیس جمهوری عراق، سیاست جاری عراق در دوره حیدر العبادی نخست وزیر سابق مبنی بر گسترش روابط با همه کشورهای همسایه و دوری جستن از ورود به قطب بندی های منطقه ای (به تصریح قانون اساسی عراق)، عمق بیشتر و ابعاد وسیعتری یافت، بویژه آنکه هر دو رهبر جدید عراق، پیشتر نسبت به این موضع نظریه پردازی کرده بودند.
برهم صالح آبان ماه 97 در سفری که به تهران داشت، برای نخستین بار در کسوت ریاست جمهوری عراق، طرح نظام جدید منطقه ای خود را مطرح و معرفی کرد. طرحی که گفتگوی جدی و همکاری های گسترده اقتصادی میان کشورهای همسایه را ضامن ثبات و امنیت آن می داند.
صالح بعدا در دیگر سفرهای منطقه ای و همچنین مناسب های داخلی بارها بر اهمیت این طرح تاکید کرد.
عبدالمهدی نیز در منشور دولت خود که در بدو نخست وزیری منتشر کرد، به صراحت از اراده خود برای تقویت روابط با همه کشورهای همسایه، عربی و اسلامی خود بعنوان ضامن تقویت و ثبات منطقه خبر داد.
وی در این مدت در مناسبت های مختلف همچنین از عراق بعنوان نقطه تلاقی کشورهای منطقه برای نزدیکی و همکاری سخن گفت و آمادگی بغداد را در این زمینه اعلام کرد.
شاید همین رویکرد و سخنان و همزمانی سفر یک هیات بلندپایه اقتصادی عربستان با 100 فعال تجاری و 9 وزیر کابینه به عراق و عزیمت عبدالمهدی به تهران برای انجام یک سفر رسمی دو روزه، سبب شده است که ناظران دست کم دو سوال از خود بپرسند؛ یکی این که آیا عراق بدنبال میانجیگری میان تهران - ریاض است و سوال مهم تر این که آیا عادی سازی روابط ریاض با بغداد، در میان مدت و بلند مدت به زیان روابط راهبردی تهران - بغداد نخواهد بود؟
** مخالفت با تحریم های ضد ایرانی
شاید بتوان تبلور سیاست دولت و حکومت جدید عراق برای پرهیز از ورود به قطب بندی های منطقه ای و چرخش به سمت یک قدرت علیه قدرت دیگر (بعنوان نمونه ایران و عربستان و ترکیه) را مقابله جدی و صریح رهبران جدید عراق با تحریم های یکجانبه آمریکا علیه مردم ایران دانست.
عراقی ها با وجود همه گونه فشار سیاسی و اقتصادی که طی چند ماه اخیر از سوی مقامات واشنگتن و همپیمانان منطقه ای اش متحمل شده اند، تاکنون تا حد بسیار زیادی سیاست مستقل خود را حفظ کرده و از همراه شدن با تحریم های غیر قانونی آمریکا خودداری کرده اند.
ابعاد این سیاست مستقل عراق را به خوبی می توان در اصل و نتایج سفر روحانی به بغداد و سفر عبدالمهدی به تهران و توافقات بسیاری که میان دو کشور در حوزه های مختلف و از جمله موارد تحریمی آمریکا، انجام شده، به خوبی لمس کرد.
** کارنامه موفق روحانی و عبدالمهدی در پرونده روابط دو جانبه
مروری بر توافقاتی که میان تهران و بغداد در جریان سفرهای متقابل دکتر روحانی و دکتر عبدالمهدی از جمله آنچه در قالب بیانیه مشترک ایران و عراق در روز 21 اسفند 97 آمد و تکمیل و توسعه توافقات انجام شده در آن در سفر اخیر نخست وزیر عراق به تهران، نشانگر عزم و اداره رهبران از یکسو و قدرت و قوت تیم های کارشناسی و وزارتخانه های دو کشور در دو حوزه سیاسی و اقتصادی از سوی دیگر است.
تنوع و اهمیت توافقات انجام شده در جریان این دو سفر در حوزه های بسیار مهم و راهبردی مانند اجرای قرارداد 1975، روادید رایگان، راه آهن خرمشهر - بصره، همکاری در میادین مشترک نفتی، توسعه صادرات برق به عراق، ایجاد شهرک های صنعتی مشترک و انجام سرمایه گذاری های مشترک در حوزه های مختلف در کنار تجربه موفق چندین ساله در زمینه تعامل انسانی و اجتماعی میلیونی دو ملت در رفت و آمدهای زیارتی و سیاحتی و بویژه در ایام اربعین، برخی از اهم مواردی است که پیشرفت سریع مذاکرات و رسیدن به توافقات خوب در مدت زمانی حدود یک ماه بدون تردید به منزله یک کارنامه مثبت و موفق برای دولت های دو کشور تلقی می شود و از سوی دیگر امیدواری جدی برای درخشان بودن افق های آینده همکاری میان دو کشور را ایجاد می کند.
** روابط راهبردی ایران و عراق به نفع منطقه است
برای پاسخ به سوال اصلی این یادداشت می توان به دو نکته دیگر اشاره کرد.
نخست؛ عمیق و راهبردی و بی بدیل بودن روابط ایران و عراق در حوزه های دینی، فرهنگی، اجتماعی با تاریخ و فرهنگ مشترک و 1400 کیلومتر مرز مشترک، حمایت همیشگی ایران از مردم عراق قبل و بعد از نظام صدام و حمایت بی قید و شرط از روند سیاسی و دموکراتیک در این کشور در همه دوره هایی که اغلب کشورهای منطقه دنبال فروپاشی و سرنگونی آن بودند.
و دیگر؛ نگاهی که هم رهبران ایران و هم رهبران عراق بعنوان یک راهبرد و نه تاکتیک دارند؛ این که ثبات و امنیت منطقه، باید توسط خود کشورهای منطقه و از طریق همکاری و تقارب هر چه بیشتر سیاسی و اقتصادی میان ملت های منطقه تامین شود.
'برهم صالح' رئیس جمهوری عراق دیماه 97 در دیدار 'بیژن زنگنه' وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران با وی در بغداد، تاکید کرد که گسترش روابط تهران - بغداد به نفع ثبات و امنیت در کل منطقه است. همین موضع بارها از سوی رهبران عراق و ایران تکرار و تاکید شده است.
بر این اساس ساده انگاری است که تقویت روابط بغداد - ریاض را در نگاه راهبردی به زیان و یا موجب ناخرسندی جمهوری اسلامی ایران بدانیم اما اگر کسی تقویت روابط تهران و بغداد را به زیان ثبات و امنیت منطقه یا برخی کشورهای خاص می بیند، این امر را باید به رویکرد غلطی مربوط دانست که برخی کشورهای منطقه دارند و همه چیز از نظر آنها قطبی و فرقه ای است نه چنانکه تهران و بغداد می اندیشند و دنبال گفتگو و همگرایی منطقه ای هستند.
بر اساس آنچه گفته شده است، نه بغداد تضادی در تقویت همزمان روابط خود با تهران و ریاض می بیند و نه تهران دارای کمترین نگرانی از تلاش ریاض برای عادی سازی روابط با بغداد است.
علت این امر را باید در اراده جدی رهبران دو کشور برای توسعه روابط، ریشه های عمیق و مشترک دو ملت، تجربه های بی بدلیل همکاری در زمان رژیم صدام، روند دموکراسی در نظام جدید و مبارزه با داعش و همچنین توان و قدرتی که تیم های مدیریتی و کارشناسی دولت های روحانی و عبدالمهدی طی یک ماه اخیر از خود نشان داده اند، جستجو کرد.
بر این اساس جمهوری اسلامی ایران نه تنها از عادی سازی روابط کشورهای عربی با بغداد استقبال می کند بلکه آن را در چارچوب کلی بازگشت عراق به جایگاه واقعی خود در داخل و منطقه و نیز گسترش همکاری های منطقه ای کاملا به نفع منافع ملی خود و سراسر منطقه ارزیابی می کند.
* محمدکاظم جعفری
خاورم*10**380*
