خداحافظی موقتی خوزستان با گرد و غبار

«گرد و غبار»؛ پدیده‌ای نام آشنا برای مردمان جنوب غربی ایران که سر و کله‌شان به‌صورت موردی از سال 1382 در اهواز پدیدار شد، از سال 1384 به صورت جدّی شهر را در برگرفت، بین سال‌های 87 تا 89 به اوج خود رسید و تا پاییز سال گذشته نفس کشیدن را برای خوزستانی‌ها تنگ کرد، حالا شَرشان به سبب زیر آب رفتن کانون‌های گرد و غبار در استان به صورت موقتی، حداقل تا زمانی که رودخانه‌ها و تالاب‌ها حق‌آبه‌ای برای زنده بودن داشته باشند، از سر مردم خوزستان کم خواهد شد.

به گزارش به نقل از روزنامه ابتکار ،خشکسالی و ورشکستگی آب در ایران به خصوص در استان‌های کم‌بارش و گرمی چون استان‌های جنوبی و مرکزی سبب کاهش دبی رودخانه‌ها و به تبع آن خشکی تمام یا قسمتی از تالاب‌های ایران شده است. تالاب‌هایی که نام و نشان آنها گاه و بی‌گاه در رسانه‌ها به واسطه خشکی، از بین رفتن اکوسیستم‌شان و تبعاتی که برای طبیعت و حیات‌وحش این مناطق داشته‌اند به گوش می‌رسد.

وقوع طوفان‌های گرد و غبار یکی از پیامدهای این خشکی تالاب‌های ایران است. گرد و غبارهایی که از بستر خشک و بدون رطوبت تالاب‌ها با هر بادی برمی‌خیزد و روانه شهرهای اطراف می‌شود، آسمان را سرخ می‌کند و خانه‌ها را پر از غبار و نفس‌ها را تنگ. بر تاسیسات و زیرساخت‌های شهری می‌نشینید و گاهی با کمی رطوبت و نم می‌تواند یک شهر را برای مدتی بدون آب و برق کند.

خوزستان طعم تمام این مشکلات را با خشکی تالاب هورالعظیم چشیده است. تالابی که دو سوم آن در خاک کشور همسایه و یک سوم دیگر آن در داخل ایران قرار دارد و هر دو قسمت آن تبدیل به کانونی برای گرد و غبار برای مردم خوزستان تبدیل شده‌اند. براساس گزارش سازمان هواشناسی استان خوزستان در سال 96، 65 تا 70 درصد از گرد و خاک استان خوزستان مربوط به بخش عراقی تالاب و حدود 30 درصد دیگر مربوط به بخش ایرانی تالاب است که وسعت کانون‌های داخلی در خوزستان به 350 هزار هکتار می‌رسد.

کریم دورقی، کارشناس محیط‌زیست درباره وسعت کانون‌های داخلی گرد و غبار در خوزستان به خبرگزاری فارس گفته است: در اطراف شهرستان اهواز 7 کانون ریزگرد وجود دارد که به دلایل مختلف خشک شده‌اند و به منشاء تولید گرد و غبار تبدیل شده‌اند. بزرگ‌ترین کانون ریزگرد خوزستان در زمین‌های جنوب و جنوب شرق اهواز است که در اطراف غیزانیه و جاده اهواز – ماهشهر قرار داد. این ناحیه شامل آبگیرهای خشک‌ شده به دلیل خشکسالی و اراضی کشاورزی رها شده است که در مجموع 112 هزار هکتار وسعت دارد.

دومین کانون بزرگ گرد و خاک در خوزستان در اراضی بین بندر امام و امیدیه قرار دارد که 88 هزار هکتار وسعت دارد که از کفه‌های رسی ایجاد شده است. این اراضی به دلیل برداشت آب و خشکسالی‌های پی‌در‌پی به کانون‌های گرد و غبار تبدیل شده است. در جنوب غرب هویزه 53 هکتار از اراضی مربوط به هورالعظیم و زمین‌های اطراف هستند که سومین کانون بزرگ گرد و غبار را تشکیل می‌دهند.

به گفته او، دومین کانون موجود در خوزستان در شمال و شرق شهرستان خرمشهر قرار دارد که وسعت آن 28 هزار هکتار است و شامل دشت‌های بدون پوشش گیاهی و با شوری بسیار بالا می‌شود. در شرق اهواز هم 15 هکتار از اراضی که شامل آبگیرهای انتهای رودخانه کوپال می‌شود، به دلیل خشکسالی سال‌های اخیر به کانون ریزگرد تبدیل شده‌اند.

یک کانون گرد و غبار به وسعت 33.5 هزار هکتار در بین ماهشهر و هندیجان تشکیل شده که کفه آن رسی است و آثار فرسایش خاک در آن دیده شده است. آخرین کانون گرد و غبار خوزستان در شرق هندیجان قرار دارد که وسعت آن 18 هزار هکتار است. این محدوده بیشتر توسط آبراه‌های فصلی تغذیه می‌شد اما خشکسالی در چند سال گذشته شرایط این منطقه را بد کرده است.

حالا اما باران‌های ناگهانی و غافلگیرکننده‌ای که در روزهای ابتدایی سال 98 سبب سیل در ایران و درگیر شدن 20 استان به خصوص خوزستان با سیل شد، کانون‌های گرد و غبار را در خوزستان به زیر آب برده است. گرچه طبق آنچه وزیر کشور گفته است، بیشترین تخریب از نظر استانی را در خوزستان شاهد بوده‌‌‌ایم اما بیشترین میزان احیای تالاب‌ها را نیز در این استان داشته‌ایم. احیای تالاب‌های شادگان و هورالعظیم در خوزستان که دو کانون گرد و غبار به شمار می‌آمدند از جمله برکات سیل و بارش‌های اخیر در این استان بوده‌ است.

به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده، سرپرست معاونت دریایی سازمان محیط‌زیست، با توجه به بارش‌های اخیر و جاری شدن سیل در جنوب کشور، کانون‌های شمال شرق اهواز که از کانون‌های فعال ریزگردها بودند، تماما زیر آب رفته‌اند. به گفته او، اکنون با توجه به بارش‌ها و سیل اخیر، 600 متر مکعب آب از رودخانه کارون وارد شادگان می‌شود که سطح بسیاری از کانون‌های شمال شرق اهواز که در تالاب شادگان قرار دارند، به زیر آب رفته است.

وی بیان کرد: بارندگی سنگین در خوزستان و آبخیزهای منتهی به خوزستان رخ داده که براساس بارش‌های انجام شده، آبخیز کرخه بالاترین بارش را داشته است. در سال آبی جدید (97-98) تمام حوضه‌های آبریز یک رکورد بالایی به ثبت رسانده‌اند. لاهیجان‌زاده با اشاره به اینکه میانگین بارش‌ها در جنوب کشور در مقایسه با سال پیش 2 برابر بوده است، گفت: در منطقه حسینیه اندیمشک، 1100 میلی متر ثبت شده و در منطقه تاراز در بالای اندیمشک و در شمال شرق خوزستان‌، 2200 میلی‌متر ثبت بارش بوده است.

وی ادامه داد: در این سال‌ها، تالاب هورالعظیم که مرز بین ایران و عراق است فقط یکبار در سال آبی 1372-1373 پر آب دیده شده و امسال نیز با توجه به بارش‌های اخیر باز پر آب شده است. لاهیجان‌زاده بیان کرد: در سه هفته گذشته حدود 500 متر مکعب آب از کرخه به قسمت هورالعظیمی که در عراق وجود دارد هدایت شده است. وجود سیلاب موجب شد که بخشی از داکت مرزی هورالعظیم منهدم شود که در غیر این صورت سوسنگرد به زیر آب می‌رفت.

حالا گرچه با آبی که پشت سدهای کرخه و دز در استان خوزستان جمع شده است، بخشی از حق‌آبه این تالاب‌ها برای مدتی کوتاه فراهم خواهد شد و کمک خواهد کرد تا دوباره این تالاب‌ها به روزهای تلخ خود یعنی خشکسالی و تبدیل شدن به کانون گرد و غبار بدل نشوند، اما کارشناسان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که بارش‌های رخ‌داده که به سبب تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی در ایران به وقوع پیوسته نباید ما را امیدوار به ورود کشور به ترسالی کند و شاید روزها و سال‌های بدتری از سال‌های خشک گذشته پیش روی ما باشد. از این‌رو باید پیش از وقوع آن برای حفظ این تالاب‌ها کاری کرد.