ضربان قلب یکی از علائم حیاتی بدن است و به کمک بررسی آن می‌توان به وضعیت سلامت بدن پِی برد. این ضربان نشان می‌دهد که در هر دقیقه، قلب چند بار می‌تپد یا به عبارت دیگر، منقبض و منبسط می‌شود. تعداد ضربان قلب بنابه فعالیت‌های جسمانی، واکنش‌های احساسی و احساس خطری که در فرد به وجود می‌آید، دچار تغییراتی می‌شود. در زمانی هم که فرد آرام است و هیچ اضطراب و فشاری تحمل نمی‌کند، ضربان قلبی موسوم به ضربان قلب استراحتی دارد. البته ناگفته نماند که ضربان قلب نرمال نمی‌تواند تضمینی برای سلامت کامل بدن باشد.
حقایقی مختصر درباره ضربان قلب
- ضربان قلب، شمار تپش‌های قلب در هر دقیقه را نشان می‌دهد؛
- بعد از 10 سالگی، ضربان قلب هر فرد در حالت استراحت و در هر دقیقه، عددی است بین 60 تا 100؛
- در طول انجام حرکات ورزشی، ضربان قلب فرد به بیشترین حد خود می‌رسد که عدد آن بنابه سن هر شخص متفاوت است؛
- فقط تعداد ضربان قلب در دقیقه مهم نیست، بلکه ریتم و آهنگ آن هم اهمیت دارد. ضربان قلب نامنظم می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد؛
- آگاهی از ضربان قلب و پیگیری وضعیت آن از بروز بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. در کشور آمریکا، از هر چهار مرگ، یک مورد به خاطر بیماری‌های قلبی به وقوع می‌پیوندد.
ضربان قلب چیست؟
همان‌طور که گفته شد، ضربان قلب به تعداد تپش‌های قلب در بازه زمانیِ یک دقیقه گفته می‌شود. قلب یک عضو ماهیچه‌ای در مرکز سینه است. زمانی که قلب می‌تپد، خونی حاوی اکسیژن و مواد مغذی به سمت اعضای مختلف بدن پمپاژ می‌شود و در مقابل، مواد اضافی و زائد اندام‌ها را پس می‌گیرد.
اگر قلبی سالم باشد و بدن‌تان، ضربان قلب نرمال داشته باشد، میزان خونی که به اندام‌ها فرستاده می‌شود، به اندازه‌ای متعادل خواهد بود. تپش‌های قلب سالم و نرمال هم با فعالیتی که در حال انجام است،هماهنگی دارد. برای مثال، اگر دچار احساس ترس یا غافل‌گیری شده باشید، به‌طور خودکار در بدن‌تان آدرِنالین ترشح خواهد شد. آدرنالین، هورمونی است که باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. در نتیجه، به اکسیژن و انرژی بیشتری نیاز پیدا می‌کند تا توانایی مقابله با خطرات احتمالی را پیدا کند.
یادتان باشد که نباید نبض را با ضربان قلب اشتباه گرفت. نبض، انقباض و انبساطی رگ‌های خونی در پاسخ به پمپاژ خون از سوی قلب است. شمار یا تعداد نبض مساوی با تعداد ضربان قلب است. انقباض قلب باعث افزایش فشار خون در رگ‌های خونی و ایجاد نبض در بدن می‌شود. اندازه‌گیری نبض، راهی برای سنجش مستقیم ضربان قلب است.
ضربان قلب نرمال چیست؟
ضربان قلب فرد سالم باید میزان متعادل و مناسبی داشته باشد. اگر بیماری یا جراحت، ضربان قلب را ضعیف کند، به اندام‌های مختلف بدن خون کافی نخواهد رسید و به همین خاطر، به‌درستی عمل نخواهند کرد. با رشد و خروج از دوران کودکی به سمت نوجوانی، ضربان قلب به‌شکل چشمگیری کاهش پیدا می‌کند. ضربان قلب نرمال برای افراد بالای 10 سال یعنی نوجوانان و بزرگسالان بین 60 تا 100 تپش در هر دقیقه (bpm) است.
ضربان قلب استراحتی یا همان ضربان قلب در حالت استراحت برای ورزشکاران حرفه‌ای که تمرین زیادی انجام می‌دهند، به زیر 60 تپش در هر دقیقه (bpm) و گاهی حتی 40 تپش در هر دقیقه (bpm) می‌رسد. در جدول زیر، ضربان قلب نرمال برای سنین مختلف آمده است:
|
سن
|
ضربان قلب نرمال
|
| بالای یک ماه |
70 تا 190 |
| از یک تا 11 ماهگی |
80 تا 160 |
| از یک تا دو سالگی |
80 تا 130 |
| از سه تا چهار سالگی |
80 تا 120 |
| از پنج تا شش سالگی |
75 تا 115 |
| از هفت تا نُه سالگی |
70 تا 110 |
| بالای 10 سال |
60 تا 100 |
ضربان قلب نرمال دارای بازه‌هایی است که برای هر فرد می‌تواند متغیر باشد. ضربان قلب در موقعیت‌های مختلف مانند ورزش کردن، تغییرات دمای بدن، مواجهه با محرک‌های احساسی و موقعیت‌های مختلف بدن متغیر خواهد بود. منظور از موقعیت‌های مختلف بدن، شرایط جسمی بدن است؛ مثلا بعد از اینکه یک‌باره و بعد از مدتی نشستن از جای خود بلند می‌شوید، موقعیت بدن‌تان تغییر می‌کند و شاهد تغییر ضربان قلب هم خواهید بود.
ضربان قلب در هنگام ورزش چگونه است؟
هنگام ورزش کردن، ضربان قلب افزایش می‌یابد. شاید زمانی‌که برای رسیدن به تناسب اندام، تمرینات ورزشی انجام می‌دهید، به قلب‌تان فشار زیادی وارد نشود. با وجود این، برای اینکه اکسیژن و انرژی بیشتری به اعضای بدن‌تان برسد، باید ضربان قلب‌تان افزایش پیدا کند. ورزش کردن باعث بیشتر شدن ضربان قلب می‌شود. به ضربان قلب در حین ورزش کردن، ضربان قلب هدف گفته می‌شود. به مرور زمان، تعداد ضربان قلب هدف کاهش پیدا می‌کند. این یعنی، قلب برای ارسال مواد مغذی و اکسیژن به قسمت‌های دیگر بدن متحمل زحمت کمتری می‌شود و ورزش این فرایند را به شکل مؤثرتری درمی‌آورد.
ورزش‌های هوازی، با هدف کاهش ضربان هدف انجام می‌شوند. ضربان قلب هدف نرمال و بیشینه ضربان قلب با افزایش سن، کاهش پیدا می‌کند. این کاهش ضربان قلب با انجام ورزش‌هایی با شدت بالا به وقوع می‌پیوندد. بنابه اعلام انجمن قلب آمریکا، بیشینه ضربان قلب در زمان ورزش کردن باید به طور تقریبی 220 تپش در هر دقیقه (bpm) منهای سن فرد باشد.
بدن هر فرد نسبت به ورزش، واکنش‌های متفاوتی دارد؛ به همین خاطر، بنابه شدت تمرینات ورزشی و سنین مختلف، نوعی تقسیم‌بندی موسوم به منطقه ضربان قلب هدف تعریف می‌شود. در این منطقه، فعالیت افراد در سنین مختلف در زمانی که با شدت 50 تا 85 درصد ورزش می‌کنند با زمانی که شدت تمرینات ورزشی 100 درصد است، تفاوت دارد:
|
سن
|
منطق ضربان قلب در تمرینات با شدت 50 تا 85 درصد
|
متوسط بیشینه ضربان قلب در تمرینات با شدت 100 درصد
|
| 20 |
100 تا 170 |
200 |
| 30 |
95 تا 162 |
190 |
| 35 |
93 تا 157 |
185 |
| 40 |
90 تا 153 |
180 |
| 45 |
88 تا 149 |
175 |
| 50 |
85 تا 145 |
170 |
| 55 |
83 تا 140 |
165 |
| 60 |
80 تا 136 |
160 |
| 65 |
78 تا 132 |
155 |
| 70 |
75 تا 128 |
150 |
به همه توصیه می‌شود تا با ورزش کردن به صورت منظم به ضربان قلب هدف مطلوبی برسند. انجمن قلب آمریکا در این زمینه پیشنهاداتی دارد:
| تمرینات ورزشی |
مثال |
دقایق |
تعداد دفعات |
دقایق کلی در هفته |
| ورزش‌های هوازی با شدت متوسط |
پیاده‌روی، ایروبیک |
حداقل 30 دقیقه |
5 روز در هفته |
بیش از 150 دقیقه |
| ورزش‌های هوازی شدید |
دویدن، ایروبیک استپ (انجام حرکات ورزشی با پله) |
حداقل 25 دقیقه |
3 روز در هفته |
بیش از 75 دقیقه |
| ورزش‌های تقویت ماهیچه در سطح متوسط تا شدید |
کار با وزنه، ورزش بادی‌پامپ |
نامشخص |
2 روز در هفته |
نامشخص |
| ورزش‌های هوازی با شدت متوسط تا خیلی شدید |
ورزش‌های توپی، دوچرخه‌سواری |
به طور متوسط 40 دقیقه |
3 تا 4 روز در هفته |
نامشخص |
ریتم غیرعادی قلب چگونه است؟
سرعت قلب تنها موردِ لازم برای بررسی وضعیت سلامت قلب نیست. ریتم قلب هم مهم است. قلب سالم، ریتمی ثابت دارد و بین هر تپش آن، فاصله‌ای مشخص و منظم به وجود می‌آید. هر ماهیچه دارای سیستمی الکتریکی است که زمان تپش قلب و انتقال خون به اندام‌های مختلف را گزارش می‌کند. اگر سیستم الکتریکی مذکور سالم نباشد، امکان تشکیل ریتم نامطلوب و غیرعادی در قلب به وجود می‌آید. ضمنا یادتان باشد، ضربان قلب در زمان اضطراب، هیجان، ترس، ورزش و… با حالت استراحت آن متفاوت است. اگر احساس می‌کنید که ضربان قلب‌تان کمتر یا بیشتر از حد طبیعی می‌زند، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
اگر تعداد ضربان قلب‌تان بیشتر از حد مناسب باشد، دچار ضربان قلب اکتوپیک (ectopic) شده‌اید. این موضوع بسیار رایج و بی‌خطر است و معمولا نیاز به درمان ندارد. افرادی که دچار این مشکل یا تپش قلب هستند، باید به پزشک مراجعه کنند تا با گرفتن نوار قلب، ریتم و ضربان قلبشان بررسی شود. ریتم قلبی نامنظم، انواع مختلفی دارد. شناسایی نوع آن بستگی به این دارد که ریتم نامنظم و غیرعادی از کدام ناحیه قلب شروع می‌شود و آیا ضربان قلب تند است یا کند. یکی از رایج‌ترین مشکلات درباره ریتم قلب، فیبریلاسیون دهلیزی است. در این مشکل، ریتم قلب از الگویی منظم پیروی نمی‌کند.
ریتم تند قلبی را تندتپشی می‌گویند و شامل مشکلات زیر است:
بلوک قلبی در ناحیه دهلیز و بطن، بلوک باندل شاخه راست و برادی کاردی هم ناشی از کُندتپشی قلب هستند.
چطور می‌توان ضربان قلب نرمال داشت؟
ضربان قلب نرمال باعث داشتن قلبی سالم می‌شود. علاوه بر ورزش کردن، موارد دیگری هم وجود دارد که به سالم ماندن قلب و ایجاد ضربان نرمال آن کمک می‌کند:
- کاهش استرس: استرس باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. با تمرین تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و تلاش برای زیستن در زمان حال می‌توان از میزان استرس کم کرد.
- پرهیز از مصرف تنباکو: سیگار کشیدن باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. ترک مصرف این ماده، ضربان قلب را به حالت طبیعی بازمی‌گرداند.
- کاهش وزن: هر چقدر که وزن بیشتری داشته باشید، قلب برای رساندن اکسیژن و مواد مغذی به نقاط مختلف بدن با چالش‌های بیشتری روبه‌رو است. پس، کاهش وزن می‌تواند به تنظیم ضربان قلب کمک کند.
از هر 4 مرگی که در کشوری مانند آمریکا به وقوع می‌پیوندد، یک مورد بر اثر بیماری‌های قلبی است. داشتن ضربان قلبی منظم، آسان‌ترین راه برای حفظ سلامت قلب است.
سلامتی ارزشمندترین دارایی انسان است
9000تومان
