باشگاه خبرنگاران جوان: یکی از حوزه‌های مهم علم و فناوری بحث انرژی‌های تجدید پذیر و چگونگی استفاده از این علم در کشور است؛ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و به طور خاص ستاد توسعه فناوری‌های انرژی آن به بحث توربین‌های بادی، صفحات خورشیدی و انرژی‌های تجدید پذیر توجه بسیار زیادی دارد و تاکنون برنامه‌های خوبی را پیش برده است، برای آگاهی از برنامه‌های ستاد انرژی با کامبیز مهدی زاده دبیر این ستاد به گفتگو تفصیلی پرداختیم؛ متن گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
از مرداد ماه امسال که سکانداری ستاد انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را بر عهده گرفته اید برنامه‌های متعددی را در این حوزه به اتمام رساندید، درباره ساخت توربین‌های بادی و همچنین برنامه‌هایی که پیش برده‌اید توضیح دهید؟
رویکرد معاونت علمی و فناوری توجه ویژه به فناوری‌های نو بوده و از همین رو در ستاد‌های گوناگون برنامه‌های متعددی تشکیل شده است و بحث‌های گسترش و تبیین استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر مورد توجه قرار گرفته‌اند، موضوعاتی که همه آن‌ها به نفع اقتصاد کشور و سازگار با موضوع محیط زیست هستند.
هنگامی که سکانداری ستاد انرژی معاونت معاونت علمی را برعهده گرفتید صحبت‌های بسیاری راجع به این انتصاب مطرح شد و حواشی بسیاری به وجود آمد درباره انتصاب خود توضیح دهید.
من نه پدرم ژن خوب بوده است و نه خودم ژن خوب هستنم و ادعایی هم مبنی بر نخبه بودن ندارم؛ نخبه پروفسور حسابی و مرحوم میرزاخانی هستند؛ من با زحمت و تلاش خود موفقیت‌هایی را به دست آورده ام و راه علمی خود را ادامه می‌دهم؛ هفت ماه است که داماد رئیس جمهور شده ام، اما سابقه علمی چندین ساله دارم، اگر سابقه علمی مرا بخوانید متوجه می‌شوید که تجربه کار آکادمیک و اختراع داشته‌ام و مدال‌های بین المللی بسیاری را در حوزه‌های مختلف علمی و فناوری به دست آورده ام و به این اعتماد دارم که آینده از آن جوانان است و آن‌ها می‌توانند سکاندار مسئولیت‌های کشور شوند.
چند ماه پس از انتصاب در معاونت به عنوان مشاور وزیر صمت هم انتخاب شدید که از آن سمت هم استعفا دادید و در معاونت ماندید، دلیل ماندن در معاونت علمی چه بود؟
زمانی که آقای ستاری رئیس پژوهشگاه نفت بود من آنجا کار می‌کردم و با ایشان آشنا و دوست بودم و بر مبنای همین آشنایی و دوستی ستاری مرا به کار در معاونت علمی دعوت کرد و اکنون افتخار می‌کنم که در کنار او کار می‌کنم؛ باید به این موضوع توجه داشته باشیم که میز‌ها گذرا هستند؛ شخص باید به خود متکی باشد.
امروز دولتی سر کار است و فردا این دولت از روی کار برداشته می‌شود و اگر فرد آکادمیک باشد می‌تواند موفق شود لذا نباید علم را به سیاست گره زد و آن را وارد بازی سیاسی کنیم علم؛ اصولگرا، اصلاح‌طلب و اعتدال‌گرا نمی‌شناسد بلکه راه مستقیم خود را طی می‌کند؛ ما جوانان باید از این مسائل دوری کنیم و بر مبنای وجدان خود کار کنیم و سعی کنیم افراد را بر حسب توانمندی‌های آنان بشناسیم؛ مقام معظم رهبری هم فرمودند: من ژن خوب را قبول ندارم ممکن است یک صفت در پدری باشد، اما این صفت به پسر نرسیده باشد مراقب باشیم تا بر مبنای تصورات سیاسی و برنامه‌های سیاسی اشخاص را خراب نکنیم.
با وجود آنکه می‌گویید موضوع انرژی‌های نو به نفع اقتصاد کشور است چرا تا به امروز به آن توجه نشده است؟
قبل از آنکه وارد مسائل انرژی‌های تجدید پذیر شویم، باید فرهنگ متناسب با این موضوع را جای بیاندازیم و البته باید توجه داشته باشیم که فرهنگ این موضوع از بطن دولت شکل می‌گیرد، بخشنامه‌ای از سوی دولت به تصویب رسید که برمبنای آن سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌ها باید از پنل‌های خورشیدی استفاده کنند و دولت به عنوان حاکمیت باید چگونگی عملکرد وزارتخانه‌ها را مورد بررسی و پیگیری قرار دهد؛ البته متأسفانه این موضوع هنوز به طور کامل انجام نگرفته است؛ ما تا از خودمان شروع نکنیم و هدف را به سرانجام نرسانیم نمی‌توانیم به مردم بگوییم که به سمت انرژی‌های تجدید پذیر حرکت کنید.
از زمانی که مسئولیت ستاد انرژی را بر عهده گرفتید، برای پیشبرد اهداف مورد نظر و همچنین کمک به توسعه فرهنگ مناسب استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر چه کار‌هایی را انجام داده‌اید؟
از هنگامی که مسئولیت ستاد را بر عهده گرفتم، به عنوان اولین کار ساماندهی مسئولین ستاد را در دستور کار خود قرار دادم، در گذشته معاونین به صورت تمام وقت در ستاد حضور نداشتند که اکنون آن‌ها به صورت تمام وقت در حال خدمت رسانی هستند.
ستاد انرژی چند معاونت دارد؟
ستاد انرژی از چهار معاونت نفت و گاز، محیط زیست، بهره‌بری انرژی و زیست محیطی و معاونت برق و نیرو تشکیل شده است؛ هر کدام از این افراد با توجه به تخصصی که دارند روی حوزه مخصوص به خود فعالیت می‌کنند؛ پس از بررسی‌ها متوجه شدیم که برخی از پروژه‌ها متأسفانه از سال 80 تا کنون اجرا نشده‌اند، مهم‌ترین کاری که ما انجام داده‌ایم ساماندهی پروژه‌ها بود و تمام آن‌ها یا تعیین و تکلیف شدند یا حکم اتمام پروژه برای آن‌ها صادر شد یا وضعیت آن‌ها را به سرانجام رساندیم و خوشبختانه حدود سه ماه پیش توانستیم تمام پروژه‌های موجود را به پایان برسانیم و امروز با قاطعیت می‌گویم که هیچ پروژه‌ای وجود ندارد که وضعیت آن هنوز مشخص نشده باشد و واحد کنترل پروژه در ستاد تشکیل شد.
این واحد وظیفه دارد از صفر تا صد پروژه را مورد بررسی قرار دهد و زمان مناسب برای اتمام آن را اعلام کند، از نظر من مهم‌ترین کاری که می‌توانستیم انجام دهیم، برنامه‌ریزی مدون بود و امروز در نقطه‌ای قرار گرفته‌ایم که اگر طرح و پروژه‌ای به ما ارائه شود حداکثر در ده روز کاری به آن پاسخ می‌دهیم و این موضوع به صرفه‌جویی در وقت محقق کمک بسیاری می‌کند.
یکی دیگر از مواردی که ستاد دنبال می‌کند، گسترش مراکز فناوری‌های انرژی است، اکنون توسعه این کار به چه صورتی است؟
طی تفاهم‌نامه‌ای که با منطقه آزاد انزلی به امضا رساندیم کلنگ ساخت مرکز فناوری انرژی در انزلی زده شد و این مرکز درحال ساخته شدن است، همچنین تفاهم‌نامه‌ای را با انجمن انرژی‌های تجدید پذیر به امضا رساندیم تا در راستای آن بتوانیم مرکز انرژی را در تهران افتتاح کنیم.
در چند سفر استانی و بازدید معاون علمی را همراهی کردید این بازدید‌ها در چه راستا و برای چه پروژه‌هایی بوده‌اند؟
در سفر آخری که به آذربایجان شرقی داشتیم و طی صحبت‌هایی که با استاندار این شهر داشتیم مقرر شد با حمایت معاونت علمی کارخانه نوآوری در تبریز افتتاح شود و بحث انرژی در آنجا پیش برود، همچنین سفری را به شهر انزلی داشتیم و به واسطه پتانسیل خوبی که در استان گیلان وجود دارد قرار شد بحث سلار یا همان صفحات خورشیدی فعال شوند.
در گذشته سمینار‌های متعددی در ستاد انرژی برگزار می‌شد که اکثراً خروجی متناسبی نداشتند برای سر و سامان دادن به این سمینار‌ها چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
از نظر من سمینار نباید برگزار شود و من مخالف این موضوع هستم که عده‌ای دور یکدیگر جمع شوند، دست بزنند و کاغذ ابر و بادی را به امضاء برسانند و پس از آن موضوعات فراموش شود؛ سمینار باید خروجی داشته باشد و منجر به کار علمی شود، از هنگامی که مسئولیت ستاد را بر عهده گرفتم تمام پروژه‌هایی که خروجی محور نبودند را متوقف کردم امروز هیچ پروژه‌ای نداریم که خروجی نداشته باشد البته به مطالعات هم توجه می‌کنیم، اما اینکه صرفاً یک مطالعه انجام دهیم و مبلغی را دریافت کنیم و سپس پی کار خودمان برویم، تا هنگامی که من هستم اجازه چنین کاری را نمی‌دهم وقتی می‌خواهیم پروژه‌ای را به سرانجام برسانیم ابتدا باید کنترل پروژه روی آن انجام شود سپس خروجی طرح مشخص شود اکنون 10 پروژه زمین گرمایی وجود دارند و تمام آن‌ها در مرحله مطالعه هستند که کافی نیست.
گرم‌ترین نقطه زمین در ایران وجود دارد و درجه دمای آن به 71 درجه سانتی‌گراد می‌رسد ما می‌توانیم از این پتانسیل استفاده بسیاری کنیم، اما متأسفانه نگاه خاصی درباره این موضوع وجود ندارد امروز دنیا به سمت شهر انرژی رفته است و خودرو‌های هایبریدی ساخته می‌شوند؛ اکنون وسایلی که برای ساخت خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، همگی سازگار با محیط زیست هستند یعنی ساختمان خود را به حرکت در می‌آورد و در بهترین موقعیت در برابر آب و تابش نور خورشید قرار می‌گیرد؛ یک، سوم از خاک ایران پوشیده از کویر است و با نصب پنل‌های خورشیدی می‌توان از آن بهره بسیاری برد.
پنل‌های خورشیدی چه میزان برای کشور مؤثر هستند؟
بر اساس گزارش بین‌المللی در کشور ما منطقه‌ای به نام «گندم بریان» وجود دارد که می‌توانیم به کمک آن انرژی مورد نیاز کشور خود را تأمین کنیم و به سایر کشور‌ها هم انرژی خورشیدی صادر کنیم البته طی این سال‌ها کار‌های خوبی انجام شده است، در گذشته راندمان پنل‌های خورشیدی ما 15 درصد بود، اما اکنون به 40 درصد رسیده و این نشان دهنده گام مثبتی است، در نهایت اعتقاد دارم تا بحث فرهنگ‌سازی از دانشگاه، مدارس و منازل شروع نشود موضوع انرژی‌های تجدیدپذیر جای نخواهد افتاد و ما همچنان دید اقتصاد نفتی خواهیم داشت؛ برای موفقیت، فرهنگ‌سازی باید از دل دولت ایجاد شود و تمام ارگان‌های دولتی بیایند و از پنل‌های خورشیدی استفاده کنند؛ کشور‌هایی که اکنون پیشرو در انرژی خورشیدی هستند خودشان کار را شروع کردند ما باید برنامه آموزشی و فرهنگی را در شبکه‌های اجتماعی و رسانه ملی گسترش و مردم را با این موضوع آشنا کنیم.
آیا تاکنون در زمینه انرژی‌های خورشیدی و صفحات انرژی برنامه‌هایی انجام شده است؟
در برخی از روستا‌های دور افتاده می‌بینیم که حتی میوه فروشی‌ها هم از صفحات سولار استفاده می‌کنند، اما در کلانشهری، چون تهران این موضوع هنوز جای نیفتاده است.
در ستاد حوزه‌ای تحت عنوان نفت و گاز وجود دارد و معاونت علمی و فناوری به این موضوع که باید از اقتصاد نفتی فاصله گرفت، تأکید بسیاری دارد چرا چنین ستادی در معاونت شکل گرفته است؟
البته این حوزه نفت با آن نفتی که در وزارتخانه وجود دارد تفاوت بسیاری دارد؛ ستاد انرژی در حوزه زیست محیطی، کاهش آلاینده‌ها، استفاده از تکنولوژی‌های بهتر و راه‌های آسان‌تر برای اکتشاف نفت است؛ ما در رسالت وزارت نفت که استخراج و اکتشاف است دخالت نمی‌کنیم وظیفه ستاد انرژی توسعه فناوری و گسترش آن است و در این حوزه فعالیت‌های اکتشافی بسیاری داشته‌ایم، مجموعه معاونت علمی مخالف اقتصاد نفتی است و مادامی که اقتصاد ما مبتنی بر نفت باشد مشکلات اقتصادی پابرجا خواهند ماند.
وضعیت استارت آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان حوزه انرژی به چه صورتی است؟
در بحث کاتالیست‌ها پیشرفت‌های بسیار خوبی داشتیم، اما باید متوجه شویم که چه زمانی می‌خواهیم باور کنیم که محصول ایرانی با کیفیت است، همین محصول ایرانی برند کشور‌های دیگر را می‌خورد و در ایران به نام خارجی به فروش می‌رسد اگر کیفیت خوب محصول ایرانی در مقایسه با نمونه خارجی را برای مردم بازگو کنیم آن زمان است که مردم وارد عمل می‌شوند و کالای ایرانی را خریداری می‌کنند و این فرهنگ سازی بر عهده رسانه، دانشگاه‌ها و مدارس است؛ باید برنامه‌های جدی بگذاریم و افتخار کنیم که ایران توانسته کالایی را تولید کند که می‌تواند با کشور‌های دیگر رقابت کند؛ متأسفانه مردم کشور ما فقط محصولات خارجی را خریداری می‌کنند و این نشان از نگاه اشتباه ما دارد؛ بزرگ‌ترین مشکل جوانان و شرکت‌های استارت آپی نبود اعتماد مناسب میان مردم است.
البته مقایسه وضعیت کنونی در مقایسه با گذشته هم نشان از بهبود اوضاع فرهنگی کشور دارد؛ استارت آپ‌های بسیاری توسط جوانان بازگشته به کشور متولد شده‌اند هنگامی که اعتماد به جوانان باشد می‌توانیم کار‌های بسیاری را انجام دهیم و این مستلزم فرهنگ سازی مناسب است؛ انرژی‌های تجدیدپذیر، مسائل جدیدی هستند و متأسفانه بسیاری از مسئولان کشور هنوز نگاه سنتی دارند ما باید از نگاه سنتی فاصله گرفته و به سمت نگاه جدید پیش برویم.
آماری از تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها دارید؟
بر اساس برنامه راهبردی که برای سال 98 چیده شده است قرار شد مراکز راهبردی فناوری انرژی ایجاد شوند اکنون این مراکز در انزلی بوجود آمده‌اند و در چند منطقه آزاد دیگر هم دنبال می‌شود، همچنین سامانه پیگیری اطلاع رسانی طرح‌های واصله به ستاد که ابتدای امسال رونمایی می‌شود هم از جمله کار‌های پیش رو است و بر اساس آن طرح‌ها وارد این سامانه می‌شوند و در همان مدت 10 روزی که اعلام شد می‌توانند به صورت آنلاین پیشبرد طرح خود را مشاهده کنند.
پیشبرد برنامه‌های راهبردی در حوزه ستادی چگونه است؟
مهدی زاده: از امسال هر حوزه به صورت راهبردی برنامه‌های خود را پیش می‌برد و راهبرد خاص خود را مشخص کرده است؛ از این به بعد هر حوزه بر اساس همان برنامه‌ریزی خود پیش می‌رود.
همکاری‌هایی هم با سازمان UNIDO (یونیدو) داشته‌اید در این زمینه توضیح دهید.
به کمک این سازمان ارزیابی علمی در حوزه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد شد و سیستم ایمنی استارتاپ‌ها مورد بررسی قرار گرفت البته بحث همکاری مشترک میان ستاد انرژی و دیگر کشور‌ها در دستور کار است و در حال حاضر با کشور‌های حاشیه خلیج فارس برنامه‌هایی داشتیم؛ همچنین اجلاس منطقه‌ای انرژی‌های تجدیدپذیر پیشنهاد شد علاوه بر آن برای به عضویت درآمدن در کمیته انرژی اکو هم پیشنهاد دادیم و کار‌های این موضوع انجام شده است و امیدوارم به زودی عضو این کمیسیون شویم همچنین همکاری‌های خوبی با کمیسیون انرژی آلمان داشته‌ایم.
چند ماه پیش معاونت علمی با سفیر آلمان در حوزه انرژی برنامه‌ای برگزار کرد، آیا آن تفاهم‌نامه و برنامه در راستای این موضوعات بوده است؟
آن برنامه ابتدا مدیریتش بر عهده من بود و ساز وکارش اجرایی شد پس از آن بحث بهینه سازی انرژی به خانم حمیدزاده سپرده شد و با کشور آلمان برنامه‌ای انجام گرفت.
طرح‌هایی که مورد حمایت قرار گرفته‌اند، چه ویژگی‌هایی داشته اند؟
پروژه‌های ابتری که بی جواب مانده بودند، سروسامان بخشیدیم، این موضوعات بیش از همه در حوزه زمین‌گرمایی بودند همچنین موضوع ساخت توربین‌های بادی هم که در گذشته بی‌پاسخ مانده بود به چرخه تولید و مطالعه بازگشته‌اند؛ رسالت اصلی که ستاد انرژی آن را دنبال می‌کند ارتقای فناوری در کسب و کار‌های نوپا به ویژه در حوزه صفحات خورشیدی است؛ در کشورمان صفحات خورشیدی نداریم و می‌خواهیم روی خود سلول‌ها سرمایه‌گذاری انجام دهیم تا بتوانیم از طرح‌ها حمایت لازم را به عمل بیاوریم و در این راستا از شرکت‌هایی که در این حوزه وارد شوند و طراحی پنل‌ها را برعهده گیرند حمایت می‌کنیم، زیرا این پنل‌ها اکنون از سایر کشور‌ها وارد می‌شود و در ایران تنها سرهم بندی می‌شوند ما باید درحوزه سلول‌های خورشیدی عملکرد خوبی از خود داشته باشیم.
طرح‌هایی که وارد ستاد می‌شوند به چه صورتی هستند و چگونه پیش می‌روند؟
طرح‌ها باید با محوریت عملی شدن و به صورت راهبردی وارد ستاد شوند و طرحی که قابلیت عملیاتی شدن نداشته باشد شانس کمی برای پیشرفت دارد.
چرا برای تولید صفحات خورشیدی از ظرفیت دانشگاه‌ها استفاده نمی‌کنید؟ بسیاری از دانشجویان وجود دارند که می‌توانند این برنامه‌ها را پیش ببرند برای انجام این کار چه برنامه‌هایی در دستور کار دارید؟
طبق مطالعاتی که داشته‌ایم توانستیم جسته و گریخته برخی از برنامه‌ها را پیش ببریم، اما تیمی که به صورت هدفمند روی این موضوع سرمایه‌گذاری کند تا امروز ندیده‌ام البته فعالیت‌های خوبی انجام گرفته، اما منجر به پیشرفت و تولید انبوه نشده است؛ البته موضوع مورد توجه تفاهم نامه‌هاست؛ تاکنون هر تفاهم‌نامه‌ای که توسط من به امضا رسیده دارای خروجی بوده است، اینکه دو کاغذ ابر و باد آماده کنیم و عده‌ای زیر آن را امضا کنند و بگوییم تفاهم‌نامه‌ای بسته شده است مناسب نیست تفاهم‌نامه باید دارای خروجی باشد، تفاهم‌نامه بدون خروجی هیچ تاثیری ندارد و تنها شوآف است در سال جدید به دنبال این هستیم تا با مراکز علمی ودانشگاهی که می‌توانند نقش آفرینی موثری داشته باشند تفاهم‌نامه را به امضا برسانیم؛ تفاهم‌نامه‌ها نباید روی کاغذ بمانند یا آن‌ها را برای نشان دادن به چندین نفر در دفترمان بگذاریم این قرارداد‌ها باید منجر به خروجی خاص شود.
