در این ارتباط با سید محسن حسینی که سابقه 25 سال کار کارشناسی در شرکت آب منطقه ای گلستان داشته، زمانی معاون بهره برداری این شرکت بود و 17 سال هم دبیری کارگروه سیل استان و دبیری کمیته رودخانه های مرزی را بر عهده داشت، به گفت و گو نشستیم.
وی پاسخ به سوالات ایرنا را در ارتباط با سیل اخیر با روایتی از روزها و ساعات قبل از سیل شروع کرد، اینگونه؛
همان روزی که هواشناسی گزارش خود را در ارتباط با بارش ها ارائه کرد و اخطار داد، جلسه کمیته بحران شرکت آب منطقه ای استان گلستان برگزار شد.
برای اطمینان بیشتر از شرایط پیش بینی شده، به منابع و مراجع دیگری هم رجوع شد. ریز پیش بینی هایی که کارشناسان آب منطقه ای از منابع مختلف کسب کردند؛ به ترتیب زیر بود:
- بندر ترکمن می بایست 120 میلی متر می بارید که این رقم به 122 میلی متر رسید. کردکوی 120 میلی متر اعلام شد که همان 120 میلی متر بود و گرگان فقط یک میلی متر اختلاف داشت یعنی 120 اعلام شد و 121 میلی متر بارید.
- شهر آق قلا که براساس پیش بینی هواشناسی قرار بود 130 میلی متر ببارد، 152 میلی متر باران را تحمل کرد که این حجم عملا قدرت خود را در پایین دست گرگان رود که از وسط این شهر می گذرد، به رخ کشید.
- علی آبادکتول 140 پیش بینی شده بود که تا 137 میلی متر بیشتر نبارید، اما در شرق گلستان چه اتفاقی رخ داد؟
- فقط در شهر گنبدکاووس که پیش بینی شده بود 120 میلی متر می بارد ، 180 میلی متر باران آمد و مراوه تپه و رامیان هم 145 و 244 میلی متر باران را تجربه کردند که این بارش غیرقابل انتظار بود.
- مینودشت 261 میلی متر، آزادشهر 233 میلی متر، کلاله 217 میلی متر و مینودشت 261 میلی متر و در ایستگاه توسکاچال مینودشت 318 میلی متر. و همه اینها ظرف مدت کوتاهی با بارش سنگین به سطح زمین رسید
حسینی در ادامه می گوید، این آمار و ارقام بسیار غیر معمول و حدود 60 درصد بارش کل سال در سالهای نرمال بود و باید بر اساس آن تصمیم گیری می شد. به عبارت دیگر علت اصلی وقوع سیل، شدت زیاد بارش و مدت نامتعارف آن بود. و بقیه عوامل کم و بیش در تشدید سیل نقش داشته اند که برخی قابل پیشگیری و بخشی غیرقابل پیشگیری بودند.
از وی پرسیدیم، آیا با تخلیه این سدها در بالا دست گرگان رود که تعدادشان کم هم نیست، نمی شد از حجم آب ورودی به این رود جلوگیری کرد؟
وی پاسخ داد: در مسیر حرکت آب سد بوستان در پایین دست شهر کلاله وجود دارد که در هنگام بارندگی ها 70 درصد آن پر و ظرفیت خالی آن تا تراز سرریز 30 درصد بود و بالا دست شهر گنبدکاووس هم سد گلستان از بارندگی های قبلی کاملا پر و درحال سرریز بود. در مسیر بالادست آق قلا هم سد وشمگیر قرار دارد که سد قدیمی است که عمر 30 ساله اش نزدیک به 20 سال است پایان یافته ، مشکل دریچه های تخلیه را داشت و در حال تعمیر است و حدود 20 درصد ظرفیت خالی داشت و سد نیمه کاره نرماب در مینودشت و سد نگارستان را هم در متطقه کبودوال علی آبادکتول قرار دارد.
'باید برای دادن قدرت مانور بیشتر به مدیریت مخازن سدها حجم آب پشت سدها کم می شد با اینحال تا شروع باران های رگباری در 28 اسفند تنها 24 ساعت وقت بود. در این مدت 10 درصد از آب سد گلستان کاهش داده شد اما با شروع باران ها بدلیل عدم تلاقی سیل طبیعی و آب رها شده و تشدید اثرات سیل دوباره دریچه ها بسته شد.
سد نیمه کاره نرماب در مینودشت هم دریچه ندارد و فقط به عنوان سد تاخیری عمل کرد. سد نگارستان علی آباد کتول هم ظاهرا مقداری تخلیه شد اما زمان برای انجام کامل عملیات کافی نبود'.
*عملیات پیشگیری چگونه مدیریت شد؟
در این خصوص چند روش هست یکی علاج بخشی سدهاست که به دلیل رسوبات زیاد طی سالیان، در ذخیره سازی آب مشکل دارند اما رسوب برداری یا لایروبی در حجم وسیع توجیه اقتصادی ندارد.
روش دیگر ترفیع سدهاست، به این معنا که دیواره ها را از ارتفاع افزایش دهیم تا ظرفیت مخزن سد افزایش یابد. در این ارتباط برای سد وشمگیر 270 میلیارد تومان اعتبار تصویب شد اما در عمل این بودجه بیش از 5 درصد تامین نشده است.
روش دیگر هم تخلیه مدیریت شده آب پشت سدها در چنین مواقعی است که در این خصوص باید دریچه ها بازشود اما به دلیل فرسودگی تاسیسات سد وشمگیر که در حال تعمیر است ، این موضوع امکان ندارد و فقط از طریق دریچه موسوم به سه درب و مخازن فرعی امکان خروج حدود 15 متر مکعب بر ثانیه فراهم شد در حالی که ورودی آب به سد وشمگیر 690 متر مکعب در ثانیه بود.
*در خصوص دریچه ها حرف و حدیث زیاد است، برخی که معلوم نبود به طنز یا جدی در منطقه می گفتند قیمت دریچه ها 45 میلیون تومان بوده ! این مساله را با حسینی در میان گذاشتیم، آیا واقعا چنین بود؟
حسینی با رد این ادعاها می گوید: قیمت دریچه ها قبل از نوسانات ارزی سال گذشته بیش از یک میلیارد تومان بود.
او با توضیح روند بودجه ریزی در بخش های جاری و عمرانی کشور و مصوبات و تخصیصات سرانجام به اینجا می رسد که بودجه لازم محقق نشد و حتی سد وشمگیر در بخش تعمیرات و نگهداری بدهکار نیز هست.
*دوباره برگردیم به سدها
حسینی با خط کشی هایی روی کاغذ و ترسیم نقشه ای از سدها و منطقه و با محاسبات عددی سعی کرد، عملکرد آب منطقه ای استان را توضیح دهد، از جمله اینکه؛
طی یکی دو روز 25 میلیون متر مکعب آب وارد سد بوستان شد در حالی که ظرفیت سد 33 میلیون متر مکعب است، بنابراین مازاد آن سرریز شد.
حسینی در توضیح بیشتر گفت: دبی ورودی به سد بوستان در اوج خود 230 متر مکعب بر ثانیه بود و این عدد بزرگی برای سد بوستان بود اما اتفاقی که افتاد این بود که سد بوستان این عدد 230 را به 102 متر مکعب بر ثانیه حین خروج از سد تبدیل کرد و این اتفاق بزرگی بود.
'سد گلستان هم تنها 10 درصد ظرفیت خالی داشت بنابراین آب این سد هم سرزیر کرد البته با این تفاوت که دبی ورودی 829 متر مکعب را به خروجی 545 متر مکعب تبدیل کرد. در طول یکی دو روز 100 میلیون متر مکعب آب وارد سد گلستان شد درحالی که ظرفیت آن تنها 47 میلیون متر مکعب است پس 65 میلیون متر مکعب آب از این سد تخلیه شد اما با دبی 545 مترمکعب بر ثانیه عملا تعدیل شد و اگر این دو سد نبودند دبی ورودی به شهر گنبد به جای حدود 540 مترمکعب در ثانیه از هزار متر مکعب در ثانیه هم فراتر می رفت از همین رو می توان گفت 125 میلیون مترمکعب آب بدون مانع به سمت گنبد سرازیر می شد'.
حسینی، در عین اینکه از چرایی تخلیه سد در فصول گذشته اطلاعاتی نداشت اما به این نکته تاکید داشت که سد گلستان منطقه را نجات داده است.
به گفته وی آب منطقه ای توانسته 10 درصد سیلاب را در 24 ساعت کاهش دهد، 'حال اگر یک هفته فرصت داشت، این رقم به 50 تا 60 درصد هم افزایش می یافت'.
او اعتقاد دارد اگر هواشناسی بتواند تنها یک هفته قبل از بارش ها میزان، مکان، شدت و تداوم بارش ها را اعلام کند، بهتر می توان تصمیم گیری کرد.
این البته نظری است که هواشناسی قبول ندارد چرا که آنها می گویند از روز 23 اسفند یعنی درست 5 روز قبل از بارش ها، هشدارهای لازم و حتی اخطاریه ها را هم به دستگاه های متولی و هم برای عموم مردم اعلام کرده اند.
* همه باید پاسخگو باشند
حسینی در ادامه بحث در خصوص نقش شرکت آب منطقه ای گلستان در مواجهه با سیل می گوید: این فقط شرکت آب منطقه ای نیست که مسوول و پاسخگو باید باشد، همه دستگاه های دولتی، نهادهای غیر دولتی و حتی مردم هم در این ارتباط مسوول هستند و باید پاسخگو باشند.
وی توضیح می دهد: سیل فرایندی است که مدیریت آن باید جامع باشد بطوری که از هواشناسی شروع می شود، ارگانی که موظف است پیش بینی های لازم در ارتباط با تحولات آب وهوایی را اعلام کند.
بعد منابع طبیعی و کشاورزی در ارتباط با طرح های آبخیزداری و زهکشی و ... مسوول و پاسخگو هستند و به همین ترتیب وزارت کشاورزی، شیلات و سازمان محیط زیست و وزارت راه و شهرسازی و در ادامه می رسد به سازمان برنامه و بودجه ، وزارت کشور ، شهرداری ها و حتی خود مردم و وزارت نیرو یکی از حلقه های این مدل مدیریتی جامع سیل است.
این کارشناس حوزه آب استان گلستان معتقد است، در این ارتباط همه مسوولیت دارند؛ من باب مثال اگر با تخصیص بودجه سد نرماب تکمیل شده بود، اگر کمربندی آق قلا به جای بخش بخش غربی در بخش شرقی احداث می شد، اگر جاده ها و پل ها مهندسی ساخته می شد، اگر عملیات آبخیزداری در حوضه ها تکمیل شده بود و اگر در پروژه های شهری به توصیه های مهندسی مانند اجباری کردن پایان کار در شهرها یا ایجاد یک چاه جاذب برای آب باران (به غیر از فاضلاب) و الگوهای مدیریت سیلاب شهری عمل می شد، خسارات سیل کاهش می یافت. در این خصوص 30 نکته وجود دارد که بایستی قبل از وقوع هر سیل مراعات شود که برعهده تک تک دستگاهها و مردم است.
او بعد هم اضافه کرد: عدم پیش بینی کارشناسی یکی از مشکلات است درحالی که پول هم هست اما یک جاهایی خرج نمی شود مثلا هنگام ساخت یک پل گفته شد طول 20 متر ارتفاع باید 3 متر باشد، اما گفتند گران تمام می شود!
وی دست آخر نیز گفت: پیشنهاد من این است که در ارتباط با سیل گلستان کمیته های کارشناسی وارد عمل شوند و بررسی کنند؛ قطعا می شود در مدیریت و کنترل سیل بهتر عمل کرد.
1770//2729
