اگر جمعیت ایران را 80 میلیون نفر فرض کنیم، هر ایرانی به‌طور متوسط در طی یک سال525 عدد دارو مصرف می‌کند. این آمار جدید از میزان مصرف دارو در کشور را دیروز مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو در مراسم افتتاح مجموعه داروسازی اکتوور اعلام کرد. وی مصرف سالانه دارو در کشور را حدود 42 میلیارد عدد عنوان کرد.
به گزارش به نقل از روزنامه همدلی ،مصرف525 عدد دارو در سال به این معنی است که سهم هر ایرانی در روز بیشتر از یک عدد دارو است. آگاهان این حوزه می‌گویند این رقم چندین برابر آمار جهانی است به نحوی که ایران مقام بیستم را ازنظر مصرف دارو در جهان و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را داراست.
دلایل متعددی برای میزان مصرف دارو در کشور ذکر می‌شود. اما متخصصان سلامت بر این باورند که یکی از دلایلی که ایرانیان را در در لیست کشورهای پرمصرف دارو قرار داده ، مصرف خودسرانه دارو در کشور است که برخی کارشناسان میزان آن را 20 درصد کل داروهای مصرفی در ایران تخمین می‌زنند. چند سال پیش نیز وزیربهداشت وقت، مصرف خودسرانه دارو در ایران را یک بحران توصیف کرد.
واقعیت این است خود درمانی و افزایش تقاضا برای مصرف خودسرانه دارو به‌عنوان حلقه‌ای معیوب از زنجیره درمان ان چنان جدی شده که به صورت یک معظل در آمده است. بسیاری از مردم در صورت مبتلا شدن به برخی از بیماری‌‌ها مانند سردرد،سرماخوردگی و ... بدون مراجعه به پزشک به صورت مستقیم به داروخانه مراجعه می‌کنند و با توجه به دسترسی آسان به دارو، داروهای «خود تجویز» را خریداری و مصرف می‌کنند.
از عوارض این پدیده می‌توان به سالانه بیش از10 هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو اشاره کرد. چند ماه پیش نیز سیدعلی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان در این زمینه به رسانه‌ها گفت: تخمین زده می‌شود که در ایران حدود 5 درصد علت مراجعه مردم به بیمارستان و درمانگاه‌ها به‌دلیل عوارض ناخواسته داروهاست که بخش عمده‌ای از آن به‌دلیل خود درمانی رخ می‌دهد.
این که میزان مصرف داروهای خودسرانه در کشور چقدر است و مردم از کدام دارو بیشتر استقبال می‌کنند، به درستی مشخص نیست ولی آنچه از گزارش‌های میدانی می‌توان برداشت کرد، مسکن‌ها بیشترین داروهایی هستند که مردم به صورت خودسرانه مصرف می‌کنند، علاوه‌بر مسکن‌ها، قطره‌های چشمی و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز بیشترین میزان مصرف خودسرانه را دارند. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته دنیا به راحتی و سهولت دارو به ویژه آنتی بیوتیک‌ها را در اختیار بیمار قرار نمی‌دهند چرا که عوارض بسیاری دارد.
ضرر مصرف بی‌رویه دارو فقط در عوارض جسمانی آن برای بیمار خلاصه نمی‌شود، بلکه از نظر اقتصادی برای کشور نیز هزینه‌بر است. در واقع علاوه بر عوارض خودسرانه دارو ، ضرر مالی آن به اقتصاد کشور موضوع مهم دیگری است که نیاز به توجه ویژه دارد. مصرف بیش از اندازه دارو سبب واردات بی‌رویه دارو به کشور و خروج ارز از کشور و افزایش هزینه‌های اقتصادی می‌شود.
یک دکتر داروساز با بیان این که چرایی افزایش مصرف دارو در ایران مولفه‌های زیادی دارد و در یک یا دو گزینه خلاصه نمی‌شود، مهمترین علت مصرف زیاد دارو در ایران را به مصرف خودسرانه دارو گره زد مصرف بی‌رویه و البته خودسرانه دارو مشکلی است که به‌دنبال افزایش خود درمانی در میان قشرهای مختلف جامعه، به وفور دیده می‌شود و در این میان سهم گروههای تحصیلکرده بیشتر از سایر گروههاست، چرا که طبق بررسی‌های صورت گرفته خوددرمانی در گروههای تحصیلکرده جامعه از گروههای بی‌سواد بیشتر است، به علاوه در میان افراد باسواد کسانی که دارای تحصیلات متوسطه هستند به مراتب بیشتر از کسانی که از تحصیلات عالیه برخوردارند به خوددرمانی اقدام می‌کنند.
«وحید نقدیان» افزود: از دلایلی که ایرانیان را به سمت خود درمانی سوق داده، از یک سو گرانی ویزیت پزشکان است و از سوی دیگر بی‌اعتمادی به تخصص پزشکان است. برخی از پزشکان لیستی از داروها را در جیب خود دارند و معمولا با یک بررسی ساده بیمار و حتی گاهی بدون معاینه، به سرعت قرص یا آمپول‌های تکراری تجویز می‌کنند، بنابراین با توجه به وضعیت نامطلوب اقتصادی، بسیاری از مردم برای صرفه جویی در هزینه‌ها ترجیح می‌دهند همان دارو را بدون نسخه پزشک از داروخانه تهیه کرده و متحمل هزینه نشوند.
این دارو ساز با بیان این که در حال حاضر دیگر فقط داروخانه مرجع تحویل دارو نیستند، افزود: در برخی از موارد شاهد هستیم سوپرمارکت‌ها و حتی آرایشگاهها پا در کفش داروخانه‌ها می‌کنند و داروهای مسکن یا زیبایی و ... را به مراجعه کنندگان خود عرضه می‌کنند. بدون تردید علاوه بر ناآگاهی مراجعه کنندگان، نبود نظارت کافی و اهرم بازدارنده مناسب در حوزه دارو به این موضوع دامن می‌زند. بدون تردید نظارت موثر، با بازرسی‌های میدانی و نظارت‌های معمول و سنتی پیش نمی‌رود، لازم است شیوه‌های نظارت ارتقا یابد و نظارت به‌صورت هوشمند انجام گیرد.
وی به موضوع آموزش اشاره کرد و گفت: ریشه بسیاری از مشکلات در کشور در هر زمینه‌‌ای، نبود اموزش یا ضعف آموزش است. ناگفته پیداست در زمینه مصرف بی‌رویه دارو نیز این موضوع صدق می‌کند. بدون تردید اگر بیماران به عوارض جسمانی داروها آگاهی داشته باشند حتی در صورت فقر اقتصادی، برای جلوگیری از هزینه‌های بیشتر هم شده، اقدام به خوددرمانی نمی‌کنند. مردم باید آگاه شوند، ارزان بودن، در دسترس بودن و فراوان بودن کالایی نباید باعث شود بدون توجه به عوارض و پیامدهای آن به سراغ استفاده از این کالا بروند.
نقدیان فقط خوددرمانی و مصرف خودسرانه دارو را دلیل افزایش مصرف دارو ندانست و گفت: صرفنظر از مصرف خودسرانه دارو، تجویز فله‌ای دارو از سوی پزشک را باید یکی دیگر از دلایل افزایش مصرف دارو در کشور دانست. اگر به داروخانه‌ها مراجعه کنید بیمارانی را مشاهده می‌کنید که با نایلون‌های پر از دارو از داروخانه خارج می‌شوند. یعنی پزشک معالج آنان در هر نسخه‌ای لیست بلند بالایی از داروها را تجویز کرده، این در صورتی است که میانگین اقلام دارویی در جهان حدود2 قلم دارو در هرنسخه است، اما این میزان در ایران3 تا 4 قلم است.
وی در ادامه یادآور شد: آنچه بدیهی است ایران یکی از کشورهای است که در زمینه دارو نیز به مانند خیلی از کالاهای دیگر اسراف صورت می‌پذیرد. اسرافی که هم از ناآگاهی بیماران و هم از وضعیت بد اقتصادی و سودجویی برخی از داروخانه‌ها و پزشکان ناشی می‌شود.
اما به صورت کلی می‌توان مهمترین علل مصرف خودسرانه دارو را در بی‌اعتمادی به کیفیت دارو، دسترسی راحت مردم به دارو، عدم دسترسی به پزشک در برخی موارد، گرانی درمان ، اهمیت ندادن بیمار به تجویز نسخه پزشکی و مهم‌تر از همه، نداشتن اطلاعات کافی جستجو کرد. کنترل این مولفه‌ها اگر چه کار آسانی نیست، اما با برنامه‌ریزی درست، شدنی است.
لیست داروهای پرفروش کشور
در میان داروهایی که به صورت خودسرانه مصرف می‌شود برخی داروها ازاقبال بیشتری برخوردارند. بر اساس آمارنامه دارویی سال 96 که اواخر سال 97 از سوی سازمان غذا و دارو منتشر شده است، قرص سرماخوردگی بزرگسالان با یک میلیارد و 411 میلیون و 408 هزار و 448 عدد فروش، رتبه اول فروش عددی را در بین داروهای کشور دارد.
قرص آ اس آ 80 میلی گرم (آسپرین) رتبه دوم، قرص متفورمین 500 (برای بیماری دیابت) رتبه سوم، قرص لوزارتان پتاسیم 25 میلی گرم (برای فشارخون) رتبه چهارم و رانیتیدین 150 میلی گرم (برای رفلاکس معده) رتبه پنجم فروش عددی بین داروها را دارند.
همچنین کپسول آموکسی سیلین 500 میلی گرم رتبه ششم فروش عددی و رتبه اول فروش ریالی بین داروها را دارد.قلم انسولین گلارژین 300 و انسولین آسپارت برای تزریق 100 نیز رتبه دوم و سوم فروش ریالی داروها را دارند.
