واقعا جای تعجب دارد که مسیل برای توسعه یا هر کار دیگری فروخته شود. در این مصوبه آمده که فروش مسیل هایی که امکان وقوع سیل در آنها وجود ندارد امکانپذیر است، اما مشکل اینجاست که اصلا نمی توانیم فرض کنیم در مسیلی احتمال وقوع سیل وجود ندارد!
به گزارش به نقل از اسکان نیوز، سیل نوروز 98 ایران دلایل زیادی داشت؛ از فرسایش خاک و نابودی جنگل‌‌‌‌‌‌‌ها گرفته تا عدم اعتماد به پیش‌‌‌‌‌‌‌بینی‌‌‌‌‌‌‌ها و هشدارهای هواشناسی، ساختوساز جاده‌‌‌‌‌‌‌های مطالعه نشده و... هرچند که رئیس‌‌‌‌‌‌‌جمهور به تیمی متشکل از دانشگاهیان و بزرگان فن ماموریت داده دلایل این سیل را بیابند و راهکار برای تکرار نشدنش پیشنهاد بدهند، اما تصویب یک قانون هم می‌‌‌‌‌‌‌تواند این بحران را مکرر کند؛ قانونی که اجازه می‌‌‌‌‌‌‌دهد، مسیل‌‌‌‌‌‌‌ها به شکل «مجاز» فروخته شوند!
در لابه‌لای مصوبات بودجه مجلس، ماده قانونی‌‌‌‌‌‌‌ای در مصوبه بودجه سال 1394 وجود دارد که به وزارت نیرو اجازه داده تا برخی از مسیل‌‌‌‌‌‌‌ها را از طریق مزایده به فروش برساند! این موضوع به طور کل می‌‌‌‌‌‌‌تواند ساختوساز بی‌‌‌‌‌‌‌رویه فعلی در حریم رودخانه‌‌‌‌‌‌‌ها را بیش از پیش افزایش دهد و در نتیجه منجر به تکرار صحنه‌‌‌‌‌‌‌های آخرالزمانی‌‌‌‌‌‌‌ای شود که در دو هفته نخست سال 98 دست به دست می‌‌‌‌‌‌‌شد.
در این مصوبه آمده است: «به وزارت نیرو اجازه داده می‌‌‌‌‌‌‌شود تا اراضی مسیل‌‌‌‌‌‌‌های ناشی از عوامل طبیعی و غیرطبیعی که به صورت متروکه در محدوده خدمات شهری به جامانده است و امکان وقوع سیلاب در آنها وجود ندارد را از طریق مزایده عمومی به فروش رسانده و درآمد حاصل از فروش این اراضی را به حساب درآمد عمومی نزد خزانه‌‌‌‌‌‌‌داری کل کشور واریز کند. مبلغ یک‌‌‌‌‌‌‌هزار و هشتصد میلیارد ریال (180 میلیارد تومان) از محل ردیف ١٣٩-٥٣٠٠٠٠ متناسب با وصولی جهت تکمیل طرح‌های حفاظت و ساماندهی رودخانه‌‌‌‌‌‌‌ها، آزادسازی و پرداخت خسارت بابت تصرفات وزارت نیرو و اعیانی‌‌‌‌‌‌‌های مزاحم با اراضی مورد نظر وزارت نیرو جهت اصلاح مسیر رودخانه‌‌‌‌‌‌‌های همان شهر در اختیار این وزارت‌‌‌‌‌‌‌خانه قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرد.»
به عدد این قانون دقت کنید؛ 180 میلیارد تومان. این درحالی است که در خوشبینانه‌‌‌‌‌‌‌ترین حالت سیل اخیر 35 تا 40 هزار میلیارد تومان به ایران خسارت زده است. علاوه براینکه خسارت‌‌‌‌‌‌‌های اکولوژیک سیل و گل به محیط زیست سه - چهار استان بحرانی، هنوز مشخص نشده است.
امیر آقاکوچک، استادیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین و محقق علوم هیدرولوژیک (آب)در رابطه با تاثیر چنین قوانینی در ایجاد سیل در ایران به «سازندگی» میگوید: «صرف‌نظر از رخ‌‌‌‌‌‌‌داد یک حادثه طبیعی که از کنترل ما خارج است، وقتی به بحث‌‌‌‌‌‌‌های مدیریتی یا عوامل انسانی مربوط به آن نگاه می‌‌‌‌‌‌‌کنیم، متوجه می‌‌‌‌‌‌‌شویم مشکل معمولا قانون یا اجرا نشدن آن است. یعنی بالاخره یا مصوباتی مثل این مصوبه مشکل دارند یا قانون درست اجرا نمی‌‌‌‌‌‌‌شود. به نظر این هم از مصوباتی است که می‌‌‌‌‌‌‌تواند پیامدهای منفی قابل توجهی داشته باشد. اگر این قانون اجرا شده باشد و قسمت‌‌‌‌‌‌‌هایی از مسیل‌‌‌‌‌‌‌ها فروخته شده باشند واقعا باید نگران شویم.»
فروش مسیل‌‌‌‌‌‌‌ها به بهانه عدم وقوع سیل در آنها!
در واقع بر اساس این مصوبه وزارت نیرو می‌‌‌‌‌‌‌تواند بخشی از بودجه خودش را از طریق فروش مسیل‌‌‌‌‌‌‌های «متروکه» یا مسیل‌‌‌‌‌‌‌هایی که «امکان وقوع سیلاب در آنها وجود ندارد» تامین کند؛ اینها کلماتی هستند که شاید نگرانی‌‌‌‌‌‌‌ها را نسبت به اجرای این مصوبه کاهش دهند. اما محققان معتقدند که در واقع چنین موضوعی اصلا امکانپذیر نیست. آقاکوچک در این رابطه میگوید: «به‌طور کلی تعریف مسیل، محل عبور سیل و محل عبور آب است. اما اگر بخواهیم به طور دقیق‌‌‌‌‌‌‌تر تعریف کنیم مسیل نوعی رودخانه فصلی است که همیشه آب ندارد و حتی گاهی به شکل چند سال یک‌بار به دلیل سیل و بارندگی در آن آب جاری می‌‌‌‌‌‌‌شود.»
جمله آخر را می‌‌‌‌‌‌‌توانید با سیل ناگهانی در شیراز مقایسه کنید؛ مسیل کنار دروازه قرآن به محلی برای عبور خودروها بدل شد و در سیل ناگهانی بالادست در شیراز، 21 نفر جان باختند. از سویی به دو دلیل طبیعی و انسانی ممکن است یک مسیل متروکه شود. برای مثال به هردلیلی یک سیل بندی ایجاد شود که یک مسیل طبیعی را به جای دیگری منحرف کند یا زلزله یا رانش زمین منجر به بسته شدن مسیلی شود، در این حالت هم سیل برای خودش مسیل جدیدی پیدا می‌‌‌‌‌‌‌کند. اما متروکه بودن یک مسیل، به معنای عدم عبور سیلاب از آن نیست.
استاد دانشگاه کالیفرنیا در این رابطه به سازندگی گفت: «ما فقط به نسبت سیلی که طراحی کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم می‌‌‌‌‌‌‌گوییم این مسیل متروک است، اگر سیل بزرگتری بیاید ممکن است آب باز هم در مسیل قبلی جاری شود. اصلا دلیل نمی‌‌‌‌‌‌‌شود که یک مسیر متروک برای همیشه متروک بماند، اگر در جایی 20 سال سیل نیاید، درست نیست مدعی شویم که دیگر در این منطقه سیل نمی‌‌‌‌‌‌‌آید، چراکه در این حالت ما به اشتباه فرض کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم که هیچ‌وقت در یک منطقه بارندگی یا سیل رخ نمی‌‌‌‌‌‌‌دهد. نمی‌‌‌‌‌‌‌شود گفت که در یک مسیل، هیچ‌وقت سیل نمی‌‌‌‌‌‌‌آید. هر اتفاقی که در گذشته رخ داده در آینده هم تکرار می‌‌‌‌‌‌‌شود. وقتی در محلی اثر حرکت آب دیده می‌‌‌‌‌‌‌شود باید فرض کنیم که در آینده این اتفاق رخ می‌‌‌‌‌‌‌دهد.»
همچنین ممکن است به شکل طبیعی و به دلیل مسائلی مثل تغییر اقلیم، بارندگی در منطقه‌‌‌‌‌‌‌ای به شدت کاهش پیدا کند؛ درست مانند اتفاقاتی که چند سال گذشته در مناطق مختلفی از ایران دیده شد. اما به گفته محقق ایرانی علوم آب، باز هم این به معنای عدم وقوع سیلاب در مسیل‌‌‌‌‌‌‌های این مناطق نیست؛ دوره بازگشت سیل در گلستان و لرستان و خوزستان از 200 تا 500 سال بوده است که امسال با هم همزمان شده. با این حساب و بر اساس اصول تجربه شده علمی، وزارت نیرو اصلا اجازه فروش مسیل‌‌‌‌‌‌‌های متروکه را ندارد، چراکه اصلا «مسیلی که در آن سیل نمی‌‌‌‌‌‌‌آید» وجود ندارد و امکان وقوع ناگهانی سیل در هر کدام از مسیل‌‌‌‌‌‌‌های متروکه وجود دارد.
آقاکوچک در این رابطه گفت: «من نمی‌‌‌‌‌‌‌دانستم چنین قانونی وجود دارد، واقعا جای تعجب دارد که مسیل برای توسعه یا هر کار دیگری فروخته شود. در این مصوبه آمده که فروش مسیل‌‌‌‌‌‌‌هایی که امکان وقوع سیل در آنها وجود ندارد امکانپذیر است، اما مشکل اینجاست که اصلا نمی‌‌‌‌‌‌‌توانیم فرض کنیم در مسیلی احتمال وقوع سیل وجود ندارد!»
ساختوساز در مسیل‌‌‌‌‌‌‌ها با شیراز، خوزستان و لرستان چه کرد؟
از ابتدای فروردین ماه که سیل شهرهای زیادی از کشور را به زیر آب برد، محققان و زمین‌‌‌‌‌‌‌شناسان اعلام کردند که ساختوساز در حریم رودخانه‌‌‌‌‌‌‌ها یکی از عوامل مهم تشدید خسارت‌‌‌‌‌‌‌های سیل در ایران است. در همین رابطه بارها حتی تصاویر ماهوارهای منتشر شد که نشان می‌‌‌‌‌‌‌داد بخشی از شهرها و روستاها در نزدیکی رودخانه‌‌‌‌‌‌‌ها ساخته شده‌‌‌‌‌‌‌اند.
محقق علوم آب در این رابطه توضیح داد: «اگر به تصاویر ماهوارهای همین ساخت‌‌‌‌‌‌‌وسازهایی که انجام شده نگاه کنیم، کاملا مشخص است که بخش زیادی از ساخت‌‌‌‌‌‌‌وسازها نزدیک به رودخانه و در حریم آنها یا در مسیل‌‌‌‌‌‌‌ها انجام شده است. طبیعتا وقتی سازه‌‌‌‌‌‌‌ای در معرض سیل ساخته شود، به احتمال زیاد سیل به آن خسارت بیشتری وارد می‌‌‌‌‌‌‌کند و در این صورت قطعا خسارت سیل خیلی بیشتر از حالتی خواهد بود که موضوع ساختوساز در حریم رودخانه رعایت شده.»
خوزستان؛ 54 روستا در حریم رودخانه‌‌‌‌‌‌‌ها قرار دارند!
خوزستان یکی از نمونههای اصلی این موضوع است. آقاکوچک که تصاویر ماهوارهای این شهر را بررسی کرده در این باره گفت: «در شهر اهواز به دلیل ساخت‌‌‌‌‌‌‌وسازهای انجام شده به مرور زمان عرض رودخانه کوچکتر شده و آب‌‌‌‌‌‌‌گیری و خسارات سیل افزایش یافته». از سویی چند روز پیش هم مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خوزستان اعلام کرده بود که 54 روستای استان خوزستان در حریم رودخانه‌‌‌‌‌‌‌ها قرار دارند و باید محل آنها تغییر کند.
البته ممکن است بسیاری از این روستاها قبل از سال 94 و قبل از تصویب مصوبه فروش مسیل‌‌‌‌‌‌‌های متروکه ساخته شده باشند، اما این امکان وجود دارد که قانونی شدن فروش مسیل‌‌‌‌‌‌‌ها این روند را تسریع کند.
دروازه قرآن؛ مسیلی که آب آن را برد!
نمونه دیگر ساختوساز در مسیل ساخت جاده‌‌‌‌‌‌‌ای در دروازه قرآن شیراز است. در کنار دروازه قرآن شیراز، در گذشته یک تنگه و مسیل بوده که اتفاقا به منطقه سیل‌‌‌‌‌‌‌آباد معروف بوده. برای ساخت جاده در این محل لوله‌‌‌‌‌‌‌ای برای انتقال آب سیل ساخته می‌‌‌‌‌‌‌شود و روی آن جاده کشیده می‌‌‌‌‌‌‌شود؛ اما آن لوله برای انتقال آب سیل کافی نبوده و در نتیجه سیل مرگباری در آن منطقه رخ می‌‌‌‌‌‌‌دهد. آقاکوچک در این رابطه توضیح داد: «فرض کنید اصلا بعد از فروش مسیل این موضوع با روشی مهندسی لوله‌‌‌‌‌‌‌ای به وجود بیاوریم که آب سیل 50 ساله را منتقل کند، اگر سیل بزرگتری رخ بدهد چه می‌‌‌‌‌‌‌شود؟ این یعنی مسیل‌‌‌‌‌‌‌هایی که حتی برای سیل 50 ساله متروکه حساب می‌‌‌‌‌‌‌شوند، ممکن است بعدا تحت تاثیر سیل بزرگتری قرار بگیرند.»
لرستان؛ محله‌‌‌‌‌‌‌ای که ساختوساز در مسیل آن را نابود کرد
ماجرای سیل در این استان هم به سال‌‌‌‌‌‌‌ها قبل برمیگردد زمانی که روی رودخانه کشکان یک سیل‌‌‌‌‌‌‌بند ساخته شد، در اواسط دهه هشتاد به دلیل ساخت یک پارک این سیل‌‌‌‌‌‌‌بند به چند متر دورتر درون بستر رودخانه و دقیقا جایی که قوس رودخانه قرار دارد جابه‌‌‌‌‌‌‌جا شد.
امسال بعد از بارش فراوان، آب وارد بخش تنگ رودخانه و قوس آن می‌‌‌‌‌‌‌شود و اقدامات انسانی انجام شده در سال‌‌‌‌‌‌‌های قبل منجر به افزایش شدید فشار آب می‌‌‌‌‌‌‌شود. در نهایت سیل، محله‌‌‌‌‌‌‌ای که در نزدیک رودخانه قرار دارد و پارکی که روی مسیل «متروکه» بنا شده را با خود می‌‌‌‌‌‌‌برد. مشاهدات میدانی خبرنگار سازندگی نشان می‌‌‌‌‌‌‌دهد که از این محله فقط دو درخت نخل و یکی از دیوارهای بتونی یک ساختمان باقی مانده‌‌‌‌‌‌‌اند. علاوه بر این مسائل، تخریب جنگل‌‌‌‌‌‌‌های زاگرس هم یکی از عوامل وقوع سیل در استان لرستان و پلدختر بود.
