به گزارش روز جمعه ایرنا از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سیزدهمین نشست از سلسله نشست‌های «نقد و اندیشه» با موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین «محسن غرویان» استاد حوزه و دانشگاه، «طیبه سیاوشی» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و «محمدمهدی فتوره‌چی» مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در وزارت ارتباطات برگزار شد.
صاحب‌نظران حاضر در این نشست با موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» با تبیین وضعیت اخلاق در فضای مجازی، به چرایی ایجاد وضعیت نگران‌کننده فعلی و راه‌حل‌های اصلاح آن پرداختند.
در ابتدای نشست حجت‌الاسلام‌والمسلمین غرویان با اشاره به فرمایش پیامبر اکرم (ص) درباره هدف بعثت برای مکارم اخلاقی، گفت: این موضوع نشان می‌دهد که مبعث و وحی به پیامبر برای رسیدن به اخلاق است.
وی با تأکید به اینکه اخلاق یک موضوع آموزشی نیست، تأکید کرد: انسان خود باید به این باور برسد که اخلاق ارزشمند است، اخلاق تزریقی و تلقینی نیست و جامعه و مردم باید خود به این باور برسند؛ اخلاق با کنترل درونی شکل می‌گیرد و با پلیس بیرونی به دست نمی‌آید.
** غلبه سیاست بر اخلاق
وی درباره وضعیت اخلاق در جامعه امروزی ایران نیز با اشاره به اینکه وضعیت اخلاق در جامعه مناسب نیست، افزود: در جامعه ما سیاست بر اخلاق غلبه کرده است و اگر در جامعه اخلاق باشد باید آثارش را مشاهده کنیم، اما در جامعه بی‌اعتمادی، دروغ و نفاق وجود دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه، قدرت‌طلبی، ریاست‌طلبی و ثروت طلبی را از دلایل بی‌اخلاقی‌های جامعه عنوان کرد و با انتقاد از برنامه‌های تلویزیونی و جوایز مطرح‌شده در این برنامه‌ها، گفت: در مقابل این برنامه‌ها خطیب نماز جمعه مردم را به ساده زیستی و مقاومت درباره تحریم‌ها توصیه می‌کند درصورتی‌که این مسائل با هم همخوانی ندارد و از دو گفتمان متفاوت برمی‌خیزد.
** هویت مخدوش، بزرگ‌ترین مشکل فضای مجازی است
طیبه سیاوشی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نیز در پاسخ به سؤالی درباره وضعیت اخلاق در جامعه امروز، گفت: برای بهبود فضای فرهنگی، به‌خصوص بعد از انقلاب که انقلابی فرهنگی بود، حرکت مناسبی انجام نشده است و در حوزه تقنینی در این چهار دهه بیشتر به سمت ساختارسازی حرکت شده و سرمایه‌گذاری فرهنگی برای مردم که از سرمایه‌های اصلی جامعه هستند انجام نشده است.
وی با اشاره به اینکه حوزه مهم اخلاق و فرهنگ مغفول واقع شده است، افزود: تبعات این اقدامات در فضای واقعی مشاهده می‌شود که به فضای مجازی نیز انتقال داده شده است.
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با اشاره به تلاش‌هایی که در این حوزه در مجلس انجام می‌شود، گفت: با صراحت می‌توان گفت به دلیل اینکه بسیاری از سیاست‌مداران و مسئولان عالی‌رتبه کشور فضای مجازی و کاربران آن را به‌درستی نمی‌شناسند، تلاش‌ها برای بهبود فضای فرهنگی در فضای مجازی کمتر انجام می‌شود.
سیاوشی بزرگ‌ترین مشکل در فضای مجازی را هویت مخدوش عنوان کرد و افزود: دوگانگی که در جامعه وجود دارد به فضای مجازی نیز منتقل شده است که بخشی از آن به فرهنگ ایرانی و بخش دیگر به سیاست‌های چهار دهه گذشته کشور برمی‌گردد.
این نماینده مجلس ادامه داد: طرح‌های فرهنگی به دلیل نگاه جناحی در کمیسیون به سرانجام نمی‌رسد.
وی به طرحی که در این کمیسیون درباره ساماندهی پیام‌رسان‌های داخلی مطرح شده بود اشاره کرد و افزود: طرحی از طرف یک نفر از اعضای کمیسیون فرهنگی مطرح شد که ساختارهایی را در قوه قضاییه و شورای عالی فضای مجازی به همراه یک بخش نظامی برای این کار در نظر گرفته بودند که بتوانند این فضا را مدیریت کنند درحالی‌که فضای مجازی قابل مدیریت نیست و مرزی نمی‌توان برای آن تصور کرد.
این عضو کمیسیون فرهنگی با اشاره به اینکه با تصویب این طرح به‌شدت فضای مجازی امنیتی می‌شد، گفت: با تلاش‌های انجام‌شده، کلیات این طرح به تصویب نرسید و کنار گذاشته شد.
** تفکر انتقادی در فضای مجازی، شاه‌کلید سواد رسانه‌ای است
در ادامه این نشست، مدیر گروه مطالعات رسانه و فرهنگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران نیز درباره صیانت از اخلاق در فضای مجازی گفت: رویکرد دغدغه‌مندان و کسانی که فضای مجازی را رصد می‌کنند بیشتر رویکرد سلبی است و شاید این رویکرد ناشی از بداخلاقی‌ها و عدم رعایت اصل اخلاق در فضای مجازی است.
فتوره‌چی افزود: به‌طور مثال برگزاری همایش‌ها و نشست‌هایی با موضوعاتی مانند فضای مجازی پاک نشان می‌دهد که مسئولان باور دارند که کنشگری سالمی در این فضا نیست و این فضا ناپاک است.
وی با اشاره به اهمیت سواد رسانه‌ای در حوزه فضای مجازی گفت: در سواد رسانه‌ای، تفکر انتقادی به‌عنوان شاه‌کلید مطرح می‌شود و کنشگران نقش اساسی در گزینش مطالب و ترویج و اشاعه آن دارند.
این استاد دانشگاه به تعاریف مختلف از اخلاق در تعالیم و ادیان اشاره کرد و افزود: کاربران امروز فضای مجازی تعاریف متفاوتی از علما، مبلغان دینی و مذهبی درباره اخلاق دارند درصورتی‌که قبل از آن‌هم اختلاف دیدگاهی درباره تعریف اخلاق بین جامعه شناسان، روان شناسان و علمای دینی وجود داشت.
وی تصریح کرد: جامعه شناسان و روان شناسان اخلاق را یک موضوع نسبی تعریف می‌کنند ولی آن چیزی که در آموزه‌های قرآنی وجود دارد تعریف مطلقی از اخلاق است.
وی به نظام‌های ارزشی شش‌گانه اشاره کرد که در جوامع مختلف مطرح است و افزود: کاربران امروزی فضای مجازی به نظام ارزشی زیبایی‌شناسی و جنبه اقتصادی نظام‌های ارزشی بیشتر از جنبه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی توجه دارند.
فتوره چی تصریح کرد: کاربران جوان، میان‌سال و حتی نخبه‌گرا و روحانی در شبکه‌های اجتماعی از نظام ارزشی زیباشناسی برای جذب بیشتر مخاطب، استفاده می‌کنند، البته چاره‌ای غیر این کار نیز وجود ندارد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین غرویان در این بخش با اشاره به مطلق‌گرایی اخلاق در اسلام، توضیح داد: کلیات اخلاقی مطلق است اما در تطبیق بر مصادیق نسبی است، به‌طور مثال عدالت به‌عنوان یک ارزش اخلاقی مطرح است اما در اجرا هر فردی آن را به‌گونه‌ای تعریف می‌کند.
** اخلاق تابعی از سیاست، اقتصاد و فرهنگ است
فتوره‌چی در ادامه بحث خود به تعارضات عجیب در استفاده از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده توسط مسئولان در جامعه اشاره کرد و گفت: وقتی مردم می‌بینند که مسئولان و گروه‌های مرجع جامعه در این فضا کنشگری دارند و مطالب خود را منتشر می‌کنند برای آنان سؤال پیش می‌آید که چرا آنان (مردم) نمی‌توانند از این فضا استفاده کنند و فیلتر است.
وی اخلاق را به ابعاد مختلف مانند اقتصاد، سیاست و فرهنگ مرتبط دانست و افزود: اخلاق تابعی از سیاست و سیاست نیز تابعی از روابط اقتصادی و همچنین اقتصاد هم تابعی از فرهنگ و مناسبات آن در جامعه است و فرهنگ نیز تابعی از اخلاق است و نمی‌توانیم این جنبه‌ها را به‌تنهایی مورد بررسی قرار دهیم.
این استاد دانشگاه اصلاح موضوعات فرهنگی مانند حجاب در جامعه را مستلزم اصلاح ابعاد دیگر جامعه دانست و گفت: اگر اقتصاد محکمی بنا کردیم و سازوکارها و مناسبات اجتماعی و فرهنگی بسامانی داشتیم می‌توانیم امربه‌معروف و نهی از منکر هم داشته باشیم و اگر بستری که بخواهیم در آن اصول اخلاقی رعایت شود سست باشد، قطعاً در این بستر موفق نمی‌شویم.
وی با تأکید به اینکه فضای مجازی چیزی جدا از فضای واقعی نیست، افزود: فضای مجازی می‌تواند در بعضی مواقع مکمل و مقوم فضای واقعی باشد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین برویان در ادامه این نشست درباره رفتار حاکمان و تأثیر آن بر رفتار مردم، با بیان مثال‌هایی درباره الزام به رفتارهای متظاهرانه در بخش‌هایی از جامعه و برخوردهای سلیقه‌ای، گفت: این رفتارها جوانان را از اخلاق دور می‌کند و احساس می‌شود که نفاقی وجود دارد و نمی‌توان در این جامعه توقع صداقت داشت.
وی با انتقاد از برخی برخوردهای نامناسب بزرگان و علما با یکدیگر، افزود: اگر در ظاهر مردم بی‌اعتنایی به اخلاق وجود دارد بدانید که این باطن مسئولان است که در جامعه نمود می‌یابد و ما نمی‌توانیم مردم را به قناعت و اقتصاد مقاومتی توصیه کنیم ولی اختلاس‌های میلیاردی مطرح شود.
فتوره چی در ادامه این بحث با اشاره به وجود دو نوع اخلاق دینی و دنیوی، گفت: ما بیشتر در این سال‌ها به اخلاق دینی توجه داشتیم و کمتر به اخلاق دنیوی پرداختیم.
وی با اشاره به حضورش در فرانسه در سال‌های گذشته و بررسی موضوع دین‌گریزی توسط ایرانیان خارج از کشور، به وضعیت اخلاق در این جوامع پرداخت و در ادامه افزود: آموزه‌های اخلاقی در بسیاری از کشورها که حتی لاییک هستند بیشتر رعایت می‌شود.
طیبه سیاوشی در ادامه این نشست درباره بی‌اخلاقی‌های صورت گرفته در حوزه ورزش در فضای مجازی و استفاده از کامنت های نامناسب و حمله به صفحات دیگران، گفت: متأسفانه ورزش کشور از خصلت‌های پهلوانی و جوانمردی فاصله گرفته است و به سمت ورزش حرفه‌ای گرایش دارد که البته حرفه‌ای هم به‌حساب نمی‌آید.
وی به نقش لیدرها در این فضا اشاره کرد و افزود: به دلیل اینکه در فضای واقعی فرصت تخلیه هیجانات و خشم جوانان وجود ندارد این هیجانان و خشم به فضای مجازی منتقل می‌شود و جوانان ما جایی جز فضای مجازی برای بکار بردن کلمات خود ندارند.
** باید به کثرت‌گرایی باور داشته باشیم
حجت‌الاسلام‌والمسلمین غرویان در ادامه نشست به گزارشی درباره نیایش‌ها و ادیان موجود در دنیا اشاره کرد و گفت: بر اساس این گزارش، 4200 دین و آیین در سراسر دنیا وجود دارد که هرکدام دارای آداب و سنت‌های خود است و این نشان از کثرت آیین‌ها و ادیان در دنیا دارد.
وی با اشاره به اینکه باید به این کثرت‌گرایی باور داشته باشیم، افزود: این تفکر که ما حق مطلق هستیم و هر چه دیگران فکر می‌کنند نادرست است، باید کنار گذاشته شود و دست از انحصارگرایی برداریم.
غرویان یکی از اثرات فضای مجازی را پذیرش تنوع در دنیا عنوان کرد و گفت: در این فضا با جوامع و مردمان دیگر و افکار آنان آشنا می‌شویم و برخی از این جوامع در آموزه‌های اخلاقی از ما جلوتر هستند.
وی به سفر خود به کشور ژاپن اشاره و از نظم، احترام و نظافت این کشور تمجید کرد و افزود: این مسائل همان چیزی است که به‌عنوان اخلاق مطرح می‌شود که در این زمینه در جامعه ما ضعف بسیاری وجود دارد.
طیبه سیاوشی نیز با انتقاد از اینکه تکثرگرایی در کشور پذیرفته نشده است، گفت: کشور دچار تک‌صدایی، تک‌گویی و تک تصویری شده است.
در ادامه نشست، فتوره‌چی با اشاره به اینکه فضای مجازی ماهیت واقعی کاربران را به دلیل خاصیت خودافشایی این فضا نشان می‌دهد، گفت: در فضای عمومی نظارت و کنترل اجتماعی وجود دارد و به ما اجازه بروز بسیاری از رفتارها داده نمی‌شود اما در فضای مجازی امکان خودافشایی وجود دارد و به همین علت اخلاق در این فضا دارای اهمیت است.
وی با اشاره به ویژگی‌های فضای مجازی، یکی از مهم‌ترین دلایل حضور در فضای مجازی را کنش غیر هم‌سطح دانست و افزود: افراد در این فضا با ارائه نظارت در صفحات افراد شناخته‌شده، وارد یک کنش غیر هم‌سطح می‌شوند و از این فرصت دسترسی داشتن برای اظهار کردن خود استفاده می‌کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه اینستاگرام بخش خودشیفتگی ما را نشان می‌دهد، تصریح کرد: اگر بخواهیم افراد را کامل‌تر بشناسیم باید فراتر از کنش‌های اجتماعی، افراد را در فضای مجازی نیز رصد کنیم چرا که در این فضا به دلیل این قابلیت بخشی از ماهیت خود را بروز می‌دهند.
وی به تمایل اثرگذاری در فضای مجازی توسط افراد اشاره کرد و افزود: این اثرگذاری توسط یک کتاب فاخر یا تفسیر قرآن حاصل یک عمر کار و تلاش و سختگیری است و ساده‌ترین کار برای نوجوان امروز برای این اثرگذاری تن وارگی است و بر همین اساس کسی که تن نازکی دارد به شبکه مدلینگ می‌پیوندد و کسی که کلفت اندام است تبدیل به شاخ اینستاگرام می‌شود.
سیاوشی در جمع‌بندی مباحث خود در این نشست به موضوع سیاست‌گذاری‌های دهه‌های گذشته اشاره کرد و گفت: یکی از اشتباهات چهار دهه گذشته تأکید به اولویت‌ها بوده و این مسئله باعث شده که از بسیاری حوزه‌ها غافل شویم؛ به‌طور مثال در مجلس برخی با لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان با عنوان اینکه اقتصاد و معیشت مردم در اولویت است مخالفت علنی می‌کردند.
وی افزود: این امر به این معنی است که حقوق بشر و کودکان و انسان‌ها فعلاً در اولویت نیست و چهار دهه است که اقتصاد در اولویت قرار دارد و وضعیت ما در حوزه اقتصادی نیز مطلوب نیست.
** شفافیت یکی از ویژگی‌های اخلاقی قرن بیست و یکم است
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، یکی از ویژگی‌های اخلاقی قرن بیست و یکم را شفافیت بیان کرد و گفت: جوانان ما محصول عملکرد چهار دهه گذشته ما هستند و با اینکه تلاش کردیم که فضای مناسبی ایجاد کنیم، یا تلاش‌ها جنبه‌های علمی نداشته است یا بر اثر نادانی، برنامه‌ها قابلیت اجرایی پیدا نکرده است.
وی افزود: اگر شفافیت را در همه حوزه‌ها رعایت کنیم به اخلاق مطلوب در جامعه و به تبع آن در فضای مجازی می‌رسیم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین غرویان نیز برای بهبود فضای اخلاقی در جامعه به مسئولان توصیه کرد که امکان ازدواج آسان را برای جوانان مهیا کنند و در ادامه تأکید کرد: بسیاری از بداخلاقی‌ها ناشی از آن است که زمینه‌های یک زندگی ساده و ابتدایی برای جوانان فراهم نیست.
وی با انتقاد از برگزاری همایش‌ها و جلسات میلیاردی، افزود: به جای برگزاری این همایش‌ها برای تشکیل زندگی جوانان هزینه شود و بعد از آن می‌توان از جوان توقع عبادت و اخلاق داشت.
فتوره‌چی نیز در پایان این نشست در جمع‌بندی مباحث خود با اشاره به اینکه جوانان امروز در عصر پست‌مدرن بیشتر مسئولیت گریز هستند، گفت: فردگرایی به آنان اجازه قبول مسئولیت دیگران را نمی‌دهد و از زندگی و تشکیل خانواده شانه خالی می‌کنند.
وی به تغییر گروه‌های مرجع جامعه توسط شبکه‌های مجازی اشاره کرد و افزود: مانند گذشته که عالم دینی یا استاد دانشگاه و هنرمندان الگوی جوانان بودند، اما امروز برخی از سلبریتی هایی که رفتارهای خارج از عرف دارند مروج برخی از آموزه‌هایی هستند که با آموزه‌های دینی و اخلاقی سازگار نیست.
علمی** 9207** 1055
