رسوم آئینی ماه رمضان و ارزش های اخلاقی از منظر قرآن و روایات

مقدمه:

با بررسی متون وحیانی از جمله قرآن کریم می توان دریافت که خداوند تبارک و تعالی با مبعوث ساختن انبیاء و ارائه پیام های وحیانی به آنها مجموعه ای از تعلیمات اخلاقی و رفتارهای خاص را به مردم ابلاغ نموده است که در صورت درست اجراء شدن باعث تعالی و تکامل زندگی و شخصیت افراد و جوامع خواهد شد. و به روابط میان اعضاء جامعه، معنا می بخشد و آن را نظام مند می کند و انبیاء مسئول این تعالیم دینی بوده اندکه در بعضی از ماه های سال در قالب شعائر و مناسک خاصی در گفتار و اعمال عبادی و روحانی مثل حج در ذیحجه و مثل روزه در ماه مبارک رمضان ظهور یافته و با تعلیمات نورانی انبیاء و اوصیاء الهی جزئی از فرهنگ دینی و انکار ناپذیر جوامع شده است. از ویژگی های مراسم آئینی می توان به پیوند ناگسستنی شعار و شعور، ایمان و عمل صالح، تن و روح، قالب و محتوا اشاره نمود. چرا که اگر این پیوند بر قرار نباشد هدفمندی آن شعائر و مناسک و تأثیرات و برکات و ارزشهای آنها از بین خواهد رفت. آنچه سبب ماندگاری این رسمهای آئینی در بین آحاد جامعه گردیده علاوه بر روح اطاعت و بندگی عبد از معبود و تطبیق با فطرت انسان ها پیوند همواره قالب و محتوا بوده که تأثیرات و برکات این رسوم آئینی راعینی و ملموس نموده است. از دیگر ویژگی های مراسم آئینی ، همرنگی و اتحاد مردم، همدلی ومهربانی، پرهیزها و اجتناب ها، و جهت یابی احساسات و عواطف انسانی آنها ست که در این پژوهش تحت عنوان ارزشهای اخلاقی در رسوم آئینی ماه مبارک رمضان از منظر قرآن و روایات مطرح گردیده است.

رسوم آئینی:

به مجموعه ای از آداب و رفتارهای خاصی گفته می شود که توسط جامعه پذیرفته شده و به گونه ای ارتباط فرد را با جامعه و ارتباط جامعه را با خدا و اولیاء دین برقرار می کند و موجب الگو یابی برای شکل دهی به زندگی و معنا یابی روابط اجتماعی و سبب ساز تعالی و رشد افراد جامعه خواهد بود.(نظام های اخلاقی در اسلام و ایران، مجید محمدی)تعظیم و تجلیل و پاسداشت از این شعائر و مناسک که همراه با آداب و رفتارهای خاص است و یادآوری آن ایام مورد تأکید قرآن کریم می باشد.(و من یعظم شعائر الله)(حج /32)و(ذکرهم بایام الله)(ابراهیم/5)و(ایاماً معدودات...) (بقره/184)

ماه مبارک رمضان:

ماه مبارک رمضان نهمین ماه سال بر وفق تقویم هجری قمری و یگانه ماهی است که نامش در قرآن کریم و در سوره بقره آیه 185 آمده است: (شهْرُ رَمضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَینَاتٍ مِّنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ منکمُ الشهْرَ فَلْیصُمْهُ...)

ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شده. پس هر کس از شما که در آغاز ماه حاضر و مقیم بود بر اوست که روزه بگیرد. و در سوره قدر آیه یک تصریح شده است که ما (قرآن) را در شب قدر نازل کرده ایم ماه مبارک رمضان از چند جهت اهمیت دارد:

(الف) ماهی است که قرآن در آن نازل شده است

(ب) لیله القدر که شبی مهم و سر نوشت ساز است ماهی است که لیله القدر در آن قرار دارد و شب نزول رحمت و برکات الهی و تعیین سرنوشت ابدی انسان ها است. در این ماه قرار دارد و شامل شبهای 19 ، 21 و 23 و 27 ماه مبارک رمضان می گردد.

(ج) ماهی است که مسلمانان به امر الهی در آن روزه می گیرند. (یا أَیها الَّذِین آمنُواْ کتِبَ عَلَیکمُ الصیامُ کما کتِبَ عَلَی الَّذِینَ من قبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ) (بقره /183)ای اهل ایمان بر شما روزه مقرر گردیده است همچنانکه بر کسانی که پیش از شما بودند نیز مقرر شده بود تا تقوی پیشه کنید)، بخشی از احکام زمان روزه و آداب آن در آیات 184و 185و 186و 187 سوره بقره آمده است. بنابر تفسیر مفسران (کتب) به معنی (فرض) یعنی بر شما مقرر گردیده است و صیام در لغت به معنی امساک و در شرع عبارت است از امساکی مخصوص بر وجهی مخصوص که با آداب و احکام و شرایط خاصی همراه است. نقش روزه در سلوک اخلاقی و روحی مسلمانان و تزکیه نفس و تقرب آنان به خداوند نقش اساسی دارد که در بخش ارزشهای اخلاقی بدان می پردازم.

(د) ماهی است که جانبازی و شهادت برادر رسول الله (حضرت علی بن ابی طالب) در آن رخ داده است و هم عدالت خواهان را سوگوار ثار الله اول نموده است.

بدین ترتیب چهار مراسم آئینی با آداب و رسوم خاصی در جوامع اسلامی پیرامون ماه مبارک رمضان شکل گرفته است.

1- مراسم (بهار قرآن) انس، تلاوت، قرائت، استماع و توسل و وتمسک به قرآن کریم

2- مراسم احیاء شب های قدر (لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ*تَنَزَّلُ الْملَائِکةُ وَالرُّوح فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کلِّ أَمْرٍ) (سحر خیزی و مناجات شبانه)

3- مراسم و مناسک روزه داری(حضور در نماز جماعت مساجد،قرائت ادعیه، افطاری، اخلاق روزه داری)

4- مراسم سوگداشت شهادت مظلومانه امام علی(ع) (الگو گیری، رهنمود طلبی و توسعه مرام و خلق علوی)

هر کدام از این چهار مراسم مهم ماه مبارک رمضان دارای تعلیمات ارزشمند اخلاقی است که به ترتیب به طرح آنها پرداخته ایم. قبل از طرح ارزشهای اخلاقی به تبیین کارکردهای مراسم های آئینی ماه مبارک رمضان می پردازم.

کارکرد های مراسم آئینی ماه مبارک رمضان

مراسم های آئینی ماه مبارک رمضان وسیله اجرائی آموزه ها و دستورات دینی و قرآنی است و از آن جا که این دستورات اغلب شامل تعالیم اخلاقی و تعدیل کننده افراط و تفریط های رفتاری برای اعضای جامعه اسلامی است می توان به روشنی به ارتباط مستقیم مراسم آئینی با ارزشهای اخلاقی پی برد. به طوری که در اکثر موارد، نمونه های آرمانی و متعالی افراد یک جامعه اسلامی، در حین برگزاری مراسم آئینی ماه مبارک رمضان مشاهده می شود.

احترام به کار و فرهنگ، یاری متقابل (تعاون) وفای به عهد،حرمت نگه داشتن پیران و سالخوردگان، محبت و مهربانی و مراقبت از کودکان به خصوص یتیمان، عشق و محبت خدا و اولیای دین، انفاق و احسان و صله رحم و ابراز صمیمیت و علاقه ، نکوهش بیدادگری و ستم و مبارزه با منکر و منکرات و ظهور فتّوت و مردانگی و غیرت و همّت مضاعف. نمونه هائی از ارزشهای اخلاقی هستند که از طریق اجرای مراسم آئینی و تعظیم و پاسداشت آنها به آحاد جامعه منتقل و نهادینه می شود.

از دیگر کارکردهای مراسم آئینی ماه مبارک رمضان به موارد ذیل اشاره نمود.

1- گردهم آوردن مردم در مواقع اقامه نماز در مساجد در فواصل زمانی منظم و حفظ خطوط ارتباط و همکاری به گونه ای که فقیر و غنی و مسئول و کاسب و کشاورز و نوجوان و پیرمرد کنار هم و در تبعیت از امام جماعت به اقامه نماز می پردازند و به نصایح اخلاقی و احکام عبادی امام جماعت گوش می دهند و از این طریق یکپارچه سازی جامعه که باعث اعتبار بخشیدن به وضع موجود و در نهایت ثبات اجتماعی در سطح جامعه می شود فراهم می آید. علاوه بر نماز جماعت مساجد، حضور در مراسم های دعا، اعتکاف، جلسات تلاوت قرآن و مجالس مذهبی نیز همین ثمرات را دارد.

2- فراهم آوردن زمینه تقویت و تأیید دوباره پایبندی جامعه به یک رشته ارزشها و باور داشت های خاص که ممکن است فراموش یا کم رنگ شده باشند.

3- فراگیر شدن فضای معنویت و روحانیت بر جامعه و گرایش عاشقانه به عبادت و انس با قرآن کریم و ادعیه و کسب حمایت های روانی و کاهش اضطراب، ترس و دلهره و نگرانی هادر میان اعضاء جامعه

4- کاهش محسوس و جدی منکرات، شرارت ها و کشمش های خانوادگی و اجتماعی در بین اعضاء جامعه

5- تحکیم باورهای اعتقادی و توسعه ارزشهای اخلاقی و پیوند خانوادگی توسط فعالیت های تبلیغی و ترویجی مبلغان و علمای دین و معلمان قرآن و گروه های نخبگان و آگاهان جامعه اسلامی

6- گسترش مهر، مهرورزی، محبت ، احسان ، صله رحم، انفاق و صدقات، یتیم نوازی و توجه به زندانیان و آزاد سازی آنها و پرداخت دیون و قرض های مقروضین و خیر خواهی و دعای در حق همه اقشار و رفع گرفتاری آنها و ایجاد آرامش و رفاه برای آنها و انتقال این آداب و رسوم از نسلی به نسلی دیگر در جریان برگزاری این مراسم ها ی آئینی

7- ایجاد تعادل اخلاقی و مساوات اجتماعی در سطح جامعه به طوری که در بعضی از دوره ها بنابر مقتضیات زمانی و شرایط اجتماعی و سیاسی و بحران های اقتصادی می بینیم که حمیّت و جوانمردی و فتوت و ضعیف نوازی و فراهم آوری آبرومندانه معیشت مساکین؛ ایتام و ضعفا که در آیات قرآن و سیره قرآنی معصومین (علیهم السلام) مورد توجه و تأکید قرار گرفته مورد توجه آحاد مردم به خصوص موسسات مردم نهاد و خیرّیه ها و مساجد و افراد خیّر و خدوم در جامعه اسلامی قرار می گیرد. دامنه این ارزشهای اخلاقی محدود به جامعه ایران اسلامی نبوده بلکه کل جوامع اسلامی را در بر می گیرد که بطور نمونه می توان کمک رسانی مردم روزه دار ایران به کشور های اسلامی فلسطین ، افغانستان ، پاکستان و سومالی را مثال زد.

8- افزایش روحیه الگو گیری و الهام یابی از شخصیت برجسته ماه مبارک رمضان که در محراب عبادت و در حال نماز به فیض شهادت رسید و توجه به سیره نورانی امیر المومنین علی بن ابی طالب(ع) و نهج البلاغه آن حضرت و نقش درمانگری و بحران زدائی سیره انسان ساز حضرت علی(ع)

ارزشهای اخلاقی مراسم های آئینی ماه مبارک رمضان

بهار قرآن

اولین مراسم آینی ماه مبارک رمضان (بهار قرآن) و برنامه اُنس ، تلاوت، قرائت، همخوانی، حفظ، استماع، تدبر، توسل و تمسک به قرآن کریم است. رعایت آداب جلوس در محضر قرآن، رعایت آداب تلاوت قرآن کریم، رعایت آداب استماع قرآن کریم، رعایت آداب توسل و تمسک به قرآن و قرآن بر سرگرفتن در لیالی قدر از یک طرف و تدبر در تعلیمات اخلاقی و تربیتی قرآن کریم و تعهد به عملیاتی کردن این تعلیمات در صحنه زندگی فردی ، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از طرف دیگر صحیفه ای به بُلندای قرآن کریم از ارزشهای اخلاقی را به پیش روی ما می گشاید ، و ما را دعوت به تهذیب نفس و بر طرف نمودن رذائل اخلاقی و کسب فضائل و صفات حمیده اخلاقی برای نیل به فلاح و سعادت در دو دنیا می نماید.

از جمله ارزشهای اخلاقی که قرآن کریم برای ما مطرح می کند و بنابر توصیه رسول الله (ص) و سایر از حضرات معصومین (علیهم السلام) مورد توجه وتأکید قرار می گیرد عبارتند از:

1- طهارت دهان و زبان از دروغ، غیبت؛ تهمت، حرف لغو و سخنان بیهوده

2- طهارت چشم از نگاه به حرام

3- طهارت گوش از استماع سخنان ناروا و حرام

4- طهارت اعضاء از افعال حرام و ناروا

5- طهارت ذهن و خانه دل از افکار و اندیشه های آلوده و حرام

6- دل سپاری به مواعظ قرآن و خشوع در برابر آن و تعهد به تحقق این مواعظ

7- استعاذه و رفع موانع برای فهم و درک قرآن

8- بهاری شدن با تحولی که تلاوت واقعی در وجود انسان به وجود می آورد

به این آیات توجه کنید:

1-(... وَلَا یغتَب بعْضُکم بَعْضًا أَیحِبُّ أَحَدُکمْ أَن یأْکلَ لَحْمَ أَخیهِ...) (حجرات /12)

2- (وَیلٌ لِّکلِّ أَفاک أَثِیمٍ) (جاثیه /7)

3- (إِنمَا یفتَرِی الْکذِبَ الَّذِینَ لاَ یؤْمِنُونَ بآیاتِ اللّه وَأُوْلئِک هُمُ الْکاذِبُونَ) (نحل /105)

4-(... لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ) (صف /2)

5-(وَلَا تُطِعْ کلَّ حَلَّافٍ مَّهِینٍ * هَمَّازٍ مَّشَّاء بنَمِیمٍ) (قلم /10و 11)

6- (... وَلِبَاسُ التَّقْوَی ذَلِک خَیرٌ...) (اعراف/26)

7-(... وَرَتِّلِ الْقرْآنَ ترْتِیلًا) (مزمل/4)

8-(فإِذَا قرَأْتَ الْقرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشیطَانِ الرَّجِیمِ) (نحل /98)

9- (...إِنَّمَا یخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء...) (فاطر /28)

10-(... اتَّقُوا رَبَّکمْ وَاخْشَوْا..) (لقمان /33)

احیاء شب های رمضان (لیالی قدر)

رسول الله(ص) در خطبه شعبانیه فرموده اند: که شبهای ماه رمضان بهترین شب ها می باشد. از صدر اسلام و از عهد خود رسول الله(ص) رسم بر آن بوده که شب های قدر را احیاء بگیرند و تا سپیده دم به آداب مخصوص از جمله نماز ، تلاوت قرآن، توسل، دعا و استغفار و درخواست سعادت و عاقبت بخیری بپردازند. بیدارشدن در دل شب و سحر خیزی و راز و نیاز با خداوند آثار و برکات اخلاقی ارزشمندی به همراه دارد. و بالعکس خوابیدن در سحر نشانه غفلت و بی خبری شمرده شده است که امام زین العابدین (ع) در دعا می فرماید: (و نبهنی فیه عن نومه الغافلین) غفلت انسان از بیداری و هوشیاری و شکوفائی در سحر ها ناشی از جهل و نادانی، غرور و خود بینی، مستی نعمت، آرزوهای طولانی و قساوت قلب است که موجبات هلاکت انسان را فراهم می آورد.

آداب بیداری و شب زنده داری و تهجد و سحر خیزی، آداب گفتگوی عاشقانه و راز و نیاز خالصانه با خداوند، آداب و شرایط دعا و تلاوت قرآن، آداب و شرایط استغفار و آمرزش خواهی از یک سو، ایجاد زمینه برای این تهجد و شب زنده داری از حیث اعمال و رفتار روزانه و نوع خوراک و تغذیه و آداب مراقبت از حالات روحانی و معنوی از دیگر سو مکرمت های اخلاقی بیشماری را به همراه دارد که به یک نمونه از سیره قرآنی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) اشاره می نمائیم.

شبهای فاطمه (س)

یکی از ویژگی های اولیاء خدا، دوستی با شب، و مأنوس بودن با خدادر خلوتهای شبانه است. سهر و سحر هر دو برای اولیاء خدا دوست داشتنی است. با مراجعه به آیات قرآن و روایات اهل بیت و با مطالعه سیره اولیاء خدا به وضوح این حقیقت قابل اثبات است که همین شب به مقدار روز بلکه در نظر اولیاء خدا گرامی تر و پر برنامه تر می باشد.

در اسلام ضمن آنکه دعوت و توصیه به استراحت و خواب شبانه شده است تشویق و ترغیب جدّی هم برای احیاء شب و استفاده از اوقات شبانه هم به عمل آمده است. درخشان ترین و پر معنی ترین اوقات اولیاء خدا شبهای با صفا و ملکوتی آنهاست. به چند آیه و روایت دقت کنید:

(إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاک مَا لَیلَةُ الْقدْرِ *لَیلَةُ الْقدْرِ خیرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ) (قدر /1تا3)

(سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الأَقْصَی الَّذِی بَارَکنَا حَوْلَهُ لِنُرِیهُ منْ آیاتنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ) (اسراء/1)

(وَوَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبهِ أَرْبعِینَ لَیلَةً وَقالَ مُوسَی لأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ) (اعراف/142)

(وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّک عَسَی أَن یبْعَثَک رَبُّک مَقَامًا مَّحْمُودًا) (اسراء/79)

(قُمِ اللَّیلَ إِلَّا قَلِیلًا* نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا* أَوْ زِدْ علَیهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا) (مزمل /2تا4)

و قال (ع): (علیکم بقیام الیل فأنه داب الصالحین...) (محجه البیضاء/ص389)

و قال (ع): (من استیفظ من اللیل و ایقظ امراته فصلیا...) (محجه البیضاء/ص390)

قال الامام الحسن المجتبی(ع): (رأیت اُمی فاطمه (س) قامت فی محرابها لیله جمعتها فلم تزل راکعه ساجده...) (کوثر ولایت /عبد الرحیم موگهی /ص50)

یکی از توصیه های جدی اولیاء خدا برنامه ریزی و ایجاد آمادگی های لازم در طول سال بویژه در ماه مبارک رمضان برای درک فضیلتهای شب قدر است. شب قدری که به تصریح قرآن لیله مبارکه می باشد و یک شب ارزش سی هزار شبانه روز یعنی بیش از 80 سال زندگی را دارد. فراست ایمانی می طلبد که همه با تقویت روح زمان شناسی در همه ابعاد زندگی از جمله در باب عبادت و ارتباط با خدا و رعایت و مدیریت اوقات خود از عامل زمان برای سیر الی الله بهترین بهره برداری را داشته باشیم. در روایت ذیل الذکر برنامه ریزی و برنامه های شب قدر و پیش نیازهای آن در زندگی مبارک پیامبر اکرم (ص) و حضرت زهرا (س) آمده است.

در کتاب دعائم از علی(ع) روایت شده که فرمود:رسول خدا (ص) دهه آخر ماه مبارک رمضان رختخواب خود خود را جمع می کرد، و کمرش را برای عبادت، محکم می بست و چون شب بیست و سوم فرا می رسید، اهل بیت خود را بیدار نگه می داشت و به صورت هر کدام که خواب بر او غلبه می کرد، آب می زد که خوابش نگیرد.همین طور، حضرت زهرا(س) هیچ یک از اهل خانه خود را نمی گذاشت که در آن شب بخوابند ، وبرای اینکه خوابشان نبرد، غذای کمتری به آنان می داد و از روز، خود را برای شب زنده داری آماده می کرد و می فرمود:محروم است کسی که از خیر این شب بی بهره بماند.(سنن النبی / علامه طباطبائی/ص296)

مراسم و مناسک روزه داری

روزه دار باید از اخلاق شایسته برخوردار باشد. رسول الله (ص) در خطبه شعبانیه فرموده اند: از پروردگار خود به نیت های درست و دلهای پاکیزه از گناهان و صفات ذمیمه بخواهید که توفیق روزه داشتن واقعی به شما عطا فرماید و در این ماه عظیم یاد کنید به گرسنگی و تشنگی، تشنگی و گرسنگی روز قیامت را و تصدق کنید بر فقیران و مسکینان خود و تعظیم نمائید پیران خود را و رحم کنید بر کودکان خود و نوازش نمائید خویشان خود و مهربانی کنید با یتیمان مردم تا مهربانی کنند بعد از شما با یتیمان شما و هر که از شما افطار دهد روزه دار مومنی را در این ماه از برای او نزد خداوند ثواب بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته خواهد بود بدرستیکه خدا این ثواب را به کسی می دهد که روزه داری را اگر چه به نصف دانه خرما یا به یک شربت آبی افطار می دهد.

ای مردم هر که خُلق خود را در این ماه نیکو گرداند بر صراط آسان بگذرد درروزی که قدمها بر آن بلغزد و هر که کار و خدمت کارمندان و کارگران خود را سبک گرداند خدا در قیامت حساب او را آسان گرداند و هر که شّر خود را از مردم باز دارد حق تعالی غضب خود را در قیامت از او باز خواهد داشت و هر که در این ماه یتیم بی پدری را گرامی دارد خدا او را در قیامت گرامی می دارد و هر که در این ماه صله و احسان کند با خویشان خود ، خدا وصل کند او را به رحمت خود در قیامت و هر که در این ماه قطع احسان خود از خویشان خود بکند خدا در قیامت قطع رحمت خود از او بکند. شیخ صدوق روایت نموده که چون ماه مبارک رمضان داخل می شد رسول الله(ص) اُسراء را در راه خدا آزاد می کردند و هر سائلی که سوال می نمود به او عطا می نمودند (مفاتیح الجنان /286)

امام صادق(ع) در باب اخلاق روزه داری فرموده اند: روزه نه همین امساک از خوردن و آشامیدن است بلکه باید که گوش و چشم و مو و پوست و جمیع اعضاء روزه دار از محرمات بلکه از مکروهات روزه باشد؛ روزه دار باید نگاه دارد. زبان خود را از دروغ و بپوشاند، دیده های خود را از حرام و با یکدیگر نزاع نکنید و حسد مبرید و غیبت مکنید و سوگند دورغ نخورید و دشنام مدهید و فحش مگوئید و ستم نکنید و بی خردی مکنید و دل تنگ نباشید و غافل از یاد خدا و نماز نباشید و از آنچه نباید گفت خاموش باشید و صبر کنید و راستگو باشید و دوری کنید از اهل شر و اجتناب کنید از افتراء و دروغ و خصومت کردن با مردم و گمان بدبردن و سخن چینی و خود را مشرف به آخرت دانید و منتظر فرج ظهور قائم آل محمد(ص) باشید و آرزومند ثواب های آخرت باشید وتوشه اعمال صالح را برای سفر آخرت بر دارید. بر شما باد به آرامی دلی رو آرام تنی و خضوع و خشوع و دل شکستگی مانند بنده ای که از آقای خود بترسد ترسان باشید از عذاب آخرت

ای روزه دار دل تو باید از عیب ها و باطن تو از حیله ها و مکر ها پاکیزه باشد و بدن تو از کثافت ها و در روزه ولایت خدا را برای خود خالص گردان و دل خود را از محبت غیر خدا فارغ گردان (مفاتیح الجنان /ص288)

این توصیه های اخلاقی برای مناسک روزه به ارزشهای اخلاقی متعددی از جمله موارد ذیل تأکید دارند. تهذیب نفس، تزکیه روح، آخرت گرائی، مهربانی و محبت با ایتام و کودکان، اکرام و تجلیل پیران و سالخوردگان، اطعام و افطار روزه داران،رعایت حقوق روزه داران ، احسان و انفاق و صله رحم و پرهیز از گناهان زبان و چشم و گوش و سایر اعضاء و اجتناب از حرام و اهل گناه و شر و خصومت کردن با مردم و پرهیز از رذائل اخلاقی.

مراسم ولادت و سوگداشت:

ولادت ها و سوگداشت حضرات معصومین(علیهم السلام) از آداب و رسوم آئینی خاصی برخوردار بوده است. دهم رمضان سالگرد وفات اُم المومنین حضرت خدیجه کبری(علیها السلام) است. طرح فضائل اخلاقی حضرت خدیجه به عنوان یک همسر آگاه و بصیر و ایثارگر و مومنه دانشمند الگو دهی مناسبی است. پانزدهم رمضان ولادت فرخنده حضرت امام حسن مجتبی(ع) می باشد که کریم اهل بیت است. و طبق خلق زیبای ایشان سفره کرامت امام حسن مجتبی و اطعام مردم روزه دار گسترده می شود. سوگداشت شهادت مظلومانه ثار الله اول، شهید محراب امام امیر المومنین علی(ع) و درس گیری از مرام و سیره نورانی آن حضرت و توجه به نهج البلاغه و پیام گیری اخلاقی و تربیتی از آن ، رهتوشه های گران سنگی است که همه جوامع بشری را می تواند به رشد و تکامل برساند و تمامی ضعف ها و کژی ها و انحراف ها در سایه سار رجعت واقعی و الگو گیری صادقانه از سیره و مرام انسان ساز امیر المومنین علی بن ابی طالب(ع) بر طرف خواهد شد. امید بر آن است که در فضای معنوی ماه مبارک رمضان معرفت ها و آگاهی ها نسبت به مقام منیع ولایت معصومین (علیهم السلام) افزون گردد و با توسل و تمسک صادقانه بتوانیم نقائص اخلاقی را در حیطه فردی و اجتماعی بر طرف نموده و الگوی تمام عیاری برای همه جوامع بشری باشیم.

نتیجه:

ایام الله ماه مبارک رمضان یکی از مهم ترین مراسم های آئینی بیش از 5/1 میلیارد مسلمان است که با روزه داری (تحمل گرسنگی به یاد مستمندان بودن)،افطار دادن ، دید و بازدید از اقوام و آشنایان (صله رحم) و رسیدگی به اوضاع اجتماعی و اقتصادی آنها (احسان و انفاق) و عیادت بیماران و توجه به ایتام و مساکین همراه است. در این ماه مسلمانان همچنین با حضور در مساجد و حسینیه ها و گلزارهای شهداء و برگزاری مراسم سخنرانی و ختم قرآن و نیز با برگزاری مراسم های شب قدر که معمولا با توبه و بازگشت از عادات و رفتارهای ناپسند همراه است یک خیزش و تحول بزرگ اخلاقی را رقم زده و با رجعت به تعالیم ارزشمند اخلاقی قرآن که در طول سال به دلایل مختلف مورد غفلت واقع شده به ضیافت اخلاق و کمالات الهی می رسند و موجبات رشد و کمال و تکامل خود را فراهم می نمایند.

منابع:

1- مفاتیح الجنان ، آیه الله شیخ عباس کافی (آداب ماه مبارک رمضان)

2- فرهنگ فاطمیه ، مهدی نیلی پور

3- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، بهاء الدین خرمشاهی