نگاهی به تاریخچه شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی

برترین‌ها - سهیل بالینی: شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما تبدیل‌شده‌اند. تصور چنین تأثیری حتی تا یک دهه قبل هم قابل باور نبود. اینکه یک وب‌سایت یا اپلیکیشن آن‌قدر مهم و درهم‌تنیده با زندگی انسان باشد که بتواند مهم‌ترین تصمیم‌ها و مسیر زندگی ما را تغییر دهد.

شبکه‌های اجتماعی بسیاری از افراد را به هم نزدیک کرده، تعدادی را از هم دور کرده، نحوه خرید، پوشش، تغذیه و حتی تصمیمات مهم سیاسی ما را تغییر داده است. درست مثل یک جهان مجازی که در موازات زندگی ما وجود دارد. با همان آدم‌های دنیای واقعی و شاید حتی کمی واقعی‌تر از آنچه ما در زندگی روزمره تجربه می‌کنیم.

این تغییر بسیار بزرگ باعث شده تا بسیاری از قوانین کلاسیک ارتباطی و حتی قوانین سیاسی کشور‌های مختلف، دچار تغییر شود. اما به‌راستی این روش ارتباطی جدید، چگونه به زندگی ما وارد شده است. شاید بهتر باشد تا در آغاز نگاهی به مفهوم واقعی شبکه‌های اجتماعی بیندازیم.

جامعه سه‌نفره

روابط انسانی غیرمستقیم می‌تواند به دو دسته روابط رودرروی مجازی و روابط بیش از دو نفر تقسیم شود. تمامی روش‌های ارتباطی غیرمستقیم و مجازی که به ارتباط دو نفر منجر شود، به‌عنوان روشی از پیام‌رسانی شناخته می‌شود. نامه، تلگراف، تلفن و دیگر روش‌های کلاسیک و مدرن ارتباطی ما، همه در گروه پیام‌رسان‌ها قرار می‌گیرند.

شبکه اجتماعی درست از همان‌جایی آغاز می‌شود که تعداد افراد از دو نفر بیشتر شود. یک ارتباطی سه‌نفره یا بیشتر، یک اجتماع جدید و مجازی را به وجود می‌آورد. حالا این سه نفر را تا 300 میلیون نفر افزایش دهید تا به موضوعی به نام شبکه‌های اجتماعی مدرن برسید.

حتی شلوغ‌ترین و مشهورترین شبکه‌های اجتماعی جهان، در اعماق خود هنوز یک راه ارتباط اجتماعی به‌حساب می‌آیند. البته بسیاری از این شبکه‌های جدید هم در گروه پیام‌رسان‌ها قرار می‌گیرند و هم در گروه جوامع اجتماعی دیجیتال. این ترکیب جدید باعث شده تا سرعت انتقال اطلاعات با سطحی باورنکردنی افزایش پیدا کند. موضوعی که بسیاری از افراد ناآشنا با فضای مجازی در درک آن دچار مشکل هستند.

نخستین شبکه‌های اجتماعی

اولین نوع از شبکه‌های اجتماعی مجازی به سال‌های آغازین قرن هجده میلادی برمی‌گردد. در این سال‌ها ستون‌هایی از روزنامه‌ها به نوشته‌ها و نامه‌های ارسالی خوانندگان اختصاص پیدا کرد. این ستون‌ها آن‌قدر محبوب بودند که گاهی یک بحث ساده در آن ماه‌ها ادامه پیدا می‌کرد. درست مثل‌اینکه یک صفحه مجازی نه‌چندان سریع در اختیار کاربران قرارگرفته باشد تا نظرات و اطلاعات خود را در مورد یک موضوع خاص منتشر کنند.

با گذشت زمان و پیشرفت علم و فناوری، انواعی از نخستین کامپیوتر‌ها به خانه‌های ما راه پیدا کردند. همزمان با این اتفاق بود که یکی از اجداد اولیه شبکه‌های اجتماعی مدرن به نام USENET به زندگی انسان‌ها اضافه شد. این شبکه کم‌وبیش اجتماعی یک روش خاص از انتقال پیغام‌های عمومی و شخصی بین یک تا چند فرد بود که شباهت زیادی به عملکرد ستون اجتماعی روزنامه‌ها داشت.

یوزنت که در اوایل دهه هشتاد بین کاربران همه‌گیر شده بود، شباهت زیادی به ایمیل‌های گروهی امروزی داشت. با این تفاوت که کاربر باید به‌صورت شخصی به سرور یوزنت سر می‌زد تا پیغام‌های خود را مشاهده کند. یوزنت را شاید بتوان مادر خبرخوان‌ها، توییتر و سرویس‌های ایمیل امروزی دانست. فرزندان این فناوری کهنه این‌روز‌ها به بخشی مهم از زندگی ما تبدیل شده‌اند.

پنج سال بعد از شهرت یوزنت، شبکه‌ای مدرن‌تر به نام GEnie به دنیای فناوری معرفی شد. این شبکه که درست مثل یوزنت از یک رابط گرافیکی بهره نمی‌برد، یک شبکه سریع جابجایی اخبار بود. در GEnie کاربران اخبار روز را در یک فضای ساده و نوشته-محور، برای هم به اشتراک می‌گذاشتند. در این فضای خاص نه امکان ارسال تصویر وجود داشت و نه ویدیو. تنها راه ارتباطی بین کاربران کلمات و حروف انگلیسی بود. با یک بررسی ساده از تاریخ فناوری جهان متوجه خواهیم شد که GEnie تأثیرگذارترین پیشینه دنیای وب امروزی به‌حساب می‌آید.

تولد ایمیل

در سال 1986 و با پیشرفت فضایی به نام اینترنت، اولین وب‌سایت و سرور ارائه ایمیل‌های گروهی راه‌اندازی شد. لیست‌ورس یک سرور بسیار ساده ارسال ایمیل گروهی بود که سال‌ها توسط بازاریاب‌ها و فعالان اجتماعی از آن استفاده می‌شد. شاید لیست‌ورس را بتوان اولین شبکه اجتماعی سیاسی جهان دانست، زیرا از این وب‌سایت برای انتقال بسیاری از اخبار سیاسی مهم دهه هشتاد میلادی استفاده شده است. لیست‌ورس، اما دوام زیادی نداشت و این‌روز‌ها آدرس این وب‌سایت در اختیار یک مجله اینترنتی قرار گرفته است.

اولین چت‌روم تاریخ

مفهوم چت‌روم شاید برای بسیاری از کاربران جوان‌تر اینترنت ناآشنا باشد، اما بدون شک بسیاری از کاربران در دوران زندگی خود از این نوع متفاوت از شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده‌اند. چت روم یک فضای گرافیکی است که در آن کاربران می‌توانند پیغام‌های گروهی و خصوصی را برای یکدیگر ارسال کنند.

اولین چت‌روم تاریخ یک وب‌سایت بسیار ساده به نام thepalace.com است که در حال حاضر نیز قابل‌استفاده است. این وب‌سایت که بیش از 20 سال عمر دارد به کاربران اجازه می‌دهد تا پیش از ورود به یک چت‌روم خاص، یک نام و یک ایموجی را برای اکانت خود استفاده کنند.

اولین شبکه اجتماعی اینترنتی

کاربران نوپای اینترنت باید تا سال 1997 صبر می‌کردند تا اولین شبکه اجتماعی اینترنتی جهان را تجربه کنند. وب‌سایت SixDegrees.com اولین شبکه اجتماعی جهان است که از نظر طراحی، شباهت بسیار زیادی به فیس‌بوک دارد. این وب‌سایت که هنوز هم قابل‌استفاده است، در کمتر از چند روز به پر بیننده‌ترین وب‌سایت جهان تبدیل شد و توانست 300 هزار کاربر را به خود اختصاص دهد. عددی که شاید با آمار امروز چندان مهم به نظر نرسد، اما در زمان خود تعداد بسیار زیادی از کاربران اینترنت را شامل می‌شد.

SixDegrees.com به کاربران اجازه می‌داد تا دوستان خود، اعضای خانواده و دیگر کاربران را به صفحه خود دعوت کنند و اطلاعات و تصاویری ساده را با هم به اشتراک بگذارند. این وب‌سایت در سال 2000 با قیمتی نزدیک به 125 میلیون دلار به فروش رسید و برای مدتی تعطیل شد، اما این روز‌ها با شکل و شمایلی جدید به دنیای فناوری بازگشته است. هرچند بعید است با حضور این همه شبکه اجتماعی مدرن، کسی از اولین شبکه اجتماعی استفاده کند، اما می‌تواند به‌عنوان یک نوستالژی برای کاربران اولیه اینترنت جذاب باشد.

یاهو مسنجر متولد می‌شود

شاید تولد یاهو مسنجر را بتوان مرکز پیشرفت شبکه‌های اجتماعی دانست. سال 1997 سالی بود که یاهو تصمیم گرفت که نسخه نهایی پیام‌رسان و چت‌روم خود را به دنیای فناوری معرفی کنید. یک اپلیکیشن ساده که هم بر روی وب‌سایت قابل‌استفاده بود و هم نسخه کامپیوتر و موبایل آن طراحی‌شده بود.

کاربران یاهو می‌توانستند با استفاده از اینترنت همراه 2G در تمامی نقاط جهان با هم در ارتباط باشند. موضوعی که با استاندارد‌های امروزی ممکن است ساده به نظر برسد، اما پیش از یاهو و مسنجر دوست‌داشتنی‌اش، حتی در ذهن کاربران هم نمی‌گنجید.

من یک وبلاگ‌نویس هستم!

بلاگ نویسی یا وبلاگ نویسی یکی از جذاب‌ترین اتفاقاتی است که در تاریخ دنیای فناوری رخ داده است. این روش مردن از انتقال ایده، متن، عکس و ویدیو اولین بار در سال 1999 و توسط وب‌سایت LiveJournal به دنیا معرفی شد و خیلی زود بین تمامی کاربران جهان همه‌گیر شد.

بلاگ نویسی در ایران نیز محبوبیت زیادی دارد و وب‌سایت‌های زیادی هنوز هم به ارائه این سرویس مشغول هستند. بسیاری از نویسندگان و روزنامه‌نگاران فعلی دنیای وب فارسی، ایده شغلی خود را از روز‌های بلاگ‌نویسی خود گرفته‌اند.

بلاگ یکی از اختراعات بسیار مهم تاریخ فناوری است، زیرا حتی تا امروز هم این فناوری قابل‌استفاده باقی مانده. وب‌سایت‌های مشهوری مانند بلاگر و وردپرس به کاربران اجازه می‌دهند تا نسخه‌ای رایگان از وبلاگ خود را منتشر کنند. شبکه اجتماعی مشهور Tumblr نیز یک نوع مدرن از بلاگ‌نویسی به‌حساب می‌آید که در سال 2007 معرفی شد. این شبکه نزدیک به 300 میلیون بلاگ مختلف را در خود جای داده است.

تبلیغات و شبکه‌های اجتماعی

در اوایل قرن بیست و یکم بود که اولین شبکه‌های اجتماعی درآمدزا به دنیای فناوری معرفی شدند. LunarStorm مفهوم تبلیغات را به این صنعت جدید وارد کرد و تا سال 2010 بیش از 1/2 میلیون کاربر داشت. Friendester را هم می‌توان بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی دوران پیش از همه‌گیر شدن این صنعت دانست.

تغییر مفهوم مالی شبکه‌های اجتماعی باعث شد تا وب‌سایت‌هایی مثل Linkedin و MySpace، خیلی زود جای خود را در بین طرفداران دنیای مجازی پیدا کنند. یاهو و گوگل هم دست روی دست نگذاشتند و شبکه‌های اجتماعی Yahoo 360 و Orkut را به دنیا معرفی کردند. این جنگ جدید مالی و تبلیغاتی، اما یک برنده مشخص داشت.

در سال 2008 فیس‌بوک به‌صورت کامل راه‌اندازی شد و خیلی زود به بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی تاریخ تبدیل شد. همزمان با همه‌گیر شدن فیس‌بوک، یوتیوب و توییتر هم بین کاربران اینترنتی محبوب شدند. این مبارزه میلیارد دلاری باعث شد تا نگاه به شبکه‌های اجتماعی از یک وب‌سایت و برنامه سرگرمی، یه یک صنعت مالی، تبلیغاتی و بسیار پیچیده تبدیل شود.

من 30K فالوئر دارم!

موفقیت‌های فیس‌بوک مثل تمامی اتفاقات بزرگ دنیای فناوری، تاریخ‌مصرف مشخصی داشت و این وب‌سایت با ورود شبکه‌های اجتماعی جدیدتر و مدرن‌تری مانند اینستاگرام و اسنپ‌چت، به حاشیه رانده شد.

تا اینجای مقاله که به زمان حال شبکه‌های اجتماعی رسیده‌ایم، اینستاگرام، توییتر، یوتیوب و اسنپ‌چت را می‌توان اپلیکیشن‌های موفق و درآمدزا دنیای فناوری دانست. برنامه‌هایی که با مفهوم اولیه شبکه‌های اجتماعی فرسنگ‌ها فاصله‌دارند. هرچند هنوز هم ارتباط حرف اول را در این شبکه‌های اینترنتی می‌زند، اما ورود قدرت سیاسی، پول و تبلیغات، شکل کلی نگاه به شبکه‌های اجتماعی را تغییر داده است.

فروش اطلاعات کاربران به شرکت‌های تبلیغاتی بزرگ توسط گوگل و فیسیوک از نمونه‌های بارز تغییر رویه شبکه‌های اجتماعی جهان به یک بازار تبلیغاتی است. حضور در این شبکه‌ها آن‌قدر اهمیت پیدا کرده است که شخصیت‌های مختلف با تعداد فالوئر‌ها و لایک‌ها ارزش‌گذاری می‌شوند. شرکت‌های تبلیغاتی هم راه جدیدی را برای جذب مشتری کشف کرده‌اند. این تجارت میلیارد دلاری باعث شده که این روز‌ها شبکه‌های اجتماعی، بیشتر به یک شو تبلیغاتی شباهت داشته باشند تا واقعیت زندگی شخصی افراد و اطلاعات واقعی که مفهوم و پایه‌گذار اولیه وجود این شبکه‌ها بود.