صفر تا صد آداب و شرایط روزه داری

روزه گرفتن علاوه بر داشتن فضیلت‌های معنوی، موجب ارتقای سلامت جسمی روزه داران می‌شود؛ بنابراین پیروی از یک برنامه غذایی صحیح در این ایام اهمیت ویژه‌ای دارد تا روزه داران ضمن اصلاح عادت‌های غلط غذایی، از برکت‌های معنوی این ماه نیز بهره ببرند.

به گزارش ، دکتر محمد رضا وفا، متخصص تغذیه در این خصوص گفت: به طور کلی روزه داری به خصوص برای افراد سالم می‌تواند فوق العاده مفید باشد از اینرو ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی است که مشکل‌ها و زمینه‌های نامساعدی که اغلب از نظر سلامتی در بدن به وقوع می‌پیوندد با انجام یک روزه داری سالم و برنامه ریزی شده و اصولی، اصلاح و سلامتی بدن ارتقا پیدا کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود:هم اکنون طبق مطالعه‌های حیوانی و انسانی در قرن 21 کاملا ثابت شده است که کاهش تعدادی کالری دریافتی در برنامه غذایی روزانه می تواند مشکل‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی-عروقی و همچنین بیماری‌های متابولیک مانند دیابت، سرطان، پرفشاری خون، چربی خون را اصلاح کند.

وی اظهار کرد: همچنین هم اکنون به منظور کنترل هوشیاری مقاله‌های متعددی از پژوهش‌های مختلف در دنیا به چاپ رسیده است. نتایج این مطالعه‌ها نشان داده است که محدودیت دریافت کالری در مدل‌های حیوانی و انسانی موجب هوشیاری و افزایش تمرکز ذهنی می‌شود بنابراین روزه داری می‌تواند روی عملکرد جسمانی و اصلی مغز تاثیر بگذارد.

آداب غذایی روزه داران باید چگونه باشد؟

وفا در خصوص نوع تغذیه روزه داران گفت: مسلما روزه داری اصول و شیوه‌ای از نظر تغذیه و غذا خوردن سالم دارد؛ اول اینکه مهم است تمام مواد مغذی و کلیدی به بدن برسد. دوم، در فاصله افطار تا سحر، وعده ها و میان وعده‌ها باید متناسب با نیاز بدن تنظیم بشوند. سوم، این مساله بسیار لازم و ضروری است که افراد روزه دار باید در فاصله بین افطار تا شام از خوراکی‌هایی که تراکم کالری یا درصد کالری‌شان بالاست زیاد استفاده نکنند؛ بهتر است روزه داران در این فاصله از مصرف غذاهای پر کالری که در راس آنها چربی‌ها هستند مانند روغن‌ها، شیر پر چرب، پنیر پر چرب، گوشت‌های پرچرب، سوپ، آش، گوشت‌های چرخ کرده، مغز دانه‌ها (که حاوی مقدار زیادی کالری هستند)، تا حد امکان کمتر مصرف کنند؛ به ویژه افرادی که پیش از آغاز ماه مبارک رمضان دچار اضافه وزن و چاقی شده‌اند.

وی افزود: گروه‌های اصلی غذایی(شیر، لبنیات تازه و کم چرب، نان و غذا تهیه شده از آرد کامل غلات، سبزی‌ها، صیفی‌ها و میوه‌های کامل، گوشت‌ها به ویژه گوشت قرمز با مقدار چربی کم) باید در برنامه غذایی افراد روزه دار وجود داشته باشد و در فواصل زمانی منظم از فاصله افطار تا شام مصرف بشود. همچنین این افراد باید موقع افطار با آرامش غذا خورده و تند غذا نخورند. مصرف بیش از حد آش یا خوراکی‌های مایع باید در این ایام کاملا کنترل شده باشد.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: بهترین نوشیدنی در فاصله افطار تا شام آب است تا میزان کم آبی بدن، فقط با نوشیدن آب تامین شود. بهتر است روزه با آب ولرم باز شود. پس از آن روزه داران می‌توانند در بین میان وعده‌هایش از افطار تا سحر، آب خنک تری بنوشند.

روزه داری برای چه کسانی ممنوع است؟

وفا همچنین به موارد منع روزه داری اشاره کرد و گفت: در دستور شرع اسلام، اولین اصل برای منع روزه داری، آسیب نرساندن به سلامت بدن است بنابراین تشخیص این امر به عهده خود فرد واگذار می‌شود؛ اگر فردی تشخیص بدهد با روزه گرفتن، سلامتی‌اش به مخاطره می‌افتد، نه تنها ثواب خواهد برد بلکه گناهی نیز برایش منظور می‌شود. اگر فردی قادر به تشخیص این مساله نبود باید به پزشک مراجعه کند. پزشک با ارزیابی میزان سلامتی فرد مثلا ابتلا نداشتن به دیابت، بیماری قلبی و عروقی، کلیوی و ...، می تواند تشخیص دهد که آیا فرد قادر به گرفتن روزه است یا خیر.

وی یادآور شد: خیلی از بیماران دیابتی که قادر به کنترل و تثبیت قند خونشان باشند و انسان‌های منظمی هستند یعنی دستورهای پزشک را به خوبی رعایت می‌کنند، روزه داری برایشان هیچ مشکلی نخواهد داشت حتی می‌تواند برایشان نیز مفید باشد. مسلما تشخیص این شرایط نیز بر عهده خود فرد یا پزشک معالج اش است. همچنین روزه داری برای زنان باردار به خصوص در سه ماه دوم و سوم بارداری اصلا درست نیست. زنان باردار در سه ماه اول بارداری نیز بنابر صلاحدید و زیر نظر متخصص زنان و زایمان می‌توانند در شرایط خاص روزه بگیرند.

آیا روزه داری از نظر علمی برای تقویت معده مفید است؟

ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران نیز در خصوص تاثیر مثبت روزه بر سیستم گوارشی گفت: روزه گرفتن برای سلامت افراد سالم نه تنها ضرر ندارد که مفید هم هست چرا که معده و روده دائما در حال مصرف دارو، غذا و ... هستند و اگر برای مدتی به آنها استراحت دهیم یقینا یک بازسازی معده و روده صورت می گیرد که برای سلامتی مفید است همچنین آنزیم ها و هورمون هایی که در بدن ترشح شده بهتر و مفید تر کار خواهند کرد، بنابراین به طور کل در یک فرد سالم روزه نه تنها ضرر ندارد بلکه برای سلامتی اش مفید هم هست .

خسرونیا افزود: این روزها بسیاری از افراد درگیر این پرسش هستند فردی که سابقه بیماری گوارشی دارد می تواند روزه بگیرد یا خیر؟ این سوال را نمی توان با بله و خیر پاسخ داد چرا که بیماری های گوارشی انواع مختلفی دارند که برخی ممانعت برای روزه گرفتن ندارد اما برخی از آنان می تواند برای بیمار خطرساز شود.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه برخی از بیماران باید داروهای خود را سر ساعت مصرف کنند، بنابراین روزه گرفتن برای این دسته از افراد که تحت درمان هستند، مناسب نیست مانند افرادی که با بیماری هایی چون ورم معده، زخم اثنی عشر، خونریزی معده و زخم معده دست و پنجه نرم می کنند، به هیچ عنوان نباید روزه بگیرد.

به گفته خسرونیا، اما یکسری بیماران هستند که به علت چاقی و بیماری های خاص چربی روی کبدشان زیاد است به عبارتی دیگر کبد چرب دارند، این دسته از افراد روزه گرفتن برایشان مفید هم هست و افرادی که درگیر اضافه وزن هستند فرصت خوبی دارند که از این یک ماه برای کنترل وزن خود اقدام کنند.

این متخصص گوارش اظهار داشت: همچنین افرادی که بیماری های حاد با علائم استفراغ شدید ، اسهال شدید دارند و باید هر ساعت دارو مصرف کنند نباید روزه بگیرند. علاوه بر آن، برخی از بیماری ها هستند که علاوه بر مشکلانی که در دستگاه گوارش ایجاد می کنندعارضه های قلبی ، ریوی و خونی را در پی دارد که حتما باید با مشورت پزشک روزه بگیرند.

وی اشاره کرد: عدم توجه به میزان آب دریافتی بدن در طول روز یا کاهش آب بدن به دلیل تعریق و حضور در گرمای بالا و همچنین روزه گرفتن، فرد می‏تواند باعث افزایش غلظت خون شود. میزان هموگلوبین خون در زنان باید بین 12 تا 14 گرم در دسی‌لیتر و در مردان بین 14 تا 16 گرم در دسی‌لیتر باشد و اگر این عدد در زنان از 16 و در مردان از 18 بالاتر برود، بیماری غلظت خون محسوب می‌شود. افرادی که هموگلوبین خونشان بین 19-20 و بالاتر از آن است، نباید روزه بگیرند.

به گفته خسرونیا، در صورتی که غلظت خون افزایش پیدا کند باعث خطر ایجاد آمبولی(یک توده داخل عروقی جداشده و در حال حرکت ) و ترومبوز خونی(تشکیل لخته خون در داخل یک رگ خونی) خواهد شد.

آیا بیماران قلبی می توانند روزه داری بگیرند؟

دکتر مسعود قاسمی، رییس انجمن علمی آترواسکروز ایران نیز در این خصوص گفت: شرایط روزه داری بیماران قلبی و عروقی به نوع و شرایط بیماری، نحوه بروز بیماری، سن بیمار و فاکتورهای همراه آن( علاوه بر بیماری قلبی، فرد مبتلا به بیماری های کلیوی، کبدی یا دیابت است و....) و بسیار فاکتوری موثر دیگر بستگی دارد. به همین دلیل صرفا نمی‌توان گفت که فرد مبتلا به بیماری قلبی می‌تواند روز بگیرد یا نه. این افراد باید زیر نظر و تایید اصلی پزشک معالج شان اقدام به روزه داری کنند؛ پزشک این افراد حتما باید با در نظر گرفتن فاکتورهای بیماری و بر اساس شرایط بیمار، قضاوت کند که آیا بیمار می‌تواند اقدام به گرفتن روزه کند یا نه. این بیماران پس از تایید پزشک متخصص شان می‌توانند با رعایت احتیاط های لازم مراسم و آیین روزه داری را برگزار کنند.

این متخصص قلب و عروق به الگوهای غذایی و دارویی این بیماران اشاره کرد و افزود: قطعا هر انسان سالمی در این ایام باید در شیوه غذا خوردن، میزان حجم غذای مصرفی و الگوهای غذایی خود تغییرهایی ایجاد کند. بیماران قلبی و عروقی نیز ضمن رعایت این نوع مسایل باید احتیاط های لازم را بکار ببرند. اگر تمام این شرایط و احتیاط ها رعایت شود، روزه داری نه تنها سخت و مضر نیست بلکه برای سلامتی و آسایش بدن نیز مفید است. نکته بسیار مهم دیگر، تجویز یا فاصله زمانی مصرف داروهای این بیماران است. این بیماران بنابر صلاحدید متخصص قلب و عروق و تغییر زمان و فاصله مصرف داروها می‌توانند فرضیه روزه داری را اجرا کنند.

چند نکته کلیدی

اگر می‌خواهید از سلامت بدنی کاملی در این ایام برخوردار باشید حتما این نکات را رعایت کنید:

- سحری کامل بخورید تا در طول روز احساس گرسنگی، افت قند و احساس تشنگی بیش از حد نکنید.

- هنگام سحر از مواد غذایی فیبردار مانند سالاد، کاهو و گوجه فرنگی که مدت زیادی در دستگاه گوارش ماندگاری دارند و آب را در خودشان نگه می دارند، تناول کنید.

- هنگام سحر یک وعده غذای کامل گرم که ویژگی‌های ناهار را داشته باشد مانند پلو خورشت یا پلو مرغ یا تخم مرغ آبپز که بتدریج در دستگاه گوارش هضم و جذب می شوند، صرف کنید تا احساس سیری در شما ایجاد شود.

- اگر گرم کردن غذا هنگام سحر برایتان سخت است حداقل یک صبحانه کامل بخورید.

- از خوردن غذاهایی مانند آش رشته، ته دیگ، غذاهای شور و خوردن بیش از حد پلو در هنگام سحر خودداری کنید.

- هنگام افطار، روزه تان را با یک ماده غذایی که دستگاه گوارش را آماده می کند مانند چای و خرما، شیرگرم یا سوپ بسیار رقیق (نه آش سفت)شروع کنید و به دنبال آن غذای سرد مانند نان و پنیر یا غذاهای گرم و مقوی مانند کتلت و شامی بخورید.

- هنگام افت قند یا گرسنگی شدید، استراحت کنید و از انجام کارهایی که تمرکز بیشتری دارند، خودداری کنید.

- هنگام سحر حتما میوه به خصوص آبدار بخورید.

- در فاصله بین افطار تا سحر به مقدار فراوان مایعات بنوشند تا در طول روز بدنتان دچار کم آبی نشود.

- حد امکان از خوردن بیش از حد زولبیا پرهیز کنید و به جای آن از خرما، کشمش یا توت که دارای قند طبیعی است، استفاده کنید.

- برای جلوگیری از بروز یبوست و مشکلات روده، بعد از خوردن افطار آلو و انجیر خیس شده و میوه هایی همچون گلابی، هلو و هندوانه میل کنید.

- ورزش سبک و پیاده روی بعد از افطار به هضم غذا و جلوگیری از یبوست کمک زیادی می کند.

- وعده سحری را اصلا حذف نکنید زیرا ادامه دادن به این روال در طول ماه رمضان سبب افت بدنی و تحلیل عضلانی می‌شود.