علت وقوع سیل‌های اخیر در کشور

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد گفت: از نظر جوی، عامل اصلی و مستقیم وقوع تمامی سیل‌های نوروز 1398، تسلط پدیده‌ هواشناسی موسوم به «کم ارتفاع بریده» بر روی منطقه بوده است.

به گزارش به نقل از ایسنا،دکتر عباس مفیدی اظهار کرد: در خصوص اینکه آیا بارور کردن ابرها و دوره ترسالی تنها شایعه است، گفت: متاسفانه از مرجعیت دانشگاه‌ها در این زمینه استفاده نشده است. هنگامی که شایعه‌ای اتفاق می‌افتد رسانه‌ها باید با بهره‌گیری از متخصصان مراکز دانشگاهی و انجمن‌های علمی این شایعات را بررسی کنند و با گفتن واقعیت‌ها به شایعات خاتمه دهند.

وی ادامه داد: بارور کردن ابرها تاثیر چندانی بر روی بارندگی‌ها در یک مقیاس بزرگ یا منطقه‌ای ندارد و افرادی که در حال انجام چنین فعالیت‌هایی هستند در واقع بودجه کشور را هدر می‌دهند. برای آن‌که بارورسازی ابرها بتواند تاثیری هرچند کوچک در بارش‌های یک منطقه کوچک و برای یک مدت کوتاه داشته باشد در درجه اول می‌باید فرآیند وقوع بارش به طور دقیق شناخته شود.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد گفت: متاسفانه علی‌رغم تلاش‌های زیادی که بشر طی دهه‌های گذشته انجام داده است، هنوز زنجیره فرآیند بارش به طور دقیق شناخته نشده و در نتیجه عمده پروژه‌هایی که در سال‌های اخیر در کشورهایی نظیر ایران به بارورسازی ابرها پرداخته‌اند، از به‌کارگیری یک سری وسایل، تجهیزات و به تعبیری «تکنولوژی»، بدون داشتن یک پشتوانه علمی محکم، فراتر نرفته‌اند. شاید به همین علت، کشورهایی همچون ایالات متحده آمریکا که برای چندین دهه بر روی پروژه‌های باروری ابرها در سطحی وسیعی تحقیق انجام داده‌اند، از دهه 1990 میلادی به بعد، ضمن آن که سرمایه‌گذاری در این زمینه را به طور مشخص کاهش داده‌اند، در عین حال، استفاده از تکنولوژی باروری ابرها را از اولویت خود خارج کرده و حتی در خشکسالی‌های گسترده و شدیدی همچون خشکسالی اخیر در ایالت کالیفرنیا نیز به سراغ این تکنولوژی برای افزایش بارش‌ها نرفته‌اند.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: اگر نگاهی کلی به بارش‌های ایران و خاورمیانه داشته باشیم، متوجه می‌شویم بارش‌ها در دوره سرد سال اتفاق می‌افتند و در سال‌های گذشته، کم و بیش این بارش‌ها اندک بوده است و به طور کلی با تفاوت‌هایی از نظر مکانی، سال‌های خشک مداومی را برای کشور داشته‌ایم.

وی افزود: با توجه به شرایطی که در سال جاری به وجود آمد، دوره سرد پر بارشی داشتیم که از قبل هم تمام مدل‌های اقلیمی و مدل‌های پیش‌بینی فصلی این دوره سرد را، دارای بارشی بالاتر از حد نرمال پیش‌بینی کرده بودند. البته همین مدل‌ها نوید بهاری پر بارش را نیز برای بخش‌های وسیعی از کشور داده بودند. بر اساس خروجی مدل‌های پیش‌بینی یادشده، بارش‌های بالاتر از حد نرمال در بخش‌های نسبتا وسیعی از خاورمیانه و ایران در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیرماه ادامه پیدا خواهند کرد، به طوری که پیش‌بینی‌ها، وقوع بارش‌های بالاتر از نرمال را با احتمال قریب 60 درصد نیز نشان می‌دهند.

در هیچ کجای دنیا نمی‌توان از یکی دو ماه قبل و در پیش‌‎بینی‌های فصلی، وقوع یا عدم وقوع بارش‌ها به شکل بسیار شدید و سیل‌آسا را گزارش داد.

او اظهار کرد: با توجه به اینکه اعلام شده بود بهار پر بارشی داریم، پیکان تیزی از سوی برخی از سازمان‌ها و مسئولین به سمت سازمان هواشناسی نشانه رفت که چرا بارش‌های سنگین و سیل های نوروز 1398 را در زمانی زودتر گزارش نکرده‌اند. باید متذکر شد که از نظر علمی و فنی، در هیچ کجای دنیا نمی‌توان از یکی دو ماه قبل و در پیش‌‎بینی‌های فصلی، وقوع یا عدم وقوع بارش‌ها به شکل بسیار شدید و سیل‌آسا را گزارش کرد و سازمان هواشناسی از این جهت نمی‌تواند با قطعیت بالا وقوع پدیده سیل و بارش‌های سنگین را از یکی دو ماه قبل پیش‌بینی کند. آنهایی که چنین توقعی از سازمان هواشناسی کشور داشته اند، متاسفانه به طور مشخص با ساز و کار حاکم بر پیش‌بینی جو آشنا نیستند.

پیش‌بینی‌ها در بازه زمانی بیشتر از 15 روز بر اساس انحراف از نرمال و احتمالات بیان می‌شوند و دیگر خبری از قطعیت در پیش‌بینی‌ها مشاهده نمی‌شود

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: ما می‌توانیم به صورت علمی پیش‌بینی جوی را به چند بخش اصلی تقسیم کنیم: اولین نوع پیش‌بینی، آن دسته از پیش‌بینی‌هاست که اصطلاحاً به Nowcasting (پیش‌بینی خیلی کوتاه مدت) مشهور است و برد آن تا حداکثر چند ساعت آینده (حداکثر 6 ساعت آینده) است و یک تحلیل‌گر وضع جو می‌تواند با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده و شرایط حاضر بر روی نقشه‌ها، تحلیلی ارائه دهد که تا 6 ساعت آینده ممکن است در کجا چه اتفاقی بیافتد و چه شرایطی حادث گردد. این پیش‌بینی چون مبتنی بر مشاهده پدیده‌ها و تکوین آنها در گذشته نزدیک و حال حاضر است به نسبت بسیار خوبی رفتار آینده نزدیک را با صحت بالا پیش‌بینی می‌کند.

وی با بیان این‌که پیش‌بینی‌های بالاتر از 6 ساعت، اساساً توسط مدل‌های پیش‌بینی عددی که در واقع مدل‌های کامپیوتری بسیار پیشرفته‌ای هستند انجام می‌شود گفت: در این میان، پیش‌بینی مدل‌های عددی تا حدود 72 ساعت آینده (سه روز آینده) در اغلب موارد دارای قطعیت بالا و خطای بسیار کمی خواهد بود که به «پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت» مشهور هستند. به همین جهت سازمان هواشناسی کشور در ارزیابی رفتار جو در این بازه زمانی امکان اعلام «هشدار» و «صدور اخطار هواشناسی» را دارد.

او اضافه کرد: پدیده‌های جوی، پدیده‌های غیر خطی هستند و ممکن است در یک بازه زمانی کوتاه تغییرات بسیار بزرگی در آنها اتفاق بیافتد، اما به طور کلی پیش‌بینی‌های انجام شده تا سه روز آینده برای برخی از متغیرهای جوی، می‌تواند در موارد متعدد تا 90 درصد به واقعیت بپیوندد. این مسئله برای بارش در بازه سه روزه (پیش‌بینی کوتاه‌مدت) از 80 درصد بیشتر نخواهد بود.

مفیدی عنوان کرد: پیش‌بینی‌هایی که برای بازه تا 10 روز آینده انجام می‌شوند اصطلاحاً به «پیش‌بینی‌های میان‌مدت» معروف هستند. به جهت کاهش دقت پیش‌بینی‌ها در انتهای این بازه به حدود 60 درصد، اساساً در پیش‌بینی میان‌مدت امکان صدور هشدار و اخطار هواشناسی وجود ندارد و سازمان هواشناسی می‌تواند به تماشای رفتار جو (Watch) در این بازه بنشیند و به احتمال وقوع برخی پدیده‌ها اشاره کند. طی سال‌های اخیر، برخی از مراکز پیش‌بینی دنیا سعی کرده‌اند بازه زمانی یادشده را تا 15 روز نیز افزایش دهند. در هر حال، در پایان بازه پیش‌بینی میان مدت، دقت پیش‌بینی به کمتر از 60 درصد کاهش می‌یابد.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: در این بخش نکته‌ای وجود دارد، زمانی که پیش‌بینی از امروز جلوتر می‌رود تا روز دهم خطای آن به 60 درصد و یا بیشتر می‌رسد و عملا میزان اعتباری که پیش‌بینی روز دهم دارد، با روز سوم تفاوت دارد و بنابراین رفتار پدیده‌های جوی به‌ویژه در یک منطقه کوچکتر ورای روز دهم با احتمال مورد ارزیابی و پیش بینی قرار می‌گیرد. به عبارتی، مراکز مدرن پیش‌بینی جهان نمی‌توانند روز دهم در رابطه با وقوع یا عدم وقوع سیل و بارش‌های سنگین و بسیاری از پدیده‌های جوی دیگر یک پیش‌بینی قطعی ارائه دهند.

وی خاطرنشان کرد: پیش‌بینی‌ها در بازه زمانی بیشتر از 15 روز بر اساس انحراف از نرمال و احتمالات بیان می‌شوند و دیگر خبری از قطعیت در پیش‌بینی‌ها مشاهده نمی‌شود. این دسته شامل پیش‌بینی‌های بلندمدت (15 روز تا سه ماه) و پیش‌بینی‌‎های اقلیمی می گردد. در حقیقت در این بازه‌های پیش‌بینی، دیگر نمی‌توان از بروز سیل و یا وقوع دقیق هر پدیده جوی مخاطره آمیز دیگری به صراحت سخن گفت. در این مرحله، صرفاً چشم اندازها (Outlook) ارائه می گردند. بدین ترتیب، در پیش‌بینی‌های فصلی تنها می‌توان گفت که بارش‌ها نرمال است یا به چه نسبت و درصدی بالاتر و یا پایین‌تر از نرمال است که البته می‌تواند بارش‌های شدیدی را هم در دل خود داشته باشد.

از نظر جوی، عامل اصلی و مستقیم وقوع تمامی سیل‌های نوروز 1398، تسلط پدیده‌ای هواشناسی موسوم به «کم ارتفاع بریده» بر روی منطقه بوده است

مفیدی در خصوص علل اصلی وقوع سیل اخیر، بیان کرد: از نظر جوی چند عامل در وقوع سیل های نوروز 1398 دخالت داشته‌اند. شاید بتوان گفت عامل نخست، حجم بسیار بالای بارش بوقوع پیوسته طی ماه‌های پاییز و زمستان سال 1397 در بخش وسیعی از کشور به‌ویژه مناطق غرب، جنوب غرب و شمال کشور بوده است. این بارش‌ها به تدریج میزان نفوذپذیری خاک را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده بود. عامل دوم، وقوع یک دوره طولانی دو تا سه هفته‌ای همراه با بارش‌های سنگین در بخش وسیعی از غرب، جنوب غرب و شمال کشور است. عامل بعدی، شدت بارش‌های نوروز 1398 در مناطق مختلف کشور است. بدون شک، وقوع بارش‌های سهمگین بیش از 300 میلیمتر تنها ظرف یکی دو روز در شمال کشور، همانطوری که در منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر سبب وقوع سیلی مهیب گردید، در بسیاری از مناطق دیگر دنیا نیز سبب بروز سیلی خانمان برانداز خواهد شد. بارش‌های گسترده‌تر و سنگین غرب و جنوب غرب کشور در ایام نوروز نیز بسیار بالاتر از توان اکولوژیک محیط این مناطق بوده است. اما به جز شدت بسیار بالا و دوره تداوم طولانی بارش‌ها، از نظر جوی، عامل اصلی و مستقیم وقوع تمامی سیل های نوروز 1398، تسلط پدیده‌ای هواشناسی موسوم به «کم ارتفاع بریده» بر روی منطقه بوده است که خود جزئی از یک پدیده گسترده‌تر جوی موسوم به پدیده «بندال» می گردد.

وی گفت: پدیده بندال، زمانی ایجاد می‌شود که بادهای غربی از حالت شرقی- غربی و یا اصطلاحاً مداری به حالت شمالی- جنوبی یا اصطلاحاً نصف النهاری تغییر شکل می‌دهند. این بادها که در جو زمین در حرکت به سمت شرق، حالتی شبیه موج به خود می‌گیرند در برخی از برهه‌های زمانی برای چند روز تا چند هفته از مسیر مستقیم و مداری خود خارج شده و همچون یک مئاندر رودخانه‌ای، در جهت عرض جغرافیایی پیچ و تاب بر می‌دارند. این حالت پیچ و تاب برداشته، امواج غربی را که در عین حال سبب کندی حرکت بادهای غربی نیز می‌گردد، پدیده بندال یا بندائی می‌نامند. در نوروز 1398 شرایط جو بر روی نیمکره شمالی سبب ایجاد پدیده بندال برای تقریبا دو الی سه هفته متمادی بر روی اروپا و خاورمیانه شد که ناهنجاری‌های شدیدی از جمله بارش های سنگین ایران را رقم زد.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد مطرح کرد: حجم بارشی که در سال جاری و در یک زمان کوتاه اتفاق افتاد، استثنایی بود و هر جای دیگر دنیا هم اتفاق می‌افتاد علی رغم رعایت مواردی مانند حریم رودخانه و آزاد بودن بستر، آبخیزداری و ... تبدیل شدن آن به سیل وجود داشت.

وی بیان کرد: ما متاسفانه بر اساس تجربه دو- سه دهه گذشته در کشور که عمدتا با بارش کمتر از نرمال مواجه بودیم به سراغ شرایط جوی حاکم بر نوروز 1398 رفتیم و برنامه‌ریزان در سطح ملی سازو کار لازم را برای مواجهه با یک دوره کوتاه هوای بد و بارش‌های سنگین پیش‌بینی نکرده بودند. متاسفانه در بالادست رودخانه‌ها به نکاتی که باید رعایت می‌شد، توجه نکردند و این امر منطقی است که بارش‌ها در زمان کوتاه، چنین آسیب‌ها و خساراتی به همراه داشته باشد.

شبکه رادار ملی می‌تواند یک ابزار مناسب باشد که به واسطه آن وقوع طوفان‌ها، بارش‌های سنگین، مسیر حرکت سامانه‌های تندری و ... را به خوبی از مراحل اولیه تشکیل تا مراحل پایانی پایش کرد

مفیدی در پاسخ به این سوال مبنی بر این که کشورهای دیگر چه راهکارهایی برای جلوگیری از چنین خسارت‌هایی دارند، خاطرنشان کرد: علی رغم تمامی تمهیداتی که برای بستر رود، حریم رودخانه‌ها و شرایط فیزیکی بالادست آنها می‌توان اندیشید، ممکن است شرایط بارشی و جوی به گونه‌ای باشد که خسارت‌ساز و منجر به سیل شود. اما نکته‌ای وجود دارد و آن این است که چگونه بر اساس علم مدیریت سیلاب، فعالیت‌هایی انجام دهیم که بارش‌های جوی سنگین و کوتاه مدت به سیل تبدیل نشود و یا اگر تبدیل شد، کم‌ترین خسارت را برجای گذارد.

وی عنوان کرد: اگر سیستم هشدار را ارتقا دهیم و سعی کنیم سریع‌تر و دقیق‌تر وقوع طوفان‌ها و بارش‌های سنگین و حجم بارش‌ها را مشخص کنیم، اقدام مهمی انجام داده‌ایم. در این زمینه، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، سامانه پیش‌گیری و هشدار برای مدیریت سیلاب از ساز و کاری کارآمدتر برخوردار است و ما از این جهت نیازمند برنامه‌ریزی‌هایی هستیم تا شرایط بهتری ایجاد شود.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: در بحث پیش‌بینی سیل‌ها و پدیده‌های مخرب جوی، افزایش ایستگاه‌های هواشناسی و ابزارالات سنجش جو، همچنین ایجاد یک شبکه رادار ملی هزینه زیادی دارد، اما به طور مشخص می‌تواند از بروز بسیاری از خسارت‌ها جلوگیری کرده و به طور قابل توجهی خسارت‌های جانی و مالی را کاهش دهد و در تشخیص سریع و دقیق پدیده‌ها و صدور هشدارهای دقیق بسیار کارآمد عمل کند. حتی افراد می‌توانند بر روی موبایل خود، اپلیکیشن‌هایی را نصب کنند تا از محدوده و مسیرهایی که در معرض طوفان‌ و دیگر پدیده‌ها است اطلاع داشته باشند. ما باید امکانات و زیرساخت های پیش‌بینی را قوی‌تر کنیم.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا دقت پیش‌بینی در ایران با استانداردهای دنیا برابری می‌کند، بیان کرد: قاعدتاً دقت پیش‌بینی‌ها در گستره ایران و خاورمیانه با دقت پیش‌بینی‌های انجام شده توسط همان مدل‌ها بر روی غرب اروپا و امریکای شمالی یکسان نیست. بخش قابل توجهی از دقت پیش‌بینی به داده‌های جوی ورودی مدل‌های پیش‌بینی بر می‌گردد که اساساً در منطقه خاورمیانه با تعداد کمتر ایستگاه‌های هواشناسی، تراکم پایین ایستگاه‌ها، کمبود داده‌های جو بالا و داده‌های راداری و غیره، در قیاس با مناطق پیش گفته از دقت کمتری برخودار خواهد بود. این مسئله به‌ویژه در شناسایی و پایش پدیده‌های جوی با مقیاس محلی و کوچک نمود بیشتری می‌یابد.

مفیدی خاطرنشان کرد: بنابراین مسائل پیش‌بینی می‌تواند به مراتب کمتر از این باشد، اما منوط به آن است که زیرساخت‌هایی ایجاد شود؛ به عنوان مثال شبکه رادار ملی می‌تواند یک ابزار مناسب باشد که به واسطه آن وقوع طوفان‌ها، بارش‌های سنگین، مسیر حرکت سامانه‌های تندری و ... را به خوبی از مراحل اولیه تشکیل تا مراحل پایانی پایش کرد. این امر موجب می‌شود بسیاری از محصولات زراعی نجات یابند و در بخش‌های مختلف اقتصادی خسارت‌ها کاهش یافته و در پیش‌بینی‌های عملیاتی شرایط بهبود یابد.

وی تصریح کرد: متاسفانه برای انجام پیش‌بینی‌های فصلی در کشور تقریبا هیچ زیرساختی وجود ندارد و بیشتر مصرف کننده هستیم. از این جهت لازم است که در مقیاس ملی یک برنامه‌ریزی دقیق صورت گیرد. طی سال‌های گذشته پیشرفت های قابل توجهی در سطح جهانی بر روی پیش بینی‌های فصلی و پیش‌بینی های اقلیمی صورت گرفته که ما از آن غافل شده‌ایم. این پیش‌بینی ها در مقیاس کلان، کمک شایان توجهی به برنامه‌ریزان و مدیران می‌کنند.

مفیدی در پاسخ به این سؤال که آیا بارش‌های نوروز 1398 با پدیده تغییرات اقلیمی ارتباط دارد، اظهار کرد: اگر بپذیریم که طی چند دهه گذشته تغییرات معنی‌داری در رفتار جو زمین در قالب پدیده گرمایش جهانی در سامانه اقلیم زمین بوقوع پیوسته است، بنابراین، می‌توانیم در یک نگاه کلی، وقوع بارش‌های سنگین نوروز 1398 را نیز از اثرات این پدیده در نظر بگیریم. در این رابطه، مطالعات پژوهشگران جو نشان می‌دهد که پدیده تغییرات اقلیمی بیشترین نمود خود را در وقوع رخدادهای فرین (بروز رفتار نابهنجار در پدیده‌های جوی) نشان می‌دهد. به عبارتی، وقوع بارش‌های سنگین‌تر و گسترده‌تر می‌تواند یکی از نمودهای بارز تغییرات اقلیمی زمین باشد. در این رابطه شاید این سوال مطرح شود که چگونه می‌توان وقوع بارش‌های سنگین نوروز 1398 و به طور کلی رخدادهای فرین جوی و اقلیمی را از نظر فیزیکی به تغییرات اقلیمی ربط داد؟ در پاسخ باید گفت: نتایج پژوهش‌های اقلیمی اخیر نشان داده است که طی یک تا دو دهه گذشته، میزان و شدت رخدادهای فرین جوی از جمله بارش‌های سنگین، خشکسالی‌ها، امواج گرمایی و ... به طور قابل توجهی در مناطق مختلف جهان افرایش یافته است.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در بررسی علت مستقیم افزایش این دسته از رخدادها، اخیراً تئوری جدیدی با عنوان «تقویت شمالگان» ارائه شده است که به نوعی ساز وکار وقوع این رخدادها را در بستر پدیده گرمایش جهانی تبیین می‌نماید. اساس این تئوری بر این واقعیت استوار است که بالاترین گرمایش جهانی ثبت شده در منطقه شمالگان و عرض‌های بالا در قطب شمال به‌وقوع پیوسته است. به طور ساده، افزایش دما در عرض‌های شمالی سبب کاهش اختلاف دما بین قطب شمال و استوا گردیده که در ادامه، کاهش شیب فشار نصف‌النهاری را در پی داشته است. نتیجه کلی این که بادهای غربی که در عرض‌های میانه به شکل موج به سمت شرق جابجا می‌شوند و اصطلاحا به «امواج راسبی» مشهور هستند به واسطه کاهش شیب فشار نصف النهاری، میزان فعالیت و گسترش نصف النهاری (عرضی) آنها تغییر یافته است. نتیجه مستقیم تغییر الگوی امواج یادشده، افزایش رخدادهای فرین جوی، از جمله بارش‌های سنگین، در نیمکره شمالی است.

آیا وارد دوره ترسالی شده‌ایم؟

مفیدی در پاسخ به این سؤال که آیا وارد دوره ترسالی شده‌ایم؟ اظهار کرد: قضاوت در این رابطه، نیازمند بهره‌گیری از مدل‌های اقلیمی است که کار آنها شبیه‌سازی شرایط اقلیمی حاکم بر آینده زمین است. در مراجعه به خروجی‌های اغلب مدل‌های اقلیمی، فارغ از انواع سناریوهایی که در اجرای آنها به‌کار گرفته شده‌اند، متاسفانه بخش‌های وسیعی از ایران و خاورمیانه طی دهه‌های آینده، بارش‌های کمتر از نرمال (خشکسالی) را تجربه خواهند نمود. در حقیقت، بر اساس خروجی اغلب مدل‌ها، خشکسالی‌ها تا پایان قرن حاضر در بیشتر مناطق ایران افزایش پیدا می‌کند. بنابراین، صرف وقوع یک دوره پر بارش در نوروز 1398 را نمی‌توان دال بر ورود کشور به یک دوره ترسالی دانست.

وی گفت: متاسفانه بیشتر مدل‌ها در دوره یادشده، برای نیمه شمالی خاورمیانه از جمله ایران شرایط خشک‌تری را نشان می‌دهند.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: بسیاری از افراد و مدیران به به سادگی، تمامی چالش‌ها و مسائل زیست‌محیطی سال های اخیر کشور از جمله خشک شدن دریاچه‌ها، تالاب‌ها، افزایش طوفان‌های گردوغباری، خشکسالی‌های شدید و گسترده و ... را ناشی از وقوع پدیده تغییر اقلیم جهانی می‌دانند. به عبارتی، تغییر اقلیم به عنوان علت بروز بسیاری از مسائل زیست‌محیطی ایران معرفی می گردد. غافل از ان که، بروز بسیاری از مسائل و چالش‌های زیست‌محیطی ایران ناشی از بهره‌برداری غیر اصولی، بی‌رویه و نادرست از منابع طبیعی و تغییر کاربری زمین در کشور بوده است. به تعبیری، برخلاف تصور عموم، این تغییرات محلی گسترده عرصه‌های طبیعی در ایران زمین است که بروز تغییرات در رفتار جو را در مقیاس‌های محلی و منطقه‌ای در پی داشته است.