شناسه : ۱۶۰۲۵۳۴ - چهارشنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۸ ساعت ۰۲:۳۸
اقتصاد شهری چیست؟
اقتصـاد کلان مسـائلی مـانند درآمد ، تورم ، بـیکـاری ، هزینه‌هـای دولتی ، صـادرات و واردات را در سطح شهری توضـیح مـی‌دهد . در صورتی که اقتصـاد خرد مسـائل واحدهـای کوچک مـانند کـارخـانه‌هـا ، کـارگـاه‌هـا و هزینه خـانوارهـا را بررسی مـی‌کند ، امـا مسـائل زیـادی در اقتصـاد شهری وجود دارد که امکـان بررسی آنهـا بدون در نظر گرفتن فضـا (مکـان) و فــاصـلـه وجود ندارد ، در حـالی که تئوری‌هـای اقـتـصــاد خـرد و کـلان بـرای توضـیح حقـایق اقتصـادی ، فـاصله و فضـا (مکـان) را در نظر نمـی‌گـیرند . در ضمن تئوری‌هـای چندانی در اقتصـاد کلان وجود ندارد که بتواند مسـائلی از قبـیل اشتغـال و درآمد و تولـید را در اقتصـاد بـاز ، مـانند شهر مورد بررسی قرار دهند. بنـابراین در اقتصـاد شهری سعی مـی‌شود مســائـل تخـصــیص عـوامـل تولـید و توزیع درآمد واقعی (کـالاو خدمـات) در داخل و بـین منـاطق شهری به طور علمـی‌بررسی و توضـیح داده شود . در اقتصـاد شهری بـاید بدانـیم کـالاو خدمـات نه تنهـا در داخل یک شهر، بلکه بـین شهرهـا چگونه تولـید و توزیع مـی‌شود ، علل پـیدایش شهر چـیست ؟ چرا شهرهـا رشد و توسعه مـی‌یـابند ؟ آیـا رقــابتـی بـیـن شـهرهـا وجود دارد؟ دربـاره استفـاده از زمـین در شهر چگونه تصمـیم گرفته مـی‌شود ، سـاخت و شکل شهر چگونه است؟ حـاشـیه نشـینی و اثرات مثبت یـا منفی آن در عدم تعـادل اقتصـاد شهری و بسـیـاری از مشکلات شهری در این نوع از اقتصـاد مورد بررسی قرار مـی‌گـیرد. در مجموع بـاید در نظر داشت که در اقتصـاد شهری به افراد به عنوان یک مصرف کننده یک رای دهنده در جـامعه شهری، فردی که موجب شلوغی و تراکم و آلودگی محـیط مـی‌شود و بـالاخره فردی که درگـیر مسـائل و مشکلات شهری است، نگریسته مـی‌شود. در قلمرو و نگرش‌هـای اقتصـاد شهری سه نظریه مطرح است که در ادامه این نظریه‌هـا را به اختصـار توضـیح مـی‌دهم :
1 . مکـان یـابی فعـالـیت کشـاورزی یـا فـاصله تـا بـازار
این نظریه یـا مدل اقتصـادی نخستـین بـار توسط یک اقتصـاد دان آلمـانی به نـام «وان تونن» مطرح شد که بر اسـاس آن محصولات مختلف کشـاورزی از محل تولـید تـا بـازار فروش به نسبت فـاصله ارزش گذاری و قـیمت یـابی مـی‌شد ، بر اسـاس این مدل محصولاتی که بـا فـاصله نزدیکتر به بـازار عرضه مـی‌شوند بـا احتسـاب هزینه حمل ونقل و نوع محصول سود بـیشتری را عـاید کشـاورز مـی‌کردند، این مدل اقتصـاد روستـایی از اهمـیت ویژه ای برخوردار است
2 . مکـان یـابی صنـایع
در این مدل بحث در مورد مکـان یـابی صنـایع است که بـا جنس خـاک ، مـاهـیت صنـایع ، واحدهـای تولـیدی ، حمل و نقل و بـازار فـروش مـحصولات و نـیز عـامل انسـانی (کـارگر) و حجم سرمـایه گذاری‌هـا در ارتبـاط است . این مدل نخستـین بـار توسط اقتصـاددان آلمـانی به نـام «آلفرد وبر» پـیشنهـاد شد که بر اسـاس آن محصولات صنـایع و مکـان استقرار صنـایع بـا توجه به عوامل فوق محـاسبه شده و به حداکثر سود مـی‌رسـید که فـاصله تـا بـازار فروش و نـیروی انسـانی و هزینه‌هـای تولـید در این مدل متعـادل است و هر چه قدر صنـایع به معـادن اولـیه نزدیکتر و به راه‌هـای ارتبـاطی سریع دسترسی داشته بـاشد، از سود بـیشتری برخوردار خواهند بود .
3 . مکـان یـابی خدمـات و نظریه مکـان مرکزی
این نظریه نخستـین بـار پـیش از سـال 1940 مـیلادی توسط اقتصـاد دان آلمـانی «والتر کریستـالر» مطرح و سپس توسط اقتصـاددان دیگری به نـام «آگوست لش» در سـال 1940 در مورد شهرهـا و روستـاهـا ی پـیرامون آنهـا مورد تجزیه و تحلـیل قرار گرفت ، این نظریه مبتنی بر این است که اصولامصرف کنندگـان کـالاو خدمـات سعی دارند کـالاهـای مورد نـیـاز خود را از نزدیکترین مرکز تولـید و عرضه کـالابه دست آورند و بـا این کـار از هزینه‌هـای جـابه جـایی بکـاهند و در واقع بهـای کمتری برای هر کـالابپردازند. در اقـتـصـاد شـهری امروز بـا تجمع تولـیدات و مراکز فروش در شهرهـا و نـیـاز به جلب مشتری و نـیز فـاصله گـیری شهرهـا از هم و توسعه چشمگـیر دیگر شهرهـا بـا توجه به افزایش جمعـیت و گسترش بی اندازه شهرهـا این نظریه یـا مدل، کـاربردهـای بسـیـاری داشته است ایجـاد فروشگـاه‌هـای زنجـیره ای و ... که در شهرهـا و روستـاهـای پــیـرامـون بر اسـاس این نظریه شکل گرفته است و عرضه کـالاو خدمـات را تحت پوشش قرار مـی‌دهد، اهمـیت زیـادی دارد.
کـاربرد مدل‌هـای اقتصـاد شهری
عوامل موثر بر کـاربری مدل‌هـای اقتصـاد شهری در کشورهـای در حـال توسعه شـامل بـازار رسمـی‌و غـیر رسمـی‌کـار و اشتغـال ، حمل ونقل، نسبت عوامل تولـید ، انتخـاب مکـان سکونتی و نقش دولت است که در ذیل به طور اجمـالی به بررسی این عوامل پرداخته مـی‌شود .
1 . بـازار رسمـی‌و غـیر رسمـی‌کـار و اشتغـال
رشد سریع جمعــیت در شهرهـایی که دارای درآمد پـایـین و دوگـانگی در تکنولوژی هستند، بـازارهـای دوگـانه ایجـاد مـی‌کند ، مدل‌هـا و روش‌هـای موجود برای تحلــیل و توسعه شهری بـیشتر به بـازار رسمـی‌و متشکل نـیروی کـار نظر دارند، در این چـارچوب (بـازار رسمـی) سفرهـای کـاری در شهر مهمترین عـامل در مدل‌هـای اقتصـاد شهری به شمـار مـی‌رود و به عنوان مهمترین فعـالـیت حمل ونقل مـحـسوب مـی‌شود ، در شهرهـای کشورهـای در حـال توسعه اهمـیت این مسـاله مورد سوال است . دلالی ، واسطه گری، فروشندگـی، دوره گردی و بسـیـاری از مشـاغل نـامشخص که درون شهرهـا ی کشورهـای در حـال توسعه وجود دارند، نـیـازی به سفرهـای منظم و مرتب روزانه کـاری ندارند ، این مشـاغل تـا حد 10درصد از کل مشـاغل شهر را تشکـیل مـی‌دهند. بدین ترتـیب کـاربرد مدل‌هـایی که بر اسـاس سفر برای کـار طرح و تهـیه شده اند، در این شهرهـا بـا مـشکل مواجه شـده و گـاه بی معنـا نخواهد بود . بـازار غـیر رسمـی‌و غـیر متشکل کـار همگن نبوده و گستره درآمدهـا در آن بسـیـار وسـیع است، پـیچـیدگی مسـاله وقتی افزایش مـی‌یـابد که در نظر بگـیریم بـیشتر کـارکنـان بـازار غـیر رسمـی‌کـار دومـین یـا چندمـین شـاغل خـانوار هستند، بدین ترتـیب مدل‌هـایی که براسـاس مکـان یـابی خـانوار ، بـا توجه به محل کـار تدوین شده اند، در این مورد نـیز کـاربرد چندانی نخواهد داشت.
2 . حمل ونقل
هر چند گونه‌هـای حمل ونقل کمتر بـاشد، استفـاده از مدل‌هـای اقتصـاد شهری سـاده تر است. در شهرهـای کشورهـای در حـال توسعه پـایـین ترین گروه درآمدی اغلب پـیـاده سرکـار مـی‌روند ، شـاغلـین بـا درآمد از اندکی بـیشتر از دوچرخه و موتورسـیکلت استفـاده مـی‌کنند . گروه عـامـیـان درآمد از اتوبوس و مـینی بوس و تـاکسی و مسـافرکش‌هـای شخصی و گروه پردرآمد از اتومبـیل شخصی بهره مـی‌گـیرند . وسـایل دیگری نـیز مـانند وانت و غـیره برای حمل ونقل به کـار مـی‌روند؛ از سویی در کشورهـای در حـال توسعه زمـان سفرهـای کـاری به مراتب از زمـان سفر در کشورهـای توسعه یـافته کمتر است که به معنـای عدم تمرکز فضـایی اشتغـال است . این نکته ای است که در اغلب مدل‌هـای برنـامه ریزی شهری در نظر گرفته نشده است یـا در نظر گرفتن آنهـا چنـان مدل اقتصـادی شهری را پـیچـیده مـی‌کند که در عمل بی فـایده مـی‌شود .
3 .نسبت عوامل تولـید
در شهرهـا به طور معمول ضریب سرمـایه به زمـین و سرمـایه به کـار بـالاتر از سـایر نقـاط جمعـیتی است ، در شهرهـا و کشورهـای در حـال توسعه که هم سرمـایه کمـیـاب است، هم زمـین و هم نـیروی کـار مـاهر انتخـاب ضریب منـاسب برای عوامل تولـید و استفـاده از تکنـیک‌هـای کـاربر یـا سرمـایه بر کـاملا موردی است و نـیـاز به مدل‌هـایی دارد که بـا تمـامـی‌ویژگـی‌هـای تـابع تولـید در آن منطقه سـازگـار بـاشد ، از سویی دیگر کمبود سرمـایه و سـایر عوامل تولـید ایجـاب مـی‌کند که مدل توسعه نه تنهـا شهر بلکه کشور و منطقه را در بر مـی‌گـیرد تـا بهترین تخصـیص عوامل کمـیـاب را به کـاربردهـای گونـاگون در محدوده‌هـای جغرافـیـایی گونـاگون بـیـابد .
4 .انتخـاب مکـان سکونتـی
پـایـین بودن سطح درآمد در کشورهـای در حـال توسعه موجب مـی‌شود که گستره انتخـاب خـانوارهـای کم درآمد محدود بـاشد، به سخن دیگر پـایـین بودن سطح درآمد آن چنـان است که اغلب خـانوارهـای کم درآمد عملاحق انتخـابی بر مسکن خود و مکـان آن در شهر ندارند .
5 . نقش دولت
بـا وجود آن کـه در کشـورهـای در حــال توسعـه مـیزان دخـالت دولت در توسعه شهری زیـاد است ، امـا این دخـالت سـاختن مدل‌هـای منـاسب برای توسعه شهری را تسهـیل نمـی‌کند، زیرا در عـمل قـدرت اجـرایـی دولـت و مـیزان همـاهنگی بـین دستگـاه‌هـای مسوول بسـیـار کمتر از آن است که برای تحقق هدف‌هـای طرح توسعه شهر مورد نـیـاز است . از سوی دیگر مـیزان اعمـال قدرت دولت در اجرای برنـامه‌هـای توسعه شهری و گروه‌هـای مختلف یکسـان نـیست . دولت بر چگونگی عملکرد بـازارهـای غـیر متشکل و غـیررسمـی(چه بـازار مسکن ، بـازار کـار ، بـازار خرده فروشی و تجـارت غـیر رسمـی) نظـارت و قدرت اجرایی چندانی ندارد.
منبع:
مرجع مدیریت شهری
