مقام معظم رهبری: بنده وقتی اعمالی را که در ماه رمضان از سوی شارع مقدّس مورد اهتمام است، ملاحظه می کنم -یعنی روزه ماه رمضان، تلاوت قرآن مجید، خواندن دعاهای مأثور و توسّلاتی که به ذیل عنایات حضرت باری تعالی وجود دارد- می بینم در میان این چهار عنصر بسیار مهم که روزه ماه رمضان، واجب هم هست، آنچه برای ما خیلی اهمیت دارد، استغفار است؛ طلب مغفرت، طلب گذشت از سوی پروردگار عالم نسبت به آنچه از روی قصور، از روی جهالت و خدای نکرده از روی تقصیر، از ما سر زده است...
قصد ندارم که مجّدداً درباره استغفار، به عنوان یک بحث فکری یا یک بحث قرآنی و حدیثی صحبت کنم؛ بلکه می خواهم به مناسبت نزدیکی لیالی مبارکه قدر -این شب های عزیز و بسیار مهم- مسأله استغفار را یادآوری کنم.
احتیاج به استغفار
عزیزان من؛ برادران و خواهران! قدم اوّل، طلب مغفرت کردن از خدای متعال و به خدا بازگشتن است. توبه یعنی به سوی خدا برگردیم. هرجا که شما باشید، در هر حدّی از کمال که باشید -حتّی در حد امیرالمؤمنین علیه الصّلاة و السّلام- باز به استغفار احتیاج دارید! خدای متعال به پیغمبرش می فرماید: «و استغفر لذنبک»، «فسبّح بحمد ربّک و استغفره». بارها در قرآن، خدای متعال به پیغمبر می فرماید «استغفار کن». با این که پیغمبر معصوم است، گناه از او سر نمی زند و از دستور الهی تخلّف نمی کند اما به او هم می فرماید «استغفار کن!»
البته این که استغفارِ اولیا و بزرگان از چیست، خود مقوله قابل بحثی است. استغفار آنها از گناهانی چون گناهان امثال ما نیست؛ آن گناهان از آن ها سر نمی زند. مقام آن ها بالاست. قرب به حضرت ربوبی و مقام ربوبّیت در حدّ اعلاست. در آن مقام قرب، گاهی چیزهایی که برای ما مباح است -شاید حتّی چیزهایی که برای ما مستحب است- برای آن بزرگواران مانع و رادع است. آن ها مناسب با شأن آن قرب است که استغفار می کنند؛ آن هم استغفار جدّی، نه استغفار صوری.
دعای کمیل را ببینید! امیرالمؤمنین علیه الصّلاة و السّلام در دعای کمیل -که طبق روایات، این دعا از آن بزرگوار صادر شده است- انشائاً و در اوّل بار، با شروع دعا به استغفار می پردازد. اوّل خدا را به اسمش، به قدرتش، به عظمتش، به صفات جلال و جمالش سوگند می دهد و بعد از آن همه قسم دادن، شروع می کند به استغفار کردن: «اللّهم اغفرلی الذّنوب التی تهتک العصم» تا آخر. دعای ابی حمزه ثمالی و دعاهای گوناگون دیگر از این انسان های بزرگ، همین طور است. من و شما به استغفار احتیاج داریم.
ای مؤمنین؛ عزیزان؛ ای دل های پاک و صاف! مبادا مغرور شوید و بگویید ما که گناهی نکرده ایم! چرا؛ غرق قصوریم، غرق تقصیریم! «و ما قدر أعمالنا فی جنب نعمک». آنچه کار خوب که ما به خیال خودمان انجام می دهیم، در مقابل نعم پروردگار و در مقابل حقّ شکر الهی، چه ربطی و چه نسبتی دارد؟! چقدر قابل ذکر است؟! ما نمی توانیم آن حقّ شکر را ادا کنیم؛ نمیت وانیم! «لاالذی أحسن استغنی عن عونک»؛ مگر می شود انسان از تفضل و لطف الهی در آنی از آنات، مستغنی باشد؟! همیشه محتاجیم؛ همیشه هم لطف پروردگار می رسد: «خیرک إلینا نازل». ما هم از ادای شکر عاجزیم و این قصور یا تقصیر است و به هرحال طلب مغفرت می خواهد.
روزی خواهد رسید که...
شب قدر، فرصتی برای مغفرت و عذرخواهی است. از خدای متعال عذرخواهی کنید. حال که خدای متعال به من و شما میدان داده است که به سوی او برگردیم، طلب مغفرت کنیم و از او معذرت بخواهیم؛ این کار را بکنیم، والّا روزی خواهد آمد که خدای متعال به مجرمین بفرماید: «لایؤذن لهم فیعتذرون». خدای نکرده در قیامت به ما اجازه عذرخواهی نخواهند داد. به مجرمین اجازه نمی دهند که زبان به عذرخواهی باز کنند؛ آن جا جای عذرخواهی نیست. این جا که میدان هست، این جا که اجازه هست، این جا که عذرخواهی برای شما درجه میآفریند، گناهان را می شوید و شما را پاک و نورانی میکند، از خدای متعال عذرخواهی کنید. این جا که فرصت هست، خدا را متوجّه به خودتان و لطف خدا و نگاه محبّت الهی را متوجّه و شامل حال خودتان کنید. «فاذکرونی اذکرکم»؛ مرا به یاد آورید، تا من شما را به یاد آورم.
در همان لحظه ای که شما دلتان را متوجّه خدای متعال و خدا را در دل خودتان حاضر می کنید و به یاد خدا می افتید، خدای متعال در همان لحظه، چشم لطف و مهر و عطوفتش متوجّه شماست؛ دست لطف و بذل و بخشش او به سوی شما دراز است. خدا را به یاد خودتان بیندازید، و الّا روزی خواهد رسید که خطاب الهی به سمت گناهکاران میآید که «إنّا نسیناکم»؛ ما شما را فراموش کردیم، ما شما را به دست فراموشی سپرده ایم، بروید! عرصه قیامت این گونه است.
امروز که خدای متعال اجازه داده است که شما به زاری، تضّرع و گریه بپردازید، دست ارادت به سوی او دراز کنید، اظهار محبّت نمایید و اشک صفا و محبّت را از دل گرم خودتان به چشم هایتان جاری سازید. این فرصت را مغتنم بشمارید والّا روزی هست که خدای متعال به مجرمین بفرماید: «لاتجأروا الیوم»؛ بروید، زاری و تضّرع نکنید، فایده ای ندارد: «إنّکم منّا لاتنصرون». این فرصت، فرصت زندگی و حیات است که برای بازگشت به خدا در اختیار من و شماست و بهترین فرصت ها ایامی از سال است که از جمله آنها ماه مبارک رمضان است و در میان ماه مبارک رمضان، شب قدر!
شب قدر هم در میان این سه شب است. طبق روایتی که مرحوم «محدّث قمی» نقل میکند، سؤال کردند که کدام یک از این سه شب -یا دو شب بیست ویکم و بیست وسوم- شب قدر است؟ در جواب فرمودند: چقدر آسان است که انسان، دو شب -یا سه شب- را ملاحظه شب قدر کند. چه اهمیت دارد بین سه شب مردّد باشد. مگر سه شب چقدر است؟ کسانی بوده اند که همه ماه رمضان را از اول تا آخر، شب قدر به حساب می آوردند و اعمال شب قدر را انجام می دادند! قدر بدانید.
فرصتی برای ملت
ملتی که دل خود را با خدای خود این گونه صاف کند که درِ خانه خدا برود، از خدا صادقانه بخواهد و به خدا صادقانه پناه ببرد، هرگز بدبخت و روسیاه نخواهد شد؛ دچار فساد، دچار ذلّت، اسیر دشمن و دچار اختلاف داخلی نخواهد شد. آنچه از این بدبختی ها بر سر ملت ها می آید، «فبما کسبت أیدیکم»؛ بر اثر کوتاهی ها، غفلت ها، گناهان و فسادهایی است که خودمان برای خودمان درست می کنیم! کسی که درِ خانه خدا می رود، خود را یک قدم به عصمت و به حفظ و نگهداری از گناه نزدیک می کند.
به خدا پناه ببریم، از خدا بخواهیم، برای خدا کار کنیم و قدم برداریم و دل ها را به خدا بسپریم. صفای دل هایمان را با یاد خدا روزافزون کنیم. وقتی دل ها با صفا شد؛ وقتی دل ها چنگ در دنیا نزد و اسیر دنیا و مادّیات نشد، آن وقت جامعه، جامعه ای می شود با مردمی حقیقتاً نورانی و با صفا و پاک. چنین مردمی، خوب تلاش می کنند، خوب کار می کنند، دنیای خودشان را هم خوب می سازند. دلبسته نبودن به دنیای شخصی، معنایش نساختن دنیا نیست؛ آبادی دنیا، کاری برای خدا و جزو کارهای اُخروی است. آنچه که به آبادی زندگی مادّی می انجامد، چیزی است که خدا از ما خواسته است و این هم یک عمل اُخروی است. همین هم وقتی با یاد خدا همراه باشد، بهتر، روان تر، شیرین تر و کامل تر انجام می گیرد.
این روزها را قدر بدانید. شب های قدر را حقیقتاً قدر بدانید. قرآن صریحاً می فرماید: «خیر من ألف شهر»؛ یک شب بهتر از هزار ماه است! این خیلی ارزش دارد. شبی است که ملائکه نازل میشوند. شبی است که روح نازل می شود. شبی است که خدای متعال آن را به عنوان «سلام» دانسته است. سلام، هم به معنی درود و تحیت الهی بر انسان هاست، هم به معنای سلامتی، صلح و آرامش، صفا میان مردم، برای دل ها و جان ها و جسم ها و اجتماعات است. از لحاظ معنوی، چنین شبی است! شب های قدر را قدر بدانید و برای مسائل کشور، مسائل خودتان، مسائل مسلمین و مسائل کشورهای اسلامی دعا کنید.
کشورهای اسلامی چقدر مشکلات دارند! حلّ آن مشکلات را از خدا بخواهید. برای همه انسان ها دعا کنید. برای هدایت انسان ها، برای خودتان، برای زندگی تان، برای مسؤولین تان، برای کشورتان، برای گذشتگان تان و برای آن چیزی که می خواهید خدای متعال به شما بدهد، دعا کنید. این ساعات و دقایق را قدر بدانید. بنده هم از همه شما برادران و خواهران عزیز، در شب های مبارک قدر، ملتمس دعا هستم.
خطبه های نماز جمعه تهران؛ 26/10/76