سیطره فروشگاه‌های زنجیره‌ای و آنلاین

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، گردش مالی بزرگ‌ترین شرکت جهان به 500 میلیارد دلار می‌رسد، شرکتی که نه نفتی، نه صنعتی و نه حتی تکنولوژیک است. کار تخصصی شرکت وال مارت، «توزیع» است. شرکتی امریکایی که از مجموعه‌ای از فروشگاه‌های زنجیره‌ای تشکیل شده و بزرگ‌ترین مجموعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در جهان است. این شرکت بیشترین گردش مالی را در سال 2018 داشته و بالاتر از تمام شرکت‌های نفتی در جهان ایستاده است. از طرف دیگر، «آمازون» نیز یکی از با ارزش‌ترین شرکت‌های جهان به حساب می‌آید، شرکتی که کار آن هم تنها «توزیع» کالاست و از طریق یک صفحه اینترنتی، به تمام جهان کالا می فروشد. ارزش شرکت «آمازون» از یک تریلیون دلار گذشته و در دسته‌بندی شرکت‌های با ارزش جهان در سال 2019، در دسته چهارم قرار گرفته است. گردش مالی و ارزش این شرکت‌ها راوی خوبی برای وضعیت نظام توزیع در جهان است. در کشورهای توسعه یافته، فرآیندهای توزیع مدرن، سریع و شفاف است، آنقدر که در زنجیره تأمین کالا کم‌ترین اختلال وجود داشته باشد.

مسیر توزیع در جهان

فائو، سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد در گزارشی درباره وضعیت توزیع در جهان می‌نویسد:«توزیع دو مؤلفه دارد؛ نهادی و فیزیکی. نهادهای واقعی شامل خرده فروشان، اصناف و نمایندگان فروش هستند عوامل فیزیکی نیزبه فرآیندهای حمل و نقل، انبارداری، ارتباطات و... مربوط می‌شود. کشورهای در حال توسعه، در بسیاری از این موارد با مشکلات جدی مواجه هستند. این مسأله در حوزه محصولات غذایی و کشاورزی، اهمیت حیاتی دارد.» بر اساس گزارش فائو، اهمیت نظام توزیع تا آنجایی است که می‌تواند امنیت غذایی را با مشکل مواجه کند. مهم‌ترین مشکل در کشورهای در حال توسعه نیز «کانال‌های طولانی» برای توزیع کالا است. این کانال‌های طولانی و فرآیندهای غیرضروری، باعث می‌شود که هزینه تمام شده کالاها بالا برود و از طرفی دیگر، سود تولیدکنندگان واقعی کاهش یابد. فرآیندی که برای هر دو طرف تولیدکننده و مصرف‌کننده با ضرر همراه است. آن‌طور که فائو تحلیل می‌کند، موفقیت کشورهای توسعه یافته در کوتاه کردن مسیر کانال‌های توزیع و بهینه کردن آن است.

 مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی نیز مطالعه‌ای درباره نظام توزیع در جهان و در مقایسه با ایران انجام داده است. این گزارش نشان می‌دهد که در کشورهای توسعه یافته با به‌کارگرفتن روش‌های نوین و توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای، نظام توزیع کالا و خدمات متحول شده است. در بخشی از این گزارش آمده است: «نظام توزیع کالا و خدمات از جمله بخش‌های مهم در اقتصاد کشورهاست که از یک طرف کالاها و خدمات را در اختیار مصرف‌کنندگان و از طرف دیگر اطلاعات و نقدینگی را به بخش‌های تولیدی (داخل یا خارج از کشور) ارائه می‌دهند. در اکثر کشورها گسترش استفاده از ابزار و روش‌های نوین نگهداری، چیدمان، حمل ونقل و در نهایت توزیع کالاها وخدمات، همراه با رعایت استانداردهای مختلف با صرف کمترین هزینه و زمان در فرآیند مربوطه، به‌عنوان شاخص‌های توسعه و پیشرفت نظام توزیع کالاو خدمات، در نظر گرفته می‌شوند. بخش توزیع کالا و خدمات را می‌توان به‌عنوان موتور رشد بخش‌های تولیدی اقتصاد در نظر گرفت. نظام توزیع کالاو خدمات در کشورهای کم‌تر توسعه یافته و بخصوص در ایران به شکلی است که نه تنها توزیع کالاها و خدمات با کم‌ترین هزینه و زمان صورت نمی‌گیرد، بلکه اکثر استانداردهای لازم سلامت و بهداشت در نگهداری، ذخیره سازی، حمل و نقل و توزیع کالاها و خدمات رعایت نمی‌شود.»

بر اساس این گزارش، طی سال‌های اخیر بخش اعظم توزیع کالا‌ها در کشور‌های جهان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای صورت گرفته است، این گونه فروشگاه‌ها با امکانات وسیع در محل‌های مناسب در مساحت‌های گسترده تعداد بسیار زیادی از کالا‌های مختلف را با مناسب‌ترین قیمت‌ در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند. به نحوی که در آلمان به ازای هر 1000 مصرف‌کننده 9/4واحد صنفی با متوسط اشتغال 7/6نفر در هر واحد صنفی فعال است.

بازارهای جدید، راه آینده نظام توزیع

مجمع جهانی اقتصاد سال گذشته گزارشی درباره وضعیت آینده بازارها منتشر کرد که تأکید آن روی نظام توزیع و خرده فروشی‌ها بود. این گزارش نشان می‌داد که دهه آینده سال‌های طلایی برای مصرف‌کنندگان است چون خریداران گزینه‌ها و کنترل‌های بیشتری در مقایسه با گذشته دارند. طبق این گزارش، خرده فروشی به نیازهای در حال تغییر مشتریان وابسته است. سیر تکاملی در تقاضای مصرف، با نوآوری‌های فناوری دگرگون شونده همچنان به تغییرات اساسی کمک می‌کند. مجمع جهانی اقتصاد پیش‌بینی کرده است که حجم تغییرات در نظام خرده فروشی در 10 سال پیش رو بسیار بیشتر از تغییراتی است که در 40 سال گذشته رقم خورده است. محرک کلیدی طی دهه آینده بر ایجاد درک عمیق و ارتباط با مشتریان بنا خواهد شد و بر بازارهای توسعه یافته دیجیتالی تمرکز خواهد داشت.

این گزارش بین‌المللی نشان می‌دهد که محرک‌های موفقیت در این زمینه شامل چندین مؤلفه است. ایجاد درک بیشتر و ارتباط قدرتمندتر با مصرف‌کنندگان یکی از این پارامترها به شمار می‌آید. همسو با تغییرات فناوری،بسط مدل‌های تجاری منعطف نسبت به فضاهای دیجیتال و واقعی از دیگر مؤلفه‌ها به شمار می‌آید. تعریف مجدد و ایجاد قابلیت‌های آتی کلیدی نیز چهارمین عامل محسوب می‌شود. این فرصت جدید اما با چالش‌هایی نیز همراه است. مجمع جهانی اقتصاد، یکی از این چالش‌ها را هزینه زیاد و سختی اجرای فناوری‌های نوین اعلام کرده است. سرعت آهسته تغییرات فرهنگی نیز به‌عنوان یکی دیگر از چالش‌ها معرفی شده است.

همه گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد که نظام توزیع، به سمت آنلاین شدن هرچه بیشتر حرکت می‌کند.بانک جهانی در گزارشی درباره سرعت تغییرات آنلاین می‌نویسد«در سراسر جهان طی یک دهه گذشته انفجاری برای تجارت الکترونیک رخ داده است؛ انفجاری که فقط مخصوص جهان توسعه‌یافته نیست و شامل کشورهای در حال توسعه هم می‌شود. بر اساس شاخص تجارت الکترونیک جهانی، چین در رتبه دوم، شیلی در رتبه نوزدهم، مکزیک در رتبه هفدهم و برزیل نیز در رتبه بیست‌و‌یکم در میان 30 بازار مهم تجارت الکترونیک قرار می‌گیرند. همچنین هند، اندونزی و چین نیز در سال 2017 در میان 10 کشور با بالاترین میزان خرید آنلاین در جهان قرار گرفته‌اند. بر اساس اطلاعات پایگاه داده‌ پردازی استاتیستا، در حال حاضر حجم تجارت جهانی 2.3 تریلیون دلار است و پیش‌بینی می‌شود که در سال 2021 به 4.5 تریلیون دلار برسد. به این ترتیب از سال 2014 تا 2021؛ افزایشی 246 درصدی در حجم فروش تجارت الکترونیکی اتفاق خواهد افتاد.

بهترین کشورها در نظام توزیع

 مؤسسه «کرنی» وضعیت 30 کشور در حال توسعه را از نظر موقعیت آنها برای سرمایه‌گذاری در زمینه خرده فروشی رتبه‌بندی می‌کند. مهم‌ترین مؤلفه در این زمینه، بهینه بودن نظام توزیع است. بازارهایی که موقعیت مطلوبی در این بخش دارند به‌عنوان بازارهای مطلوب برای صادرات محصولات نهایی در سطح خرده فروشی شناخته می‌شوند. برندهای مشهور تولیدکننده مواد غذایی، پوشاک و سایر محصولات نهایی معمولاً برای شناسایی بازار هدف، تأسیس فروشگاه و افتتاح نمایندگی فروش، موقعیت‌های کشور هدف را از نظر خرده فروشی می‌سنجند.

 بر اساس این گزارش کشور چین با امتیاز 65.3 در رتبه نخست شاخص خرده فروشی قرار گرفته است، بعد از کشور چین کشورهای اروگوئه، شیلی و قطر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. شاخص توسعه خرده فروشی آخرین بار در سال 2011 برای ایران محاسبه شده که ایران با امتیاز 39.3 از 100 در رتبه 29 قرار گرفته است. ثروت ایرانیان بر اساس آمارهای بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی سرانه کشور در سال 2011 معادل 7874.5 دلار بوده است. ایران در جذابیت بازار نمره 33.5 از 100 را داشته است. ترکیه، یکی از کشورهای همسایه است که نظام توزیع آن در سال‌های اخیر تحول بسیاری پیدا کرده و همین مسأله یک عامل اساسی تبدیل این کشور به اقتصادی نوظهور بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ترکیه به ازای هر 1000 نفر مصرف‌کننده یک واحد صنفی وجود دارد در حالی که در ایران برای حدود هر 35 نفر یک واحد صنفی ایجاد شده است. در این کشور بخش خرده فروشی رابطه‌ای نزدیک با بخش کشاورزی دارد و می‌توان گفت حدود 35 درصد مردم ترکیه در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند. رابطه‌ای مثبت میان اندازه خرده فروشی‌ و اندازه مغازه‌ها دیده می‌شود؛ خرده فروشان کوچک هرگز مالک سوپرهای بسیار بزرگ نیستند. 60 درصد خرده فروشان بزرگ، تمایل به خرید کالاها به‌صورت مستقیم از عرضه‌کننده دارند؛ با این حال، خرده فروشی‌های کوچک و متوسط، کالاهای خود را از توزیع‌کنندگان خریداری کرده و تنها حدود 20 درصد از عمده فروشی‌ها خرید می‌کنند؛ بنابراین سهم عمده فروشی اندک است. به طور کلی بازار خرده فروشی در ترکیه وضعیتی رقابتی دارد و تقریباً هیچ محدودیت قانونی برای ورود به بازار مشاهده نمی‌شود.